ဝင်အတးမန်

စိုပ်ဂိမှန္တ၊ သုဇ္ဇရာသဳ။
ကၠောအ်မိဟ်အနဳ၊ သၚ်ကြာန်ပ္ညဳလဝ်။
ကြာပ်သၞာံအတး၊ ဍုၚ်ကွာန်တမ္ညဝ်။

(လိက်ပါရမဳကာန်)

စက်ရာသဳ ၁၂ ဂေတ်အာဒၟံၚ်ဂှ်ပေၚ်အာမွဲဗ္ဂေတ်ပၠန်၊ ဂွံ ၃၆၅ တ္ၚဲတုဲသၞာံတြေမ်မ္ဒးအိုတ် အာ၊ သၠာဲဂတး သၞာံတၟိပၠန်ဂှ် အတး မန်ပိုဲကော်ဂးရ။ ပ္ဍဲကဵုသမယအတး ပိုဲဂကူမန် ပ္တုဲကမၠောန်ကာကုသဵု နာနာ နွံကဵုမ္ၚဵု ဂှ် ကော်ခဴ သၚ်ကြာန် ရ။ ပ္ဍဲအခါအတး သၞာံသၠာဲဂှ် ပိုဲညးဍုၚ်ကွာန်မိပ်မြဟ်အိုတ်တၟိုဟ် ဝေၚ်ဍာ်၊ဝေၚ်ပ္ကဴ၊ ဝေၚ်ဂြိုၚ်နာနာ၊ လှ်ေဒယှ်ေတွိၚ်တိုက် ကၠောန်ဗ္ဒဟ်ပေဲါဂှ် ကော်ခဴ သဘၚ်ရ။

ပုံအာဂီုအတးသၚ်ကြာန်မန်

ပ္ဍဲဘတ်ဒြကဝ် ကာလလောန်ကၠုၚ်ဗွဲမလအ်လမွဲအခိၚ် ဂှ် သေဌဳ နွံမွဲ ဂွံပတၠပိုန်ဟာန်ဂၠိုၚ်ဂၠုၚ်လောန်သန်တုဲ တိဇၞော်မဒးဒစေၚ်အာကီုရ ရဴဝွံမြဟ်တမ္ညဝ်ဒၟံၚ်ရ။ ပ္ဍဲကာလဂှ် တမြအ်အရက်မွဲ ညးမဒှ်တၠကောန်ၜါဂှ် နွံဒၟံၚ်ကီုရ။ နွံကာလမွဲတ္ၚဲ မၞိဟ်အိက်အရက်ဂှ် တိုန်အာကဵုသေဌဳဇၞော်ဂှ်တုဲ ဍေံက္ၜေဟ်ကဵုသေဌဳဂှ်ရ။ ယွံသေဌဳဇၞော်၊ တၠအဲမဂွံပတၠပိုန်ဟာန်ယဿပတ်ဂမၠိုၚ်ကီုလေဝ် တၠအဲဟွံတုပ်ကဵုအဲဏီ။ တၠအဲနွံကဵုပိုန်ဒြပ်ကီုလေဝ် အယာံမတ်ကောန်တြုဟ်ကောန်ဗြဴမွဲဟွံမွဲရ။ ပိုန်ဟာန်တၠအဲတအ်ဂှ်ညးဂှ်သ္ဂောအ်ဒုၚ်အာဲကၟာဲသံၚ်သာရော။ ကာလဂှ်သေဌဳချပ်ဗ္စာရ။ အဲပၟိက်ဒၟံၚ်ကောန်တုဲ လုကဴပိသၞာံ ပူဇဴသၟိၚ်ဂိတု ရာဒနာမိက် ဒုၚ်အာတ်ကောန်ကီုလေဝ် သၟိၚ်ဂိတု ကဵုဂွံကောန်ဟွံမာန်။ လုကဴပိသၞာံ ပူဇဴသၟိၚ်တ္ၚဲရာဒနာမိတ် ကဵုဂွံကောန်ပၠန်လေဝ်သၟိၚ်တ္ၚဲကဵုဟွံမာန်ကီုရ။ တုဲဂှ်ပၠန်ပ္ဍဲကာလဥတုကညၚ်၊ ပ္ဍဲဂိတုစဲဂှ် အလိုက်ဓမ္မတာ မှာဇန်ဂမၠိုၚ် ဝေၚ်တဴသဘၚ်နက်သတ်တုဲ သၞာံတြေမ်ဒှ်ကၞောတ် သၠာဲတံသၞာံတၟိဂှ် လလောၚ်အိုတ်ရ။ အခါဂှ် သေဌဳဂှ်ပၠန်လေဝ် ကေုာံ တွဳတွဵုဂမၠိုၚ် ဂွံကေတ် က္ဍိုၚ်ထဝ် ဇၞောဝ်အလာံ ဇက်တိတ်အာစိုပ်သြၚ်ဂၚ်ရ။ စိုပ်သြၚ်ဂၚ်ဂှ် လာၚ်သ္ၚု ၇ ဝါတုဲတောံပုၚ်ရ။ တောံတုဲပၠန်ညံၚ်ခၞောံပ္ကဴမၠဵု လာၚ် ၇ ဝါပၠန်ရ။ တုဲဂှ် နှဴရဴကဵုမြမောဝ်၊ အမာဲမဒးရးတအ်တုဲ ပြာပ်အာပ္ဍဲတၞံဇြဲသုံနွံတဴဇရေၚ်ဂၚ်ဂှ် ပူဇဴကု ဒေဝတဴဇြဲသုံဂှ်ရ။ ပူဇဴကုဒေဝတဴတုဲ သေဌဳအာတ်ကောန်တြုဟ်မွဲ မနွံကဵုပညာပြဲနူညး၊ မနွံကဵုရုပ်သာ်ပြဲနူညး ရ။ အခါဂှ် ဒေဝတဴဇြဲသုံဗစာရဏာရ။ အဲ ဒုၚ်သ္ပပူဇဴ ဒုၚ်ဒါန် သေဌဳတုဲကီုလေဝ် ကောန်မွဲ သေဌဳမအာတ်ဂှ် အဲကဵုဟွံမာန်ဟေၚ်ရ။ အဲမဒးအာပ္တီ သၟိၚ်အိန်ရ ဂးတုဲ ပြာပ်တိုန်အာရ။ သၟိၚ်အိန်ဂွံမိၚ်ကေတ်ဂလာန် ပရောသေဌဳ အာတ်မိက်ကောန်ဂှ်တုဲ သၟိၚ်အိန်ကော်ကောန်ဒေဝတဴ ဓမ္မပါလ ကဵုအာပ္တန်ပတိသန္ဓိပ္ဍဲဂၠံဂဝ် သမ္ဘာသေဌဳဇၞော်ဂှ်ရ။ သၠးဂဝ်တုဲကောန်ၚာ်ဂှ်ခုတ်လဝ်ယၟု မာံဗၠာဲဓမ္မပါလ ကီုရ။ သေဌဳဂှ်ပၠန် ဒေဝတဴဇြဲသုံဇိုန်ကဵုဂွံကောန်ရောၚ်ဂးတုဲ ခၞံလဝ်ပြာသာတ် ၇ ဘုံဗ္ဒဲါတၞံဇြဲသုံဂှ်တုဲ ကဵုကောန်ဒၟံၚ်တဴပ္ဍဲပြာသာတ်ဂှ်ရ။ မာံဗၠာဲဓမ္မပါလ စိုပ်အယုက် ၇ သၞာံဂှ် လေပ် ကွေတ်ဘာသာနာနာ မဒှ်တၠလပညာပြဲနူညးရ။

ကာလဂှ် မှာဗြီုကပ္ပိလမိၚ်ပရိုၚ် မာံဗၠာဲဓမ္မပါလတုဲ ပြာပ်အာစိုပ်ရ။ မှာဗြီုကပ္ပိလစိုပ်ဇရေၚ်မာံဗၠာဲတုဲ ဂးရ။ ယွံကောန်အဲဓမ္မပါလ အဲရောၚ်မကဵုမ္ၚဵုညးအလုံဂၠးဂတာဇမ္ဗူဒိပ်ရ။ အယုက်တၠအဲ ၇ သၞာံကီု တၠအဲမဂွံကဵုမ္ၚဵုကုညးမ္ဂးဒးရးသန်ရ။ အဲသၟာန် ကောန်အဲဓမ္မပါလ တၚ်သၟာန်ပိရ။ ပျာံဂယး မုကျာ်သြဳမဍုန်ရော၊ ဒေါဝ်တ္ၚဲ မုကျာ်သြဳမဍုန်ရော၊ သဝ်တ္ၚဲ မုကျာ်သြဳမဍုန်ရော။ သၟာန်အဲ ယဝ်ရကောန်အဲဓမ္မပါလသှ်ဒးမ္ဂး က္ဍိုပ်အဲသီုၝောံကိုတ် အဲပူဇဴကု ကောန်အဲဓမ္မပါလရ။ ယဝ်ရသှ်ဟွံဒးမ္ဂး အဲသ္ကုတ်ကၠေအ် က္ဍိုပ်ကောန်အဲဓမ္မပါလရ။ မာံဗၠာဲဓမ္မပါလဂွံမိၚ်သၟာန် မှာဗြီုကပ္ပိလ ဂှ် ဓမ္မပါလအာတ်အခေါၚ် မၚ်အခိၚ် ၇ တ္ၚဲရ။ နူဂှ်လောန်အာ ၆ တ္ၚဲတုဲကီုလေဝ် ဓမ္မပါလချပ်ဟွံဂွံသွဟ်တုဲ တ္ၚဲယးဂတ တေအ် အဲမဒးပကာဂစိုတ်ရ ဂးတုဲ ဂၚေၚ်အာ အကြာဂြိုပ်အာသ္တိက်မံၚ်အကြာတၞံတာၜါရ။ ပ္ဍဲကာလဂှ် ဂစေံဟဝ်ကၠိုၚ်ၜါစိုပ်ကၠုၚ်တုဲ ဂးရေၚ်သ္ကအ်ရ။ အဵုတၠသ္ၚိ ယးဂတဂှ်ပိုဲသ္ဂောအ်စဇွရောၚ်ဟဝ်ကၠိုၚ်ၝောအ်ဂးရ။။ မုဟိုတ်ရော ဟဝ်ကၠိုၚ်ကၟက်သၟာန်ရ။ ကပ္ပလမှာဗြီုသၟာန်တၚ်သၟာန်ပိ၊မတွံဂး ဂယးကျာ်သြဳဍုန်၊ တ္ၚဲကျာ်သြဳဍုန်၊ သဝ်တ္ၚဲကျာ်သြဳဍုန် ဒၞာဲမုရောတအ် ဂှ် ဓမ္မပါလသှ်ဟွံဒးတုဲ မဒးဒုၚ်သ္ကုတ်က္ဍိုပ်ရောၚ်။ အခါဂှ်ပိုဲသ္ဂောံစရောၚ် ဟဝ်ကၠိုၚ်ၝောအ်ဂးရ။ ကျာ်သြဳဒၞာဲလဵုဍုန်ရော ဟဝ်ကၠိုၚ်ကၟက်သၟာန်ပၠန်ရ။ သဘဴသတ္တအ်တ္ၚဲယးမ္ဂး လဳမုက္ခဝါ မပ္တံမြမောဝ်ဖုံဗၠိုပ်တုဲ ကာလဂှ် ကျာ်သြဳမဍုန်မုက္ခဝါရ။ ဒေါဝ်တ္ၚဲပၠန်တုန်မပ္တံကဵုမြမောဝ်ဖုံဗၠိုပ်ဗဗိုဟ်သြိုဟ်တုဲ ကာလဂှ်ကျာ်သြဳမဍုန်သြိုဟ်ရ။ ဒးကာလတ္ၚဲသဝ်သတ်တအ်လယုၚ်သ္အးဂတာဇိုၚ်တုဲ ကျာ်သြဳမဍုန်ဇိုၚ်ရ ရဴဝွံဟဝ်ကၠိုၚ်ၝောအ်ဟီုကဵုဟဝ်ကၠိုၚ်ကၟက်ရ။ မာံဗၠာဲဓမ္မပါလပတၠပညာမပြဲလောန်နူညး လေပ်ဘာသာဝေါဟာသတ်ဂစေံတအ်ကီုသေၚ် ဂွံမိၚ်ကေတ်ဂလာန်ဟဝ်ကၠိုၚ်ၝောအ်ဂှ်တုဲ က္တဵုဒှ်မိပ်စိုတ်အိုတ်တၟိုဟ်ရ။ တ္ၚဲယးဂှ် ပေၚ် ၇ တ္ၚဲ မှာဗြီုကပ္ပလစိုပ်ကၠုၚ်တုဲ အာတ်သွဟ်ကု ဓမ္မပါလရ။ ဓမ္မပါလဟီုဂလာန်သွဟ် ဒးတုဲ ကပ္ပိလမှာဗြီုမဒးကျအာရ။အခါဂှ် ကပ္ပိလမှာဗြီု သ္ဂးကု ဓမ္မပါလပၠန်ရ။ ယွံကောန်အဲဓမ္မပါလ၊ သၟာန်အဲဂှ် တၠအဲသှ်ဒးတုဲရ။ က္ဍိုပ်အဲဝွံအဲဗဇဴကုကောန်အဲဓမ္မပါလရ။ ဗတ်ဂှ်ကီုလေဝ် က္ဍိုပ်အဲဂှ်သ္ကုတ်အာတုဲသ္ဇက်စွံဟွံမွဲရ၊ အာပတိုန်လဝ်က္ဍိုပ်တၟအ်မ္ဂး က္ဍိုပ်တၟအ်ဒေံါအာရောၚ်၊ ဗိုတ်ဖအိုန်လဝ်ဂၠံၚ်အာကာသမ္ဂး ဗြဲစှ်ၜါလွဟ်ဟွံဂံၚ်ဂူရ။ ဗိုတ်ဏာပ္ဍဲဂြိုပ်ဇၞော်မ္ဂးတူအာညံၚ်ဗတ်သ္ဇရ။ ဗိုတ်ဏာပ္ဍဲမှာသမိတ်မ္ဂးဍာ်မှာသမိတ်ဒးကဟ်အာရ။ အဲကဵုဒုၚ်သဇိုၚ်က္ဍိုပ်အဲ ကု ကောန်ဝုတ်အဲ ၇ မဒှ်ကမၠောန်သၟိၚ်အိန်တအ် ရဂးတုဲ ကပ္ပိလမှာဗြီု ဗနုဟ်ကောန်ဗြဴထပှ်ရ။ ယၟုကောန်ဒေဝတဴ ၇ ဂှ်တုန် မန္ဒာဒေဝဳ၊ ကညာဒေဝဳ၊ကညာဓံသဳ၊ ဃောရာဂဒေဝဳ၊ ရဿဒေဝဳ၊ မိဿကဒေဝဳ၊ မဟောရာဂဒေဝဳ။ ကောန်ဗြဴမှာဗြီု ထပှ် ညးမဒှ်ကမၠောန်သၟိၚ်အိန်တအ် ဂွံအခေါၚ်သၟိၚ်အိန်တုဲ ကလာၚ်စှ်ေစိုပ်ပ္ဍဲမဇကု ရ။ ဓမ္မပါလဗိုတ်ဏာသၞာက်ကြေဝ်ကၠေအ်က္ဍိုပ်ကပ္ပိလမှာဗြီု သကုတ်အာဂှ် ကောန်ဝုတ်မှာဗြီု မဟိမု မန္ဒဒေဝဳဒုၚ်လဝ်ကု ဒလာၚ်ထဝ်တုဲ ဇကုမှာဗြီုဒှ်အာရတ်ဒစိတ်သာ်ရ။ က္ဍိုပ်မှာဗြီုသီုကဵုဒလာၚ်ထဝ်ဂှ် ကောန်ဒေဝတဴဂမၠိုၚ်ဗိုၚ်ကေတ်တုဲကောန်ဗြဴဇၞော် မန္ဒဒေဝဳ ယဵုထ္ၜလဝ်ရ။ ပ္ဍဲကာလ သုဇဒိန် ပေၚ် ၃၆၅ တ္ၚဲ မ္ဂးမ္ဒဟ်သၚ်ကြာန်ရ။ ပ္ဍဲကာလဂှ်နူတဲကောန်ဒေဝတဴ မန္ဒာဒေဝဳ မဒုၚ်စၠောအ်တဲ ကောန်ဒေဝတဴ ကညာဒေဝဳရ။ ရဴသာ်ဝွံ က္ဍိုပ်ကပ္ပိလမှာဗြီု စၠောအ်တဲ ကောန်ဒေဝတဴ ၇ လၟေၚ်လၟေၚ် ရ။ ကာလဂှ် ကောန်ဒေဝတဴဂမၠိုၚ် လာၚ်စတးကၠေံ ပ္ဍဲကြုၚ် တရှဏဳ ၇ ဝါ၊ မောဝ်အာသ္မးကၠေၚ်သွံတုဲ၊ ဒေဝတဴတအ်ဓရုၚ်သုၚ်စ ဝေၚ်ဂြိုၚ်ပိုန်ဟာန် ကျာ်သဳမောဝ်တိုန်အာရ။

ပုံအာဂီုအတးသၚ်ကြာန်ဍုၚ်သေံကဵုဍုၚ်မန်ဏအ်တုပ်တဴရၚ်သ္ကအ်ရ။ ပုံအာဂီုသၚ်ကြာန်ဗၟာဂှ်တၞဟ်ခြာနူမန် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ပ္ဍဲလိက်ဗၟာတအ်ဟီုလဝ် မှာဗြီုကဵု သၟိၚ်အိန်ပြိုၚ်ပကၚ်ရၚ်သ္ကအ် မှာဗြီုမဒးကျအာဂှ် မဒးဒုၚ်ရေက်ကအ်တုဲ က္တဵုဒှ်အတးသၚ်ကြာန်ဂးရ။ ပ္ဍဲလိက်ဗၟာ လက်ကြဴ သၟိၚ်သၚ်ကြာန်စှ်ေဍုၚ်လိုက် ပ္ဍဲအခါအတး သာ်ဂှ်နွံကီုရ။ တုဲပၠန်သၟိၚ်အိန် စှ်ေကၠုၚ်ဍုၚ်လိုက် ပ္ဍဲအခါအတး သာ်ဝွံဂးကီုရ။ ပရောသၟိၚ်သၚ်ကြာန်စှ်ေကီု ပရောသၟိၚ်အိန်စှ်ေကီု တအ်ဂှ် ကၠုၚ်နူအခိုက်ဗၟာရောၚ် မဒးစှ်ေစိုတ်ရ။ ပရောပုံအာဂီုမန်စပ်ကဵုအတးသၚ်ကြာန် နွံဒၟံၚ်ၜါသာ်ရောၚ်ဂှ် တၠပညာညးလ္ၚတ်ပရောသၚ်ကြာန်တအ်ထၟံက်ပတိုန်လဝ်တုဲ ပုံအာဂီုသၚ်ကြာန်မွဲနဲပၠန်ဂှ် ပိုဲချူထ္ၜးဏာဗွဲသၟဝ်ဏအ်ကီုရ။

ပ္ဍဲလက်ထက်ကျာ်တြဲကက္ကုသန် မၞိဟ်ဗြဴနွံမွဲဂှ် ၜိုန်ဟွံမွဲကဵုတြုဟ်တၠသ္ၚိကီုလေဝ် ဒှ်ယဲဒိုက်တုဲ သၠးဂဝ်ကောန်တြုဟ်မွဲ ပ္ဍဲတ္ၚဲကၠောအ်သၞာံ ရ။ ဟိုတ်နူကောန်ဂှ်ဟွံပြာကတ်ကဵုအပါဍေံဒှ်ညးလဵုဟွံတီတုဲ ဗြဴဂှ်ဂွတုဲ ထောအ်လဝ်ကောန်ပ္ဍဲတမ်တၞံဇြဲမွဲရ။ တုဲပၠန် ကောန်အဲဝွံ ကဵုဂွံ သေဌဳမွဲ လပှ်လွဳစညိ သာ်ဝွံ ဗြဴဂှ်ရာဒနာမိတ်ရ။ ဂၟာဲဂၠဴမွဲ ဂွံဆဵုကေတ်ကောန်ၚာ်ဂှ် အာလဴကဵုသေဌဳ ဍေံဂှ်ဟေၚ် သေဌဳဂှ်လွဳစ လဝ်ညံၚ်ကောန်ဖျုန်ဂြိုဟ်ဇကုကီုရ။ ကာလကောန်ၚာ်ဂှ်ဂွံ ၇ သၞာံ က္တဵုဒဒှ်သဘၚ်ကျာ်တြဲကက္ကုသန်ဒၠေအ်ဗတောန်တွံဓဝ်ကုသတ်ဂမၠိုၚ်ရ။ ကာလဂှ် မၞိဟ်ဗြဴမနွံကဵုကောန်ဂမၠိုၚ်တအ် ကော်ကေတ်ဏာကောန်ဍေံတအ်ပ္ဍဲသဘၚ်ဓဝ်သွက်သ္ဂောံကၠၚ်ပါန်မိၚ်ကျာ်တြဲတွံဓဝ်ဂှ် ဗြဴထောအ်ကၠေအ်ကောန်ဇကုဂှ်လေဝ်သၟိက်ကော်ကေတ်ဏာကောန်ဇကု သေဌဳလွဳစ လဝ်ဂှ်ကီုရ။ ဗြဴဂှ် အာတ်အခေါၚ်ကုသေဌဳဂှ်တုဲ သေဌဳကဵုအခေါၚ်ဟေၚ် ကော်ကေတ်ဏာကောန်ပ္ဍဲသဘၚ်ဓဝ်ကျာ်တြဲကီုရ။ ဗြဴဂှ်တောမ်ပုၚ် နကဵုသၟူမြမောဝ်ဂှ် တုဲ ဗဂိန်ကဵုဒါန်ကုကျာ်တြဲရ။ ကောန်တြုဟ် ဂှ် ကျာ်တြဲ ခုတ်ကဵုယၟု မာံဗၠာဲသၚ်ကြာန် တုဲ ဗတောန်ကဵု ဂါထာမွဲပိုတ် သ္ဂောံဖဍောတ် ဇၟာပ်တ္ၚဲဂယး ကီုရ။

နူကာလဂှ်တုဲ ဗြဲဂှ် သွံရာန်ဗၞိက် ခိုဟ် သေၚ် ဒှ်အာသေဌဳမွဲတၠကီုရ။ ကောန်ဍေံ မာံဗၠာဲသၚ်ကြာန်ဂှ်ပၠန် အဝဲဇၞော်ဒှ်ဗၠာဲဂှ် ဂွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုအစောန်စရာဲ မနွံကဵုဣဓိဗွဲမလောန်ကီုရ။ ကၠော် လကိုဟ် ဆနွံတအ် မဒးဖေက် မာံဗၠာဲဂှ်အိုတ်ရ။ မာံဗၠာဲဂှ် ဣဓိကြဳဇှ် ဇၞော်ဗွဲမလောန် ဇကုသၟိၚ်အိန် ပြိုၚ်ပ္ကၚ်ညးတေအ်ဟွံမာန်တုဲ မဒးကဵုစ ကောန်ဝုတ်ဇကုမွဲ ကု မာံဗၠာဲသၚ်ကြာန်ဂှ်ကီုရ။ သၚ်ကြာန် ဂွံကေတ်ကောန်ဒ္စာံ၊ ကောန်တြုဟ် မွဲ ကောန်ဝုတ်ထပှ် ရ။ မာံဗၠာဲသၚ်ကြာန် တွဳဝါရ လေဝ်ဂၠိုၚ် ဣဓိလေဝ် ဇၞော်တိုန် ဗွဲမလောန်တုဲ၊ အဲဂွံပၠံၚ်ၜးကေတ် ဒၞာဲသၟိၚ်အိန် မ္ဂး ခိုဟ်သန်ရ ရဴဝွံဍေံချပ်ဗစာ ရ။ ကာလဂှ် သၟိၚ်အိန်တီကေတ်ကသပ် မာံဗၠာဲသၚ်ကြာန်ဂှ်၊ က္တဵုဒဒှ်ဒဝိၚ် ဒဒှ်စိုတ်ဖေက်တုဲ ကဵုကောန်ဗြဴဇကု သ္ၚဳဂၠိပ် ရံၚ် မုဟိုတ်သၚ်ကြာန်ဂှ် ဣိဓိ ဂွံဇၞော်ဒၟံၚ်ဂၠိုၚ်ဂှ်ရ။ ဟိုတ်နူဖဵုကဵုလဝ်ဒါန်ပုၚ်သၚ်ကြာန်တုဲ ရိုဟ်တ္ၚဲယးဖဍောတ်ကၠုၚ် ဂါထာကျာ်တြဲဗတောန်ကဵုဂှ်တုဲ ညးတေအ် ဣဓိဇၞော်ဒၟံၚ်တုဲ ဣဓိဂှ်တန်ဆ အခိၚ်ဂယးဓဝ်ရောၚ် ကောန်ဗြဴသၟိၚ်အိန် ညးမဒှ်သမ္ဘာ သၚ်ကြာန်ဂှ် တီကေတ်တုဲ လဴစ ကု မအံက်သၟိၚ်အိန်ရ။ တီကေတ်ပရောဒဒှ်တုဲ ပ္ဍဲအခိၚ်တ္ၚဲစေၚ် သၟိၚ်အိန်စှ်ေဗတိုက် သၚ်ကြာန် အခိၚ်ဂှ်ဣဓိဍေံဟွံတန်သေၚ် သၟိၚ်အိန်သ္ကုတ်က္ဍိုပ် သၚ်ကြာန်ဂှ်ရ။ သၚ်ကြာန်ဂှ်ဣဓိဍေံဇၞော်လောန်က္ဍိုပ်ဍေံ ဒၞာဲတန်ဟွံမွဲသေၚ် စုတ်လဝ်ကဵုထးတုဲ သၟိၚ်အိန်ကဵုကောန်ဝုတ်သၚ်ကြာန် ယဵုထ္ၜ တုဲ ကဵုဂိုၚ်ဒေပ်လဝ်ပ္ဍဲတၟအ်ယုဂန်ဓဵုရ။ ဇၟာပ်ဇၟာပ်ကၠောံသၞာံ ကောန်ဝုတ်ဍေံတအ် အာကြာတ်က္ဍိုပ်သၚ်ကြာန်ပ္ဍဲတၟအ်ယုဂန်ဓဵု နကဵုဍာ်စၠန်မြမောဝ်တအ်ရ။

သ္ပတမ်နူဂှ်တုဲ ပ္ဍဲဂကူမန် ဒှ်ကၠုၚ်အခိုက် ပ္ဍဲအခိၚ်အတး ကြာတ်က္ဍိုပ်ကုညးဇၞော်တအ်ကီု ကဵုဒါန်ပုၚ်အတး ကီုရ။

ပုံအာဂီုသာၚ်ကြာန်ဂှ် သ္ပတမ်နူမန်တအ်တုဲ ပြးစိုပ်အာ ပ္ဍဲ ဂကူဗၟာ၊ ဂကူသေံ တအ်ရ။ မွဲအဆံၚ်နူသေံ ဂှ် ပြးစိုပ်အာပ္ဍဲဂကူကမ္ဘောဒဳယျာ၊ ဂကူလဴ၊ ဂကူသေံပ္ဍဲရးယူနာန်၊ဍုၚ်ကြုက်တအ်ရောၚ်။

သ္ၚဳဂၠိပ်ဝၚ်အတးသၚ်ကြာန်

ပိုဲရံၚ်အာပုံအာဂီု သၚ်ကြာန်တုဲ သဘၚ်အတးဂှ် စေန်ဆက်ကၠုၚ်နူ ကွေတ်ဝါဒဟေန္ဒူ ရောၚ်ဂွံတီကေတ်မာန်ရ။ ၜိုန်ရ ဒှ်သာ်ဂှ်ကီုလေဝ် ပုံအာဂီုသၚ်ကြာန်ပြာကတ်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲ မန်၊ဗမာ၊သေံတအ်ဂှ် ဟွံဂွံဆဵုကေတ်ပ္ဍဲ ပုံအာဂီုဟေန္ဒူ တအ်ဂှ်လေဝ် တၟေၚ်တၟဟ်ဒၟံၚ်ကီုရ။ ပုံအာဂီုတအ်ဏအ် နူကာလလဵု ချူဗဒှ်ကၠုၚ်ဂှ် တီကေတ်ဟွံမာန်ကီုလေဝ် လအ်လကွေံကွေံဂှ်ဟွံသေၚ်ရ။ စပ်ကဵုဝေါဟာသၚ်ကြာန်တုဲ ပိုဲဂွံဆဵုကေတ်ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ပ္ဍဲလိက်တၟအ်မန်သၟိၚ်ကျာန်သေတ်တာသိုၚ်နန်ဖကာံ ပ္ဍဲသၞာံအေဒဳ-၁၁၀၂ မဒှ်ရ။ ပ္ဍဲလိက်တၟအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဗဗၞးသၚ်ကြာန် ပိဝါရ။ ၜိုန်ဂွံဆဵုကေတ်ဝေါဟာ ဂှ်ကီုလေဝ် အဓိပ္ပာယ်ဍေံ ဂှ် ဟွံဆေၚ်ကဵုအဓိပ္ပာယ် သၚ်ကြာန် ပိုဲသမ္တီဒၟံၚ် အခိၚ်လၟုဟ်ရ။ ဗဗၞးသၚ်ကြာန် ဂှ် ဗဗၞးစၠောအ်သၞာံ ဟွံသေၚ် ဗဗၞးရုဲစှ်တ္ၚဲမ္ၚဵု ဟေၚ်ဂှ် ကၠးဒၟံၚ်ကီုရ။ လက်ကြဴပ္ဍဲလိက်တၟအ် ဗၟာလေဝ်ဂွံဆဵုကေတ်ဝေါဟာ သၚ်ကြာန်ကီုတုဲ ဒှ်ဒၟံၚ်ယၟုမၞိဟ်ရ။ ပ္ဍဲခေတ်ဖကာံတေအ် အမာတ်ဇၞော်မွဲ မဟိမု ရာဇသၚ်ကြာန် ဂှ် ပြာကတ်ဒယှ်ကၠုၚ်ကီုရ။ ယၟုညးဂှ်လေဝ် မုဟွံဆေၚ်စပ်ကဵု သၠာဲသၞာံကီုရ။ တၠပညာ သုတေသန ဂမၠိုၚ် ဂၠိုက်ဂၠာဲ ရံၚ်လိက်တၟအ်မန်၊လိက်တၟအ်ဗၟာ အိုတ်သီု၊ လိက်ကသူမှၚ်၊ ရုပ်ပါန်ခဳ၊ ရုပ်ပါန်တၟအ် အိုတ်သီု တုဲဒှ်ကီုလေဝ် သမ္တီလဝ် ပရောပရာ သဘၚ်သၚ်ကြာန် ပ္ဍဲခေတ်ဖကာံ မွဲဒၞာဲလေဝ်ဟွံဂွံဆဵုကေတ်ရ။

ပ္ဍဲလက်ထက်ကျာ်တြဲဂေါတမ ပ္ဍဲဍုၚ်ကပ္ပဳလဝှ် ပ္ဍဲအခိၚ်ကညၚ် ရာသဳဂတဴဂတာန်တုဲ ဂကောံသၟိၚ်သာကျဝၚ်တအ် တက်ခၞံကၞာဇရေၚ်ကၟာ ဒေဝဒဟ တုဲ ဝေၚ်လဟိၚ်ဍာ်အိုတ်ရ သာ်ဝွံဂွံဆဵုကေတ်ပ္ဍဲလိက်သာသနာဝၚ်တအ်ရ။ ပ္ဍဲခေတ်ဖကာံ သၟိၚ်နရသဳဟပတေအ် ကေုာံ ဂၞကျာ်၊ ကမၠောန်မံၚ်မ ဂမၠိုၚ် ကာလကညၚ် ရာသဳကတဴဂတာန်တုဲ စ်ှေဝေၚ်ဍာ်ပ္ဍဲကၟာ ကီု ပ္ဍဲသြၚ်ၜဳကီု ရောၚ် သာ်ဝွံ ဂွံဆဵုကေတ်ပ္ဍဲဝၚ်ဗၟာတအ်ကီုရ။ ပရောတဏအ်ဂှ် ဒှ်ပရောသဘၚ်ဝေၚ်ဍာ်ကီုလေဝ် သဘၚ်အတးသၚ်ကြာန် ညးမွဲဍုၚ်ပါလုပ်လေဝ်ဟွံသေၚ်၊ ကၠောန်ဗဒှ်ပ္ဍဲကာလကၠောအ်သၞာံလေဝ်ဟွံသေၚ်တုဲ သဘၚ်တအ်ဏအ်ဂှ် ဟွံကြိုက်ကဵုကော်ခဴ သဘၚ်အတးသၚ်ကြာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲခေတ်ဖကာံတေအ်သဘၚ်အတးသၚ်ကြာန်ဟွံမွဲဏီဟီုမာန်ရ။ ယဝ်ရ ပိုဲချပ်ဗစာရံၚ်မ္ဂး အခိုက်ကၞာ ဗဒှ်သဘၚ်စၠောအ်သၞာံဂှ် စေန်ဆက်ကၠုၚ်နူ အခိုက်ဟေန္ဒူတုဲ ပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲလေဝ်နွံကၠုၚ်နူကာလဗွဲမလအ်လကီုဒှ်မာန်ရ၊ အခိုက်ဂှ် သဘၚ်သၚ်ကြာန်ဟွံသေၚ်၊ သဘၚ်ဟောလဳ(Holi) မဒှ်ရ။ အခိုက် သၟိၚ်၊ဂၞကျာ်၊ ကောန်သၟိၚ်တအ် ဝေၚ်ဍာ်ကာလကညၚ်ဂှ်လေဝ်နွံကၠုၚ်ကီုတုဲ အခိုက်ဂှ်လေဝ်မုဟွံဆေၚ်ကဵု သဘၚ်အတးသၚ်ကြာန်ရ။ အခိုက်ဟေန္ဒူကြာတ်က္ဍိုပ်ပ္ဍဲကာလကၠေအ်သၞာံတၟိ ကေုာံ အခိုက်ဝေၚ်ဍာ် စနူသၟိၚ်၊ အမာတ်၊ဒဴဗညာ သီုညးဍုၚ်ကွာန်အိုတ်သီု တိတ်ဝေၚ်ဍာ်ကာလကညၚ် ဒှ်အာမွဲဂှ် မဒးကော်ခဴသဘၚ်အတးသၚ်ကြာန်ဟေၚ်ရ။ ဍုၚ်မန်မဒှ်ဍုၚ်ရှ်ေသှ်ေဗုဒ္ဓဘာသာ တုဲ ပ္ဍဲကာလသၠာဲသၞာံ ဗၠိုပ်ဍာ်ကုပဋိမာရုပ်ကျာ်၊ ဗၠိုပ်ဍာ်ကုတၞံဇြဲဗောဓိ၊ ဖုံဗၠိုပ်ဍာ်ကဵု ခမဳသၚ်၊ ညးအယုက်ဇၞော်တအ်ကီုရ။ တုဲပၠန်အခိုက် ကဵုဒါန်ပုၚ်အတးကီု၊အခိုက် ကဵုဒါန်ဝတ္တုနာနာသာ်ပ္ဍဲ ကာလအတးသၠာဲသၞာံတၟိ က္တဵုဒှ်ကၠုၚ်ရ။

အခိုက်သဘၚ်အတးသၚ်ကြာန်ဂှ် ကၠုၚ်နူဍုၚ်အေန္ဒိယလေဝ်ဟွံသေၚ်၊ ကၠုၚ်နူထာန်တၞဟ်တၞဟ်လေဝ်ဟွံသေၚ် သ္ပတမ်နူဍုၚ်မန်ပိုဲရ။ နူဍုၚ်မန် အခိုက်သဘၚ်အတးသၚ်ကြာန် ပြးဇးစိုပ်အာ ပ္ဍဲ ဍုၚ်ဗၟာ၊ ဍုၚ်သေံ၊ ဍုၚ်ကမ္ဘောဒဳယျာ၊ ဍုၚ်လဴ၊ တွဵုရးယူနာန်ဍုၚ်ကြုက် တအ်ရ။ သ္အာၚ်နူ ထာန်ရး ဟီုကၠုၚ်တအ်တုဲ ပ္ဍဲဍုၚ်အေန္ဒိယ၊ဍုၚ်သိၚ်ဃဵု၊ ဍုၚ်ကြုက် တအ် ဟွံမွဲကၠုၚ်ကဵုသဘၚ်အတးသၚ်ကြာန် သက်သက်ရ။

သဘၚ်ဍာ်ဍုၚ်ဗဂေါ(အေဒဳ-၁၅၈၃)

နူကဵုသၞာံခရေတ် ၁၅၇၉ စဵုစိုပ်သၞာံ ၁၅၈၈ ဂှ် ဂကူအဳတဠဳ(Italy) ညးဍုၚ်ဗေၚ်နေတ် ( Venice ) မွဲတၠ မဟိမု ဂက်သ္ပရော ဗဴဗဳ ( Gasparo Balbi ) ဂၚေၚ်အာတရဴ လၚတ်ဝေၚ် ဒေသဨယျှတုဲ ပ္ဍဲ သၞာံ ၁၅၈၃ ဂှ်ပြာပ်စိုပ်ကၠုၚ်ဍုၚ်ဗဂေါကီုရ။ ကာလဂှ်သၟိၚ်နန္ဒဖရၚ်ပ္ကၚ်ရၚ်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်ဗဂေါရောၚ်။ ညးကၠေၚ်စဴစိုပ် အဳတဠဳ တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၉၀ ဂှ် ညးချူတြးပတိတ်လိက်အုပ်မွဲကၞပ် နဘာသာအဳတဠဳ ပရောညးအာတရဴ ဂှ် ပရောပရာ ဍုၚ်ဗဂေါလေဝ်ပါလုပ်တၟာဂၠိုၚ်ကီုဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ပ္ဍဲပရောဍုၚ်ဗဂေါဂှ် ပရောဂကူမန်တအ်ကၠောန်ဗဒှ်သဘၚ်နာနာသာ်ဂှ်လေဝ် ညးချူလဝ်ကီုဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံခရေတ် ၁၆၀၀ ဂှ် အစာလိက်အဳတဠဳ မနွံယၟု ဒဳဗရဳ (De Bry)ဂှ် စၠောအ်ဘာသာ လတေန် ( Latin ) လိက်အုပ်ဂှ်တုဲ ဗပေၚ်စုတ်ရုပ်ပါန်ခဳ တအ်ကီုရ၊ ရုပ်ပါန်ခဳတအ်ဂှ်ညးမကူချပ်ကသူစုတ်လဝ်တုဲ ပါလုပ်ပ္ဍဲလိက်အုပ်မူလဟွံသေၚ်ရ။ ပ္ဍဲလိက်အုပ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ပရောသဘၚ်ဍာ် ဍုၚ်ဗဂေါရဴဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။

ပ္ဍဲဍုၚ်ဗဂေါ ဂွံဆဵုကေတ်ကၠောန်ဗဒှ်ပေဲါသဘၚ်နာနာသာ်ရ။ ပၞောဝ်ကဵုသဘၚ် ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် သဘၚ်မွဲသာ်ဂှ် ကော်ခဴသဘၚ်ဍာ်ရ။ သဘၚ်ဂှ်ကၠောန်ဗဒှ်ပ္ဍဲဍုၚ်ဗဂေါတြေမ်ရ။ (ဍုၚ်ဗဂေါတြေမ်ဂှ် နွံ ဗၟံက်ကျာ်မုဟ်တဴ တုဲ သၟိၚ်မန်တအ်ပ္ကၚ်ရၚ်ကၠုၚ်ရ။ လက်ထက်သၟိၚ်ဖရၚ်နံၚ် ခၞံဍုၚ်တၟိမွဲ ဗွဲပၠိုတ် မွဲအဆက်ကဵု ဍုၚ်တြေမ်ဂှ်တုဲ ကျာ်မုဟ်တဴဂှ်ဒှ်အာလဒေါဝ်ဍုၚ်ဂှ်ရ။) ပ္ဍဲထာန်ဂှ်ညးဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်ပက်စောဝ်ဍာ်မြမောဝ်ရၚ်သ္ကအ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲသဘၚ်ဂှ် သၟိၚ် ကဵုဂၞကျာ် သီု ကောန်သၟိၚ် ဂမၠိုၚ် ပက်စောဝ်ဍာ် မြမောဝ် ရၚ်သ္ကအ်ရ၊ အမာတ်ဒဴဗညာဂမၠိုၚ်တအ်လေဝ် စောဝ်ပက်ဍာ် မြမောဝ်ရၚ်သ္ကအ်ကီုရ။ တုဲပၠန် ပ္ဍဲဗဂေါသဘၚ်ဒၠုၚ်(ဂၠုၚ်) လေဝ်ကၠောန်ဗဒှ်ကီုရ။ သၟိၚ်၊ ဂၞကျာ် မွဲဟာန်ကေုာံ မံၚ်မဗြဴကမၠောန်ဂမၠိုၚ်၊ အမာတ်ဒဴဗညာဂမၠိုၚ်ပြာပ်စှ်ေအာ သြၚ်ၜဳ ပ္ဍဲကၞာဇၞော်မွဲရ။ ပ္ဍဲသဘၚ်ဂှ် ဂၠုၚ် ဗၞတ်ကၠံဖဍိုက်ပြိုၚ်ပ္ကၚ်ကီုရ။ ဂၠုၚ်မွဲမွဲ ဂှ် ဒုန်ဆမၞိဟ်ၜါ ၜါရ။ ဂၠုၚ်ကလိဂွံ မထမဂှ် သၟိၚ်ကဵုလာပ် စေတဳထဝ်မွဲတုဲ ဂၠုၚ်ဒုတိယဂှ် ထောအ်လာပ် စေတဳသြန်မွဲရ။ ဂၠုၚ်စိုပ်ကၠုၚ်လက်ကြဴအိုတ်ဂှ်ဂွံဆ ယာတ်မွဲသ္ကုတ်ဓဝ်တုဲ ဒးဒုၚ်ဝေၚ်ဂြိုၚ် ကု ဗြဴကမၠောန်မံၚ်မ တအ်ရ။ ပ္ဍဲဗဂေါ သဘၚ်ဖုမ်ဗၠိုပ်ကု ခမဳသၚ်တအ်လေဝ်နွံကီုရ။ ဍာ်ဂှ်နွံတဴကဵုဣဓိရောၚ် ညးတအ်ပတေဟ်ကေတ်တုဲ ပဲါနူဖုမ်ဗၠိုပ်ကုခမဳသၚ်ဂမၠိုၚ်တုဲ ညးတအ်သုၚ်တဴအိုတ်ကီုရ။

သဘၚ်အတးဗဂေါ ချူလဝ်ပ္ဍဲလိက်ဂှ် မဒှ် လိက်သမ္တီပရောအတး ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဟီုဂွံရ။ သဘၚ်ဝေၚ်ဍာ်အတး ဂှ် သ္ပတမ်နူဍုၚ်မန်တုဲ ပြးဇးအာပ္ဍဲထာန်ဒေသဗၟာ၊ ထာန်ဒေသသေံတအ်ရ။ နူဍုၚ်သေံမွဲကဆံၚ်ပၠန် ပြးဇးအာ ဍုၚ်ကမ္ဘောဒဳ၊ ဍုၚ်လဴ ကီု ထာန်ဒေသဒတောဝ်သေံတအ်တဴ ပ္ဍဲရးယူနာန် ဍုၚ်ကြုက်တေံကီုရ။

အတးမန်ခေတ်တြေံ

ပိုဲဂွံဆဵုကေတ်လိက်သမ္တီသဘၚ်အတးဗဂေါ ဂကူအဳတဠဳ ဗဴဗဳ ချူလဝ်ကီုလေဝ် ချူလဝ်ဆညိညတုဲ ဟွံဂွံတီဗွဲတြးရ။ ပ္ဍဲလိက်လၚ်ကာမေဃသာန် ဆန်လဝ်ပရောဂိတုစဲဂှ် ပရောသဘၚ်အတးလေဝ်ပါလုပ်ဒၟံၚ်တုဲ ညးဂမၠိုၚ်သ္ဂောအ်ချိၚ်ဆကေတ်အယောၚ်အလာ သဘၚ်အတးမန် ခေတ်တြေံတေံမာန်ဂှ် အဲကၠေၚ်ချူကဵုလဝ်ရ။

အဒိုတ်စမိၚ်၊ ပသၟိၚ်မွဲမိဟ်။ ရာသဳသုန်အာ၊ အၚ်သာဟွံသှ်ေ။ သၞာံတမိသြိုဟ်၊ သၞာံဗျုအိုတ်မိဟ်။ ပြာန်ရာၚ်သ္အး၊ ပၠးဍောၚ်သနိဟ်။ ဂမုၚ်သ္ဇုၚ်ထောဲ၊ မောဝ်လှာၚ်ပ္ကဴကှ်ေ။ ဓိတာန်သောဲဍောၚ်၊ ထိုၚ်လှောၚ်ပၞေဟ်။ လိတ္တာဟွံသၟိဟ်၊ လၟိဟ်စက်နာဍဳ။ သိန္ဓဴဗတာၚ်၊ ကွဳသာၚ်ရာသဳ။ လျးသုံမထိုက်၊ အလိုက်ဗစဳ။ စိုတ်ဝိထဳပ္ဍဲ၊ ဒတဲဖျဴကွဳ။ ဂှ်တဟၚ်ဒြာဲ၊ ဒြေပ်တလာဲချဳ။ ဒြာဲညာတ်ဂအာ်၊ သလှ်ေဍာ်ၜဳ။ တိတ်ကၠုၚ်လောပ်တဴ၊ ဘဲမိစ္ဆာဇဳ။ မာတ်သၚ်ကြာန်ဒး၊ အကးယာယဳ။ တဝါက်စှ်ၜါ၊ ဒွါဒရာသဳ။ ဒှ်သဘၚ်ဇၞော်၊ မြဟ်ညးပူရဳ။ ပုၚ်နုၚ်ဍာ်ထီု၊ အမာဲပ္ကီဇဳ။ ပ္တိုပ်ပုၚ်ဒိပ်ကၠာ၊ မှာပြမေသဳ။ ကဵုဒါန်ဇၟာပ်သၚ်၊ တနၚ်အဝဳ။ အပၠူမစတ်၊ ဗိန္ဒောပတ်ပ္ညဳ။ ဂရဲသအိုက်၊ ပါၚ်နုၚ်ကၠိုက်ချဳ။ ဗဒှ်သဘၚ်ပေဲါ၊ ဂၠောဲဖဳတဝဳ။ ဗလိုပ်ဂညိ၊ ဗောဓိစေတဳ။ ဒှ်သဘၚ်သွဝ်၊ တမ္ညဝ်သြဳသြဳ။ ကၠံၚ်မံၚ်တဝဳ သ္အဳသ္အဳသီုဆော။ ဝေၚ်ဍာ်ဝေၚ်ပ္ကဴ၊ ပၠတဴအယော။ ပရိသတ္တ၊ နန္ဒပုဗ္ဗော။ ဒှ်တဴဂနၚ်၊ သဘၚ်အိန်ရော။ ညာတ်ညးအဵုလာံ၊ သြိုဟ်ဒွံဨကော။ ဗှ်ဂွိုၚ်ကျာ်သြဳ၊ ဂၠိုၚ်ဟဳပလော။ တရပ်ထပ်တိုန်၊ အလိုန်စိတ္တော။ ညံၚ်သၟးတွိုန်၊ ဇွိုန်သာဂရော။ ဂၚ်ယဲပူမှ်၊ လွဟ်သၞေဟ်ဟော။ ဗတိုက်တၞံရေၚ်၊ လးသေနင်္ဂေါ။ သၟးမေလံၚ် ဂၠံအာကာသော။ ပဳတိဖ္အောဝ်လဴ၊ က္တဴမံၚ်စိတ္တော။ ဗလးလဝ်ကဵု၊ ဗဵုလေၚ်ဇွောဝ်ကော။ ဗ္ဂဲသ္ဍိုက်ဇြဟာန်၊ ဍာန်ဟဒယော။ ဂြိုပ်မနောဒွါ၊ အရှာံကာရော။ ဒှ်ဗော်ဥဏှော၊ ဒးတူသနာန်။ ဒးဂျိဂဥုဲ၊ သဝ်တုဲဝဳမာန်။ ဂျိစိုတ်ဗျာပ်စိုတ်၊ ဟိုတ်နူဇြဟာန်။ လလမ်ဟွံသာ၊ ကန္တာသန္ထာန်။ မၚးနူရုပ်၊ ဂဥုပ်ဒြဟာန်။ ညးဂှ်ပြာ်မာန်၊ ပၞာန်ဇြဟောံရော။

အတးဍုၚ်ရေဝ်ခေတ်အေၚ်ဂလိက်(ၜိုတ် အေဒဳ-၁၉၃၅)

ပရောအတးဍုၚ်ရေဝ်ဂှ် ကံက်ပတိတ်ကၠာဲစၠောံလဝ်နူလိက် Burmese Family အ္စာၝောအ်လိက် မိမိခိုၚ် ချူပတိတ်တရးလဝ်ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၆ မဒှ်ရ။ အ္စာၝောအ် မိမိခိုၚ်ဝွံ မဒှ် ကောန် သၞာဒဴအလဵုအသဵု(အရေးပိုၚ်) နာဲချေတ်ခိုၚ် မဒှ်တုဲ အပါနက် မိမိခိုၚ် လပါ်မိညး ဂှ် မဒှ်ကၠုၚ်ဒကိုပ်ပၞာန်မန်မွဲတၠကီုညးဟီုလဝ်ရ။ လက်ကြဴ အ္စာၝောအ်မိမိခိုၚ် သၞက်ကရောဲ ကု ကောန်စဴဖဴ( ကျိုၚ်းတုံ)ရ။ အ္စာၝောံမိမိခိုၚ် မဒးဗက်အာဒၟံၚ်ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်နာနာ ဒၞာဲအပါဇကု ဒးတာလျိုၚ်ကမၠောန်အလဵုအသဵုအေၚ်ဂလိက်ကီုရ။ ကာလမွဲဝါ အခိၚ်ကညၚ်တၟာတ်ဘာ ညးစဴဝေၚ်ကွာန်အပါညး တုဲ ပရောသဘၚ်ဝေၚ်အတးဍုၚ်ရေဝ်ညးချူလဝ်ကီုရ။ကာလဂှ်ၜိုတ် သၞာံ ၁၉၃၅ ဒှ်မာန်ရ။ အခါဂှ် ဍုၚ်ရေဝ် ဒှ်ကၠုၚ်ဍုၚ်မွဲကီုလေဝ်လၟိဟ်မၞိဟ်ပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ် နွံဒၟံၚ် ဆၜိုတ် ၂၀၀၀တၠကီုဂးရ။ဍုၚ်ဂှ်နွံဒၟံၚ်ဂၠံၚ်ဇၞော်ၜါတၞုၚ်ဗျာၚ်ဒၟံၚ်ကဵုၜဳရေဝ်တုဲ သိုၚ်လဝ်သ္ၚိဗီုပြေၚ်သ္ၚိမန်ဖအိုတ်ရ။ အခိၚ်ဂှ်အပါဇၞော်စုတိအာတုဲတုဲ၊ မိဇၞော်ညး မဒှ်တၠကၠအ်ဂူ သတ်ဆုဂမၠိုၚ်ဂှ် ညးမဒှ်သိုက်အိုတ်မွဲတၠပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ်ကီုရ။ အမူညးဂှ် အာတိုန်လဝ်ဘာတက္ကသိုလ်၊ဂွံကၠုၚ်လဝ် တြာဒဳဂရဳဥပဒေ ကီုလေဝ် ညးဟွံဒၟံၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်ဇၞော်မတွံဂး ဍုၚ်လ္ဂုၚ်၊ဍုၚ်မတ်လမၠီု၊ ညးစဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်ရေဝ်တုဲ ရၚ်တၠုၚ်ဒၟံၚ်ပရေၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ သွက်ညးဂမၠိုၚ် တွဳတွဵုဍုၚ်ရေဝ်ကီုတုဲ၊ ပ္ဍဲဍုၚ်ရေဝ်ညးတအ် မုက်မတ်ဇၞော်အိုတ်ကီုဟီုစဂွံရ။

ပ္ဍဲသ္ၚိမိဇၞော်ညး ပ္ဍဲဍုၚ်ရေဝ် သ္ပတံနူတ္ၚဲစးအတး ဂှ် စဳဇန်ပြုပြေၚ်သွက်သဘၚ်ကၠောံသၞာံအိုတ်ရ။ ပ္ဍဲဂတမုက်သ္ၚိဒပ်လဝ်ကၞာနကဵုဒုန် သွက်ဒုၚ်ကၟုဲ သွက်ဗ္စဖျုၚ်ကီုရ။ အလုံအခိၚ်ဂယးကောန်ဝုတ်ဗြဲတအ် ချူနခါ၊ စၠန်မြမောဝ်ရ။ ကောန်တြုံတအ်အာဂၠာဲကုတ်ထာၚ်ကြေၚ်တအ်တုဲ စုတ်ကေတ်ပ္ဍဲနၚ်ဍာ်မ္ၚဵုဒုၚ်အတးဂမၠိုၚ်ရ။ တုဲပၠန်သွက်ညးဂမၠိုၚ်သ္ဂောံကြာတ်သော်ဂှ်လေဝ်နကဵုကယျဝ်၊ဂပေါဝ် ပြုပြေၚ်လဝ်ဍာ်ကြာတ်က္ဍိုပ်ကီုရ။ ပ္ဍဲကၟေၚ်လက်ကြဴသ္ၚိဂှ်လေဝ် ပ္ဍဲဓရဳဂမၠိုၚ်ဗပေၚ်စုတ်လဝ်နကဵုဍာ်ရ။ သဝ်တ္ၚဲစးအတး ဂှ် ဘိက်ပၟိၚ်နၚ်မၞိဟ်အယုက်ဇၞော် တအ်တုဲ မၞိဟ်ဗျုဗျုၜိုတ်ၜါစှော်တၠစိုပ်ကၠုၚ် သီုခဍံၚ် သီုယာတ်ဇုတ်မုက် တအ်ဂှ် ကြာတ်တဴက္ဍိုပ်ကီု ဖုမ်ဗၠိုက်သ္အးဇကုကီု အိုတ်ရ။ တ္ၚဲဂှ်ပၠိုတ်တုဲ ဗဂါတ္ၚဲဂၠုဂှ် မဒှ်အခိၚ်အတးစှ်ေရ။ အမူညး ကေတ်ပတိတ်နၚ်သေနာတ်ညးတုဲ ဗြုဗတိုဟ်သေနာတ် လလောၚ်အတးစှ်ေသွက်ညးမွဲဍုၚ်တီရ။ စိုပ်အခိၚ်ဂှ် မၞိဟ်တြုဟ်မၚ်ဒၟံၚ်တအ်ဆာဲဖျေံထောအ်နုၚ်ဍာ်မ္ၚဵုအတးဂမၠိုၚ်ရ။ တ္ၚဲယးဂှ်မဒှ်တ္ၚဲအတးစှ်ေရ၊ ပ္ဍဲဂတမုက်သ္ၚိပြေၚ်စွံလဝ်ဓရဳဂမၠိုၚ်ဗပေၚ်စုတ်လဝ်ဍာ်ရ။ အမူညးကဵုဂစတ်ညးမွဲ မွဲ ကု ဇၟာပ်ကောန်ၚာ်နွံပ္ဍဲသ္ၚိ ရ။ ပ္ဍဲဂၠံၚ်လေဝ်သ္ဘၚ်ပက်ဍာ်ဒှ်ကီုရ။ ကောန်ၚာ်ဍောတ်ဍောတ်တအ် မုဂၠိက်ယာတ်လေဝ်ဟွံဗိုက်ကတက် အတိုၚ်မိၜံၚ် ဂွံကေတ်ဂစတ်ကဵုနုၚ်ထုၚ်တုဲ ဝေၚ်ဍာ်အိုတ်ရ။မိဇၞော်ညးအာမၚ်သဳပ္ဍဲဇြပ်ဘာ၊ မိညး ဣစဳညးတအ်လေဝ် မဒးတောံတိုပ်သွက်သ္ဂောံပလံၚ်ပိဏ္ဍပါတ် သွက်ဘာကီုသွက်ညးမၚ်သဳတအ်ကီုရ။ ကောန်ဝုတ်ဗြဴတအ် ကျိုၚ်လဝ်ကယိုၚ်ကျေဝ်ကျေဝ် ဂၠိက်ယာတ်အရံၚ်လျးတၟး တအ်တုဲ ယဵုကေတ်ကၞာထးပိဏ္ဍပါတ်တုဲကွာ်တိတ် အာဘာရ။ ပ္ဍဲဂၠံၚ် ဂှ် ကသေအ်အာဝုတ်ဂမၠိုၚ် နူသ္ၚိနွံဒၟံၚ်ပ္ဍဲဂၠံၚ်ဂှ်ရ။ ညးဂမၠိုၚ်တီဍေံတအ်အာဘာပလံၚ်ပိဏ္ဍပါတ်တုဲ ဟွံပက်ဍာ်ကုဍေံတအ်ရ။ လက်ကြဴဝုတ်တအ် ဗၠာဲတအ်လေဝ်ကသေအ်ကေတ်ညးသ္ကအ်တုဲ ရပ်ကေတ်နုၚ်ထုၚ်ဗက်အာပ္ဍဲဘာကီုရ။ စိုပ်ဘာဗဂိန်ပဏ္ဍပါတ် ခမဳတအ်ကဵုပိုန်တုဲ ပြေၚ်ဗ္စညးဇၞော်မၚ်သဳတအ်ကီုရ။ တုဲဂှ် ဝုတ်ဗၠာဲတအ်လေဝ်စပုၚ်ပ္ဍဲဇြပ်မၚ်သဳဂှ်ကီုရ။ ဗၠာတအ်ဂှ်တုက်ဍာ်ဗပေၚ်စုတ်နုၚ်ရ။ဝုတ်တအ်စုတ်ဍာ်စၠန်မြမောဝ်တအ်တုဲ ဖုမ်ဗၠိုက်သ္အး ပဋိမာရုပ်ကျာ်နွံဒၟံၚ်ပ္ဍဲဘာဂှ်အိုတ်ရ။ အခိၚ်တ္ၚဲကမၠောန်ပ္ဍဲဘာဂှ်တုဲဒှ်အိုတ်တုဲ ဝုတ်ဗၠာဲတအ်ပက်စးဍာ်ရေၚ်သ္ကအ်အိုတ်ကီုရ။ တုဲပၠန်ဗက်ဂၠာဲၜှ်ကေတ်ထာၚ်လ္တဵုပ္ကဴလ္တဵုအိုတ်ရ။ ပ္ဍဲဍုၚ်ရေဝ်တၞုဟ်ခြာနူရးတၞဟ်တအ်ဂှ် စၞးပ္ကဴနာဍူ ပ္ကဴလ္တဵုရောၚ်နွံဂၠိုၚ်တုဲ ညးၜှ်စြဟ် ဂညိဂညာတ်ပ္ကဴလ္တဵုအိုတ်ရ။ ပ္ဍဲဂၠံၚ်ပၠန်ကွဳတတ်အာကၠုၚ်တအ်ဂှ်လေဝ် ဂညိဂညာတ်လဝ်နကဵုထာၚ်ပ္ကဴလ္တဵုတအ်ကီုရ။ဝုတ်ဗၠာဲလ္ၚဵုတအ်ကျိုၚ်ကျောဝ်လဝ်တုဲ လှ်ေဒယှ်ေအာနူလ္တူကွဳဂှ်ကီုရ။ ယဝ်ရကွဳၜါဂ္ဗမ္ဂးပက်စးဍာ်ရေၚ်သ္ကအ်မိပ်လဟိၚ်တဴဗွဲမလောန်ရ။ သ္ၚိမနွံကဵုဗြဴဝုတ်ကျေဝ်ကျေဝ်တုဲ ဝုတ်တအ်ဟွံတိတ်ဂၠံၚ် ကၞပ်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲသ္ၚိတအ်ဂှ် ဗၠာဲတအ်အာဗိုၚ်လဝ်ရ။ အာတ်အခေါၚ်ကုမိမဍေံတအ်တုဲ ကော်ပတိတ်ဍေံ မ္ၚးသ္ၚိ ပက်စောဝ်ဍာ်ကုဍေံကီုရ။ ပ္ဍဲသ္ၚိပၠန်လေဝ်ညးပလံၚ်ဗစိုပ်လဝ်ကွာၚ်ၜဲ သွအမာဲ ဂမၠိုၚ် ဖပ်ဗ္စဒၟံၚ်တအ်လေဝ်ဂၠိုၚ်ကီုရ။ ပ္ဍဲကဵုတ္ၚဲအတးကြာတ် ဂှ်ပ္ဍဲသ္ၚိမဇၞော်ညးတအ်ဖပ်ဗ္စ မှာဇန်ဂမၠိုၚ် နကဵုပုၚ်အတးရ။ ပုၚ်အတးဂှ် ဟွံတုပ်ဗီုပုၚ်တောံစရိုဟ်တ္ၚဲရ။ ပုၚ်ဂှ်ဝုန်တုဲ ပုၚ်ဂှ်ဆာဲစုတ်ပ္ဍဲကၞာဲဇာ မပုၚ်တအ် မွဲမကဵုမွဲမ ဟွံဂွံဗာန်ဒၟံၚ်ကီု မပုၚ်ဟွံဂွံကဝ်ဟွံဂွံလီုအာကီုရ။ တုဲပၠန်သ္ဂောံကၠိကေတ်ဍာ်မြမောဝ် ဂှ် ဆုမနွံကဵုသၟူမြမောဝ်တအ်ဂှ်စုတ်ကၠေၚ်စံၚ်လဝ်တုဲ ထၟာဲတိမသ္အးဇ္ၚးမွဲ ဗဂေတ်လဝ်လ္တူဂှ်တုဲ ထၟာဲတိဂှ်လုပ်စပ်အာကဵုသၟူမြမောဝ်ရ။ ကသောဂှ်ထၟုက်ကဵုပြဵုတုဲခၞာကဵုကသုန်ဗ္ကေတ် ကီု ပွေက်ကြုက်ကီုရ။ ပုၚ်ဂှ် စုတ်ကဵုပ္ၚာန်တိုက် ဆာဲစုတ်ဍာ်မြမောဝ်ဂံက်ဂံက်နူထၟာဲတိ တုဲ စတဴကဵု ခၞာကသော ပွေက်ကြုက်တအ် ဂှ် မဒှ်အခိုက် ဒေသမန်ဗွဲတၟေၚ်ရ။

အတးကွာန်ကအ်ဍောတ်(အေဒဳ-၁၉၅၃)

ပ္ဍဲသၞာံခရေတ် ၁၉၄၈ အေၚ်ဂလိက်တအ်ကဵု သၠးပွးကု ဍုၚ်မန်-ဗၟာ ရ။ ဍုၚ်ဏအ်ကလိဂွံသၠးပွးကီုလေဝ် အခေါၚ်အရာဂကူမန်ပိုဲညိညလေဝ်ဟွံဂွံတုဲ ပရေၚ်မန်ပၠန်ဂတးက္တဵုဒဒှ်ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၈ ဂှ်ကီုရ။ ကၠာတဲဂှ်မန်ကဵုကရေၚ်တအ်သီဂွံဍုၚ်မတ်လမၠီု ကီုရ။ လက်ကြဴဂှ် သဂံၚ်ပၠန်ဂတးမန်တအ်မဒးဆုတ်အာသိုက်သိုက်၊ စိုပ်သၞာံ ၁၉၅၃ ဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၠန်ဂတးမန်ဂမၠိုၚ် စိုပ်အာကွာန်ကအ်ဍောတ် ရ။ ကာလဂှ် ဒးတဝ်ကဵုအခိၚ်အတးတုဲ ပရောဝေၚ်သဘၚ်အတးပ္ဍဲကွာန်ကအ်ဍောတ်ဂှ် အစာကဝိမာံတောအ် ချူဇန်ကၠုၚ်လဝ်ဂှ် ပိုဲဂွံဗှ်ကေတ်ညံၚ်သၟဝ်ဏအ်ရ။

တ္ကအ်ကြေၚ်ပိုဲဝွံ၊ ဇမ္ဗုဒိပ္ပ။ ဓမ္မတာသတ်၊ ဝတ်ပ္ဍဲလောက။ မွဲသၞာ်သေၚ်ဟာ၊ စှ်ၜါမာသ။ ဍိုက်ပေၚ်တုဲရ၊ ဂွံါကာလဒး။ ပ္ဍဲဍုၚ်ပ္ဍဲရး၊ အတးစှ်ေကၠာ။ သဘၚ်နက်သတ်၊ သံဝစ္ဆရာ။ ပိတ္ၚဲဍာံဍာံ သၠာဲသၞာံအခါ။ ရဲကွာန်ကအ်ဍောတ်၊ တံကၞောတ်ညဳသာ။ ကွာန်မွဲဘာၜါ၊ သွံဖျာနိဗ္ဗာန်။ မၞိဟ်ဇၞော်မၞိဟ်ဗျု၊ သော်ဗုညံၚ်ကာန်။ အယုဒဳဃာ၊ ဇရာထုဲကြာန်။ ကၠောန်ပါရမဳ၊ မၚ်သဳကဵုဒါန်။ သမထပၟဝ်၊ ဓဝ်ကမ္မထာန်။ ဘာဝနာရ၊ လက္ခဏညာန်။ ပၠံၚ်ကေတ်ပရဲ၊ ပ္ဍဲအတးသၚ်ကြာန်။ ဂၠာဲဗောဓိယာန်၊ ဂၠံၚ်ဍာံမက်ဖဵု။ သတ်တအ်ပ္ဍဲ၊ ဒှ်အဓိကဵု။ အိုတ်သတ်ဇိုၚ်ပန်၊ ဟၚ်ဒုၚ်ပယျဵု။ အာကသဇဵု၊ ဂဂဵုဗြုကြဵု။ ဒိုဟ်ဒ္စာံဂၠု၊ လ္ၚုမံၚ်တွဵု။ မှာသၟိတ်ဗီုကြအ်၊ ဒဵုတၟအ်ညံၚ်ပြဵု။ ညာတ်ကေတ်ပ္ဍဲလိုက်၊ ကမၠိုက်ကမဵု။ ပြေၚ်ဂၠဴကၠိက်ကၠဵု၊ ဗြုကြဵုဂၠိုၚ်နဲ။ သၚ်ကြာန်စှ်ေတိ၊ အတးပိတ္ၚဲ။ လထဴတအ်ကၠာ၊ ကောန်ၜါကောန်မွဲ။ ဝေၚ်ပ္ကဴဝေၚ်ဍာ်၊ တက်က္ဍိုပ်ကွာ်ဂၠောဲ။ ညံၚ်အသံဂၚ်၊ ကွတ်သဘၚ်ပေဲါ။ ခဗိုန်ဖံထဝ်၊ ပေဝ်ဂြဝ်ခၞောဲ။ ဒွံစံၚ်ထၞ၊ ပၠတဴဂၠိုၚ်နဲ။ ကၚ်မံၚ်ခၞိၚ်၊ ဗရုဂၠိုၚ်သ္ၚောဲ။ ဆာၚ်ခဍေဝ်သၟတ်၊ တၠောတ်သောဲသောဲ။ လှ်ေဒယှ်ေဂၠောဲ၊ ဝေၚ်ပေဲါသဘၚ်။ ကောန်ဝုတ်ကောန်ဗၠာဲ၊ ကၟာဲကၟာဲဂၠိုၚ်ဂၠၚ်။ မိပ်စိုတ်လဟိၚ် ၜူမာဲဘိၚ်ဘၚ်။ သၠောၚ်ဂၠာဲမိတ်ဒါန်၊ သ္ဍိုက်ဆာန်သၚ်ဒၚ်။ ဝေၚ်ဍာ်ပက်စး၊ ပြးညံၚ်ဍာ်ဝၚ်။ ပူဂဵုလဗၚ်၊ ဟွံမၚ်သဳဓဝ်။ ဒါန်ရောဟွံပ္တုဲ၊ ဒုၚ်ကၟုဲပုၚ်ခဝ်။ သၟုတ်ရောဟွံဗဝ်၊ ဓဝ်ရောဟွံကလၚ်။ ၜူကၟာဲဝိဝိၚ်၊ တၠိၚ်ဒိုဟ်ကၠၚ်။ အရက်သီုဘိၚ်၊ စၞရိၚ်ကတၚ်။ ပအာရီုတွဵု၊ ဟွံကဵုဗျဵုထၚ်။ ပ္ဍဲဒေါဝ်ကညၚ်၊ ဍိုက်က္ၜၚ်ခန္ဓ။ မံၚ်ကဵုဗြဴဂျိ၊ မိစ္ဆာဇဳဝ။ ကၟာဲလဝ်သြန်ထိုၚ်၊ ဂလိုၚ်ဇွောအ်မ။ ဒယှ်ေကြေဝ်ဂၠံၚ်၊ ဒံၚ်သၠာ်ဝေၚ်ဂျ။ ဟွံညှာဒည၊ ဟွံဖေက်ဂွပါပ်။ အရေဝ်ထုဲထံၚ်၊ ဟီုဒၟံၚ်ကာပ်ကာပ်။ သက္ကုဂတာပ်၊ ပြာပ်လုပ်အာဝိုၚ်။ ဝေၚ်ဖေဝ်ခဖဳ၊ ထပက်နဳဒိုၚ်။ ဗိုတ်ခတ်ဂၠေၚ်ကၠ၊ သြန်ပသဇိုၚ်။ စသုၚ်ဝေၚ်ဂြိုၚ်၊ ကတိုၚ်လှုဲၜါ။ ဗ္ဇဵုစာၚ်ဗ္ဒိဂၠဴ၊ ဝေၚ်သၞဴရဴအာ။ ဝေၚ်တက်ဂနေံ၊ တံၚ်လေံပိကၠာ။ လံၚ်လဝ်သြန်ကီု၊ ဟီုနၚ်ဟီုဏာ။ ဂြိပ်ပြိုၚ်သေၚ်ဟာ၊ ညးၜါပၠံၚ်ပ္ကဴ။ ပရိသာတ်ပန်၊ ဇန်ဂမၠိုၚ်အဴ။ မၞိဟ်ဇၞော်ဗျုဗျု၊ ဝုတ်ဗၠာဲလထဴ။ ကောန်ၚာ်ဍောတ်ဇၞော်၊ အိုတ်ဗော်အဟဴ။ ကျိုၚ်လဝ်ကျေဝ်ဂေါဝ်၊ ညံၚ်ခၞောဝ်ဒေဝတဴ။ ဝေၚ်ဍာ်ဝေၚ်ပ္ကဴ၊ သှ်ပ္တဴဟိရိ။ ပ္ဍဲရးဍုၚ်ကွာန်၊ သန်ဌာန်ရတ်ပိ။ အတးလောန်သ္ဍာံ၊ သၠာဲသၞာံတၟိ။ ဝုတ်ဗၠာဲတအ်ပၠန်၊ မှာဇန်ဇၟာပ်သ္ၚိ။ ရော်ဂုန်မိတ်စှ်၊ သှ်ပ္တဴသတိ။ ကလအ်ဗဴလ၊ သၟိၚ်မကဵုမိ။ ကလအ်မၞိဟ်ဗျု၊ အာယုဝုဍ္ဎိ။ ဗလိုပ်ရုပ်ကျာ်၊ ဍာ်မြမောဝ်ဂ္ညိ။ ဗလိုက်ဗောဓိ၊ ကလိဂပဝ်။ သၞာံတြေံသွံ၊ ထောံလသာလဝ်။ သၞာံတၟိဆၚ်၊ သၠာဲသံဝစ္ဆဝ်။ သၟိၚ်သၚ်ကြာန်အဴ၊ ဗၠန်စဴအာသွဝ်။ ဓမ္မတာကဝ်၊ တန်လဝ်ကၠာတုန်။

ဗညာအဲာဝင်

နိဿဲ

Maung Htin Aung- Folk Elements In Burmese Buddhism

Mi Mi Khaing – Burmese Family

Prakong Nimmanahaeminda- A Study Of Songkran Festival

Jarl Charpentier- Cesare Di Federici And Gasparo Balbi

ဦးသော်ဇင်- ရာသီသဘင်

ကျာ်ဇၞော်အစွောအ်- လိက်ပါရမဳကာန်

အစာကဝိမာံတောအ်- ပရောမန်လောန်ကၠုၚ်တုဲ

လိက်မေဃသန်

လိက်သၚ်ကြာန်

လိက်ကပ္ပိလမှာဗြီု

လိက်ဓမ္မပါလ