![｡✮ 🎀 ညးလဵု ဂလုဲသှ်ေၜက်မံင် ပ္ဍဲခေတ် 𝐼𝓃𝒹𝓊𝓈𝓉𝓇𝓎 𝑅𝑒𝓋💞𝓁𝓊𝓉𝒾🌸𝓃 𝟤.💍 ဖိုဟ်ရော [၂ ] 🎀 ✮｡](https://usercontent.one/wp/mon.kaowao.asia/wp-content/uploads/2024/07/IMG_6503-360x180.jpeg)
![ညးလဵု ဂလုဲသှ်ေၜက်မံင် ပ္ဍဲခေတ် Industry Revolution 2.0 ဖိုဟ်ရော [၁]](https://usercontent.one/wp/mon.kaowao.asia/wp-content/uploads/2024/07/IMG_6234-360x180.jpeg)
ဝတ္ထုဂှ် ဒှ်အရာမဇန်ချူလဝ် ပရူဒဒှ်ဘဝကောန်လောကတအ်တုဲ ဒုင်သဇိုင် ပအစာမ် ကုနဲကဲမသ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဝတ္ထုဝွံတုဲ မၞိဟ်ပူဂိုလ် ပ္ဍဲလိုက်ဝွံ ဗီုကဵု အတ္ထုပ္ပတ္တိပူဂိုလ်တအ်လေဝ် ပိုယ်သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဂွံကီုရ။
နာဲဗဳထဝ်မန်ဇြာ
(၁)
မအရေဝ်မ္ဂး “ဝတ္ထု” ဂှ် ဒှ်မအရေဝ် ပါဠိ မဂွံအဓိပ္ပါယ် အရပ်အရာ၊ ကိရိယာ၊ ကေုာံ ပရူပရာ။ ပ္ဍဲကဵု လိက်မန်မ္ဂး ပရူပရာ မကၠုင်နူ လိက်သုတ်ဇာတ်ကျာ် ဂမၠိုင်မ္ဂး ညးကော်စ ဇာတ်၊ တုဲ ဇာတ်မချူလဝ် ဂၠိင်ဂၠိင် ပရူပရာဂၠိုင်ဂၠိုင်ဂှ် ညးကော်စ ဇာတ်ဇၞော်။ သီုဖအိုတ် ပ္ဍဲပိဋကတ် နွံ ဇာတ်ၜိုတ် ၅၅၀ ကဵု ဇာတ်ဇၞော် ၁၀။ ပရူပရာ မကၠုင်နူ မ္ၚးပိဋကတ်တအ်မ္ဂး ညးကော်စ ပေါမ်၊ ပေါမ်တြေံတြဟ် တအ်ဂှ် ညးကော်စ ပေါမ်အာဂီု။
ပ္ဍဲအခိင် ကောန်ရးနိဂီုမန်ဗၟာပိုယ် မစုက်လုက် ကုလိက်ပတ်ရးပလိုတ်ဂှ် ဂကူလိက် နကဵုဘာသာအင်္ဂလိက် မကော်ဂးစ story, novel တအ်ဂှ် ပိုယ်တအ် ခုတ်ခဴ ကော်စ ဝတ္ထု။ ဂကူမန်ကီု သီုကဵု ဂကူဗၟာတအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မလွဳဗ္စ မအရေဝ် ပါဠိ နူခေတ်အဆက်ဆက်တုဲ ပ္ဍဲကဵု အရေဝ်ဝေါဟာရဏအ် နကဵု ဘာသာမန်ကီု သီုကဵု ဘာသာဗၟာဂှ် ကော်တုပ်ဒၟံင် ညးသကအ်ရ။
ဝတ္ထုဂှ် လုပ်လၟိဟ် ဂကူလိက်ပတ်ရသ မဒှ်အရာ မဖန်ဇန်လဝ်ကေတ်တ်တုဲ ဒှ်ပရူပရာ မကတဵုဒှ်လဝ် ဇေတ်တ် ဟွံသေင် ကီုလေဝ် ဒုင်သဇိုင် ကုပရူပရာ မကတဵုဒှ်လဝ် ဇေတ်တ်တုဲ ချူဗ္ဒဟ်ပတိုန်လေဝ် ဂွံကီုရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဝတ္ထုဂှ် ဒှ်လိက် အစာကဝိ မဖန်ဗ္ဒဟ်လဝ် ပရူမွဲမွဲ ညံင်ဂွံဗှ်စခိုဟ် မစှ်ေကဵု ယုတ္တိရ။
စပ်ကဵု ဝတ္ထု၊ ဇာတ်၊ ပေါမ်တုဲ မအရေဝ် ဝေါဟာရ အဓိကဂမၠိုင် မပ္တံကဵု ပရေင် (theme)၊ ဂကူ (genre)၊ ဇာတ် (plot)၊ လညာတ် (massage)တအ်ဂှ် ပိုယ် ဒးတီလဝ် ထေက်ရ။
ပရေင် (theme) ဂှ် ဝတ္ထုဂှ် ချူလဝ် ပရေင်မုရော၊ ပရေင်ဆာန်ဟာ၊ ပရေင်ပိုန်ဒြပ်ဟာ၊ ပရေင်ဘဝသၟတ်ဟာ မြဴသာ်ဝွံ ဒှ်တမ်ရ။ ပ္ဍဲဝတ္ထုမွဲမွဲပိုဒ်ဂှ် မလေပ် နွံကဵု ပရေင်နာနာမာန်ရ။ ဝတ္ထုပၠန် နွံဂၠိုင်ကဵု ဂကူ (genre) ဗွဲမဂၠိုင် မပ္တံကဵု ဟာသ၊ ဇြဟာန်၊ စိတ္တဇ၊ ရာဇာဝတ်၊ ဗဟေက်။ တုဲပၠန် ပ္ဍဲဝတ္ထုမွဲဂှ် နွံကဵု လစှ်ေဂကူ ဗွဲမဂၠိုင်လေဝ် မာန်ကီုရ။ ဝတ္ထုဂှ် ဒှ်လိက် မချူဇန်လဝ် ပရူဒဒှ်ဘဝ ပူဂိုလ်မွဲမွဲဂှ်ရ ပ္ဍဲဝတ္ထုဂှ် နွံကဵု ပရူဘဝ (ဝါ) ဇာတ် (plot) ရ။ ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုဇမၠေအ် မွဲမ္ဂး ဗွဲဓမ္မတာ နွံမွဲဇာတ် ဂၠိုင်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲကဵုဝတ္ထုဇၞော်မ္ဂး နွံဂၠိုင် ကဵုဇာတ်မာန်ရ။ မွဲပၠန်မ္ဂး လညာတ် (massage) နကဵုဝတ္ထုဂှ် မုအစာကဝိဂှ် မိက်ဂွံကဵု လညာတ် သာ်လဵုရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် လိက်မွဲပိုဒ် ပိုယ်ဂွံဟီု ဝတ္ထုဂွံဂှ် အရာပန်သာ်ဝွံ သ္ဒးနွံထေက်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကာလပိုယ် သ္ၚေဝ်ဂၠေပ် ဝတ္ထုမွဲပိုဒ်မ္ဂး အောန်အိုတ် အရာပန်သာ်ဏအ် ပိုယ်ဒးဂၠာဲသ္ၚေဝ်ဂၠိပ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။
ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုဂှ်ပၠန် ရံင်ကဵု ဗီုပြင်လဒက်ပတန် ကေုာံ အပိုင်အခြာတုဲ ဗွဲဓမ္မတာမ္ဂး ညးပါ်လဝ် ၜါရဲ ဝတ္ထုဇမၠေအ် ကဵု ဝတ္ထုဇၞော်။ ခေတ်လၟုဟ် ညးပါ်လဝ် (၃) ရဲ၊ ဝတ္ထုဇမၠေအ် (short story)၊ ဝတ္ထုဇမၠိင် (Novella)၊ ဝတ္ထုဇၞော် (novel)။
ဝတ္ထုဇမၠေအ် (short story)
လက္သန် ဝတ္ထုဇမၠေအ်ဂှ် ဇာတ်ပရူသောင်သောင်ကၠးကၠး (simple plot) (ဝါ) ပဋိပက္ခမွဲ၊ ပရေင်မဒုင်စသိုင်မွဲ (single emotion) တုဲပၠန် အခိင်ဂၠေအ်ဂၠအ် (short timespan)။ ဥပမာ တရဴမအာလ္ၚောဝ်ကျာ် မွဲတရဴ၊ အခိင်မဆိင်တက်ကျာ ကဵုကဝေင် မွဲအလန်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး တ္ၚဲ မိ ကဵု အပါ ပြးညးသကအ်။
ဟီုဍာံဍာံ ဝတ္ထုဇမၠေအ်ဂှ် နွံဂလိုင်လဵုမ္ဂး ညးကော်စ ဝတ္ထုဇမၠေအ်ဂှ် ပိုင်ခြာလဝ် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ် ဟွံမဲရ။ ဗွဲမဂၠိုင် ရံင်ကဵု အခိင်ကာလ လလအ်ဇာတ်ဂှ်တုဲ ပိုင်ခြာဟီုဂး ဝတ္ထုဇမၠေအ်ရ။ ဗွဲဓမ္မတာ အခိင် လလအ်ဇာတ်ဂှ် လအ်နူ မွဲသတ္တာဟ ဟွံဂပ်ဝ်တုဲ ခိုဟ်အိုတ်မ္ဂး နွံလလအ် အကြာ မွဲလစုတ် ကဵု ၜိုတ် မွဲတ္ၚဲရ။ တၞဟ်နမဂွံဟီုဂးစလောဲသွာတုဲ ဗွဲမဂၠိုင် ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲ စၟတ်သမ္တီလဝ် နွံ အကြာ ၁,၅ မုက် ကဵု ၆-၇မုက် (နကဵု စက္ခော A4)။ ဂလိုင် မလိက် နွံၜိုတ် ၄,၀၀၀ မ။ နကဵု လိက်မန်ပိုယ်ဂှ် ရိုဟ် နကဵုလၟိဟ်မလိက်ဂှ် ဟွံလောဲသွာ ကွေဟ်ဟ်ရ။
ဝတ္ထုဇမၠိင် (Novella)
လက္သန်ဝတ္ထုဇမၠိင်ဂှ် ဒဒှ် မနွံကဵု ပဋိပက္ခညိည (ဂၠိုင်နူမွဲ)၊ တုဲပၠန် ပရေင်မဒုင်စသိုင် လေဝ် ဂၠိုင်နူမွဲ။ လလအ်ဇာတ်ဂှ်လေဝ် ဂၠိင်နူ ဝတ္ထုဇမၠေအ်ညိ။ ဝတ္ထုဇမၠိင်ဂှ် ၜိုန်ရ နွံဂၠိုင် ကဵုသကုတ်မာန်ကီုလေဝ် သီုဖအိုတ်ဂှ် ဟွံတိတ်ဗၠးအာ နူကဵု ပရူအဓိက ဂှ်ရ။ နကဵု လၟိဟ်ဂလိုင်မလိက်ဂှ် ညးစၟတ်သမ္တီလဝ် ဂၠိုင်အာ နူကဵု ဝတ္ထုဇမၠေအ် ညိ၊ မလိက် အကြာ ၄,၀၀၀ စဵုကဵု ၄၀,၀၀၀ (အမေရိကာန် ပံက်လဝ် အကြာ ၁၇,၅၀၀ – ၄၀,၀၀၀)။
ဝတ္ထုဇၞော် (novel)
လက္သန်ဝတ္ထုဇၞော်ဂှ် ဒဒှ်မနွံကဵု ဇာတ်ထုဲနှဴ (complex plot)၊ ပရူပရာနာနာ ပရေင်မဒုင်စသိုင်နာနာ (many emotions) တုဲပၠန် လလအ်ဇာတ်ဂှ်လေဝ် နွံဂၠိုင် ကဵုသၞာံ (many years)။ ဝတ္ထုဇၞော်မွဲ အောန်အိုတ် မလိက် ဒးနွံ ၄၀,၀၀၀ မ။
ပ္ဍဲကဵုလိက်ပရေင်ဝွံ စွံအဓိက ကုဝတ္ထုဇမၠေအ်တုဲ ပ္တိုန်ထ္ၜးဏာ ကုညးဗွဟ်တအ်ရ။
(၂) ဗီုလဵုဂွံချူ ဝတ္ထုဇမၠေအ်ရော?
မိက်ဂွံချူ ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲပိုဒ်မ္ဂး တင်ဂၞင် (၁၀) တင် ဗွဲသၟဝ်ဝွံ ဒးစွံသတိတုဲ ချူမ္ဂး ဝတ္ထုဇမၠေအ်ဇကုဂှ် ဒှ်ဝတ္ထုမဍိုက်ပေင်တဴ ကဵုအင်္ဂလက္သန် ဝတ္ထုမွဲ ဟီုမာန်ရ။ တင်ဂၞင်စှ်ဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးကဵုဏာ ဗွဲသရောပ် ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။
(က) ရုဲစှ် ပဋိပက္ခမွဲ
ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲပိုဒ်ဂှ် သ္ဒးဒှ် ပရူ ပဋိပက္ခမွဲ ဟေင်ရ။ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် သၟိက် ကလိဂွံ အရာမွဲမွဲ ဟွံသေင်မ္ဂး သ္ဒးရေင်တၠုင် ကမၠောန်မွဲမွဲရ။ ပ္ဍဲကဵုဂှ်မ္ဂး နွံကဵု ဒစဵုဒစး ဟွံသေင်မ္ဂး ဒစဵုဒၞာ မပ အခက်အခုဲ ညံင်သကိုပ်ဇာတ် ဟွံဂွံစိုပ် တိုင်ပကဴရ။ ကၞောတ်တဲ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ကလိဂွံ ခန်လ္ၚတ် မွဲမွဲ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ဇၞော်မောဝ် တိုန်အာ ဟွံသေင်မ္ဂး အပြံင်အလှာဲ ကတဵုဒှ် ပ္ဍဲမွဲဒမြိပ်ဇာတ်ဂှ်ရ။
ပဋိပက္ခအပ္ဍဲ ဟွံသေင်မ္ဂး ပဋိပက္ခမ္ၚး
- ပဋိပက္ခအပ္ဍဲမ္ဂး ဒှ်ပြသၞာ မကတဵုဒှ်ကၠုင် နူကဵု အပ္ဍဲသကိုပ်ဇာတ်။ ဥပမာ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် သ္ဒးပရံင်ပ္တိုန် သတိ သွက်ဂွံဂံင် တဝ်စၞေဟ်။
- ပဋိပက္ခမ္ၚးမ္ဂး သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဒးဆဵုဂဗ၊ ဒးဇီုကပိုက် ပြသၞာ မကၠုင်နူ မ္ၚး ဇကုသကိုပ်ဇာတ်ဂှ်။
(ခ) ရမ္သာင်
ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုဇကု ရမ္သာင်ဗီုလဵု မိက်ဂွံကဵုဗြု ဖန်ဇန်လဝ်ဒတုဲညိ။ ဝတ္ထုဂှ် သ္ဒးဒှ် ပရေင်ဆာန်၊ ပရေင်ဒုင်စသိုင်၊ ပရေင်စိုတ်မလုပ်၊ ပရေင်မဖေက်ဂၟံက်၊ ပရေင်ဂရိုင် ဟွံသေင်မ္ဂး ပရေင်တၞဟ်ဟာ။ ညံင်ဂွံကိတ်ညဳ ကုပရေင်ဂှ် ဇကုဒးဖန်ဇန်ချူ ရမ္သာင်အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် ထေက်ရ။
(ဂ) လလဴ
ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲဂှ် သ္ဒးနွံ မၞိဟ်မလဴထ္ၜးဇာတ်ဂှ် မွဲရောင်။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ဇာတ်ဂှ် ရံင်ဗဵု နူကဵု ဗဗဵုမတ် ညးဂှ်ရော။ မၞိဟ်မနွံ အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်မွဲမွဲ လဴထ္ၜးဟာ။ ဟွံသေင်မ္ဂး မၞိဟ်မ္ၚးဇာတ်ဂှ်မွဲမွဲ လဴထ္ၜးဟာ။ လလဴပူဂိုလ်ပထမ၊ လလဴသဗ္ဗတီ မြဴသာ်ဝွံ နွံနာနာသာ်ရ။
(ဃ) လဒက်ပတန်
ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုဇမၠေအ်ဂှ် ပရူမိက်ဂွံလဴထ္ၜးဂှ် သ္ဒးဗၟံက်ထ္ၜး ပြဟ်ပြဟ်ထေက်ရ။ နကဵု ဘာသာအင်္ဂလိက် ညးဟီုစ “get to the action”။ ဆဂး အရာဏအ်ဂှ် မဒှ်အရာ သၞောဝ်ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲ ဟွံသေင်ရ။ ဝတ္ထုဇမၠေအ် ဗွဲမဂၠိုင် စနကဵု “in medias res” မဂွံအဓိပ္ပါယ် မစဇာတ်လဒေါဝ်ပရူ ဂၠိုင်ရ။
ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲ ဗွဲဓမ္မတာ ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု ပိသကုတ်
(၁) ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် ဗွဲမပြဟ် ပူဂိုလ်ဂမၠိုင်၊ ပွဳပွူ ကေုာံ ပဋိပက္ခ။
(၂) သကိုပ်ဇာတ် တတ်ထပါ် ပဋိပက္ခ။
(၃) ပဋိပက္ခ ကတဵုဒှ်တုဲ၊ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ပြံင်လှာဲအာ ဟွံသေင်မ္ဂး ဇၞော်မောဝ်အာ၊ သှ်ပလး ပဋိပက္ခဂှ် မာန်အာ ဟွံသေင်မ္ဂး ကျအာ ပဋိပက္ခဂှ်။
(င္ၚ) ပရေင်
ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲဂှ် သ္ဒးနွံကဵု ပရေင်မွဲ ဟွံသေင်မ္ဂး ပရေင်ဗွဲမဂၠိုင်ရ။ ဥပမာ ပရေင် မပ္တံကဵု ဇြဟာန်၊ သကအ်ရဲ၊ ယဲ၊ ပၞာန်၊ သၟာဲလေင်၊ လိင်၊ လ္ၚု၊ ဗဗိုန် (identity)၊ ကမြမ်ကမြ။
(စ) ဖျေဟ်အစဳအဇန်
ကိုပ်ကၠာ ဇကု မဟွံဂွံစချူဏီ လၟေင်ဇာတ်ဂှ် ဗီုလဵု၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ကသပ်စၞောန်ဂၠံင် ဗီုလဵု ဇကုမိက်ဂွံချူဂှ် ဖျေဟ်ဖန်လဝ်ဒတုဲမ္ဂး ကာလချူမ္ဂး ကလိတ်ကလောတ် အာစိုပ်ဒတုဲ ခိုဟ်ခိုဟ်မာန်ဂၠိုင်ရ။
(ဆ) အရေဝ်
ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုမွဲဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် နွံကဵု အရေဝ်တပ်တပ် မဟီုဂး ကုရေင်သကအ် ဟွံသေင်မ္ဂး ဟီုဂး ကဵုဇကုဇကု။
(ဇ) ရုဲစှ် ဗဗဵုမတ်
ရုဲစှ်ကေတ် နကဵု အဲ-မလဴ ဟွံသေင်မ္ဂး ပူဂိုလ်တတိယ-မလဴ။
(ဇျ) ပစ္စုပ္ပန် ဟွံသေင်မ္ဂး အတိက်
ချူနကဵု အခိင်ပစ္စုပ္ပန်ဟာ ဟွံသေင်မ္ဂး အခိင်အတိက်ဟာ။ ပ္ဍဲဒၞာဲဏအ် နကဵု အခိုက် မကြိယာမန်ဂှ် ယဝ်ရ မိက်ဂွံ ချူကာလအတိက်မ္ဂး ဇၟာပ်ကြိယာဂှ် သ္ဒးစုတ် “လဝ်” တုဲ ဗှ်စ ဟွံကလိတ်ကလောတ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ နကဵုဘာသာမန်မ္ဂး မလေပ်ချူ နကဵု ကြိယာပစ္စုပ္ပန်ဖအိုတ်၊ ယဝ်ရ ပရူအတိက်မ္ဂး စုတ်သၞာံ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ထ္ၜးအခိင်ကိုပ်ကၠာရ။
(ည) နိဂီု
ဝတ္ထုဇမၠေအ်ဂှ် ဖျေဟ်နိဂီု ဖအိုတ်ဇာတ် ဂွံဗီုပြင်နာနာသာ်ရ။ ဝတ္ထုလ္ၚဵု အိုတ်နကဵု လပံက် မၞိဟ်မဗှ်လိက် ဒးချပ်ကေတ်တ် ဂတဂှ် ဗီုလဵု မဒှ်မာန်၊ ဗီုလဵု မဒှ် ဟွံမာန်။ ဝတ္ထုလ္ၚဵုဂှ်မ္ဂး ဇာတ်ဂှ်တုဲဒှ်အာ ကလိဂွံအာ သွဟ်။ အရာဏအ်ဂှ် တန်တဴ ကုပၟိက်အစာကဝိဂှ်ရ။ ဆဂး သမ္တီလဝ်ညိ ဝတ္ထုမွဲမ္ဂး သ္ဒးလုပ် ဂၠံသြိုဟ်ရောင်။ ဗှ်တုဲ သ္ဒးကလိဂွံ လညာတ်မွဲမွဲသာ်ရောင်။
ဖျေဟ်ဒၞာဲ (layout)
ဝတ္ထုမွဲမ္ဂး သ္ဒးနွံ က္ဍိုပ်လိက်မွဲရောင်။ သ္ဒးနွံကဵု ပိုဒ်လိက်ဂမၠိုင် ဥပမာ ပ္ဍဲအခိင်ကာလ မပြံင်လှာဲ ပွဳပွူ၊ ဗဗဵုမတ် ဟွံသေင်မ္ဂး ပရူ။ ယဝ်ရ ပူဂိုလ်တအ် ဟီုဂး ရေင်သကအ်မ္ဂး သ္ဒးထ္ၜးကဵု သင်္ကေတ “ “ တုဲ။ ပ္ဍဲအခိင် အရေဝ်မပိုတ် ဟိုတ်နူ မၞိဟ်မဟီုဂှ် ဒေါအ်ဇူ မွဲလစုတ်မ္ဂး ဒးထ္ၜးကဵု သင်္ကေတ … ရ။ သ္ဒးချူ နကဵု မအက္ခရ်လိက် မဗှ်စ လောဲလောဲ။ လိက်ဂှ် သ္ဒးပ္ညဳလဝ် လပါ်ပါယ်။
အရာမဒးစွံသတိ
တင်ရန်တၟအ်အဓိက ပိုယ်မချူဝတ္ထုဂှ် သွက်ဂွံ ပလေဝ် ပခိုဟ် ဂကောံမၞိဟ်၊ တုဲပၠန် ပ္ဍဲဝတ္ထုဂှ် ကောန်မှိင် ကဵု မၞိဟ်ပရမ် နွံစဒှ်တုဲ လတူမၞိဟ်ပရမ်ဂှ် ပြဝ ညးမကၠောန် မဖန် ဗီုညးဓဇန်ဂှ် ၜိုန်ရ ဗၟံက်ထ္ၜးကီုလေဝ် မအရေဝ် ဖ္ဍိုက်ဓရိုက် ညံင်ဟွံဂွံစကာဒးဂှ် ဒးဝေင်ပါယ်။ အရာဏအ်ဂှ် ဒှ်သိက္ခာ ညးမချူလိက် တအ်ရ။
နကဵု ဇၟန်လိက်ဝတ္ထုဂှ် ချူပ္တိတ် ပရေင်ဒုင်စသိုင်၊ ပရေင်ဆဵုဂဗဘဝ ကောန်မၞိဟ်တအ်စိုအ်!!!
(၃) သမ္ၚေဝ်ဝတ္ထု
မုဟိုတ် ပိုယ်တအ် ဒးသ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဝတ္ထုရော ယဝ်ရသၟာန်မ္ဂး သွဟ်ဍေဟ်ဂှ် သောင်သောင်ရ။ ပိုယ်ဂွံတီကၠိုဟ်ကေတ် ပၟိက်အစာဝတ္ထု မုညးမိက်ဂွံ ဟီု၊ မုညးမိက်ဂွံ ကဵုလညာတ် ကုညးဗွဟ်လိက်တအ် ကေုာံ နဲကဲ အစာဝတ္ထု မချူဗ္ဒဟ်လဝ် ဝတ္ထုဂှ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပိုယ်သ္ၚေဝ်ဝတ္ထုမွဲမ္ဂး ပိုယ်ဒးဗက်ဂၠာဲ ပရူပရာ အပ္ဍဲဝတ္ထုဂှ် ကေုာံ ဗီုပြင် မဒက်ပ္တန်လဝ် ဝတ္ထုဂှ်ရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ဝတ္ထုဂှ် ညးချူလဝ် မုပရေင် (ဝါ) မုကတဵုဒှ် ပ္ဍဲဝတ္ထုဂှ် ကေုာံ ဗီုလဵု ညးမလဴထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုဂှ်ရ။
ပ္ဍဲအရာမသ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဝတ္ထုဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ စကဵု ပဏာမ မဆက်မိတ် ပရူဝတ္ထုဂှ်တုဲ တင်ဂၞင် မထ္ၜးလဝ် ဗွဲသၟဝ်တအ်ဂှ် မွဲတုဲမွဲ ပိုယ်ကေတ်တုဲ သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ထေက်ရ။
(၁) ပဏာမ
ဗွဲကိုပ်ကၠာ သ္ဒးဆက်မိတ် ပရူဝတ္ထု ဇကုမိက်ဂွံသ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဂှ်ကၠာရ။ ပ္ဍဲကဵု မဆက်မိတ်မ္ဂး အရာဗွဲသၟဝ်ဝွံ သ္ဒးပါလုပ်ထေက်ရ။
- ယၟု ဝတ္ထု
- ညးဂှ် မချူလဝ် ဝတ္ထုဂှ်။ ယဝ်ရ နွံပၟိက်မ္ဂး ပရူအစာဝတ္ထုဂှ် ဗွဲခမၞန် ဟီုလဴကဵုညိကီု။
- ဝတ္ထုဂှ် ပ္တိတ်လဝ် နူလဵု၊ ဒှ်ဝတ္ထုမွဲပိုဒ် နူကဵု ဝတ္ထုအဆက်ဟာ။
- သၞာံလဵု ချူလဝ် ဝတ္ထုဂှ်။
- ဝတ္ထုဂှ် ချူလဝ် ပရူအခိင်ကာလလိက်ပတ်လဵုရော။ ဝတ္ထုမွဲ ချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၂၂ ကီုလေဝ် ပရူပရာဂှ် ဒှ်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၀၀ တေအ်လေဝ် မာန်ကီုရ။
- ဝတ္ထုဂှ် လုပ်လၟိဟ် ဂကူဝတ္ထုလဵုရော။ (ဇြဟာန် (ပရူဆာန်)၊ ဟာသ၊ ဗဟေက်၊ ပရေင်ကောန်ဂကူ)
- လစှ်ေဂကူ – ဝတ္ထုဒဒှ်ဍာံ၊ မချပ်ကေတ်၊ ကလော်၊ ရာဇာဝတ်၊ သိပ္ပံ မပ္တံ မြဴသာ်ဝွံ။
(၂) လဒက်ပတန်
သံခိပ် (summary)
ကလေင်လဴထ္ၜး ပရူဇာတ် ဗွဲခမၞန်၊ ပရူပရာ ပ္ဍဲဝတ္ထုဂှ် နွံဗီုလဵု (သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် မုသ္ဒးကၠောန် မုရော)။ ကလေင်လဴထ္ၜး ပရူမဒှ်အဓိက ပ္ဍဲကဵု ဇာတ်ဂှ်ဟေင်ရ။ ယဝ်ရ သ္ဒးချူ နကဵုလိက်မ္ဂး နွံစ ၜိုတ် ပိပၞောန်။
ပဋိပက္ခ (Conflict)
ပဋိပက္ခဂှ် ဒှ်ပြသၞာ မကတဵုဒှ် ပ္ဍဲကဵုဇာတ် မဒှ်အရာ မစဵုဒၞာ ညံင်သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဟွံဂွံစိုပ် တိုင်ပကဴဇကု မနွံပၟိက်ဂှ်ရ။
ဇာတ် မဟွံမဲ ကုပဋိပက္ခဂှ် ဒှ်ဇာတ် စိုတ်မဟွံလုပ်စမွဲရ။
နကဵုဥပမာ ဂွံဆဵုကေတ် နူကဵု ဗီုရုပ်ဏအ် ဒဒှ်ရ မၞိဟ်ဂှ် သ္ဂောအ်ကလိဂွံ တၟာဲတဲဂှ် သ္ဒးတတ်ကၠောအ် ကၟာင်မစဵုဒၞာဒၟံင်ဂှ်ရ။
ဇာတ်မွဲဂှ် ဗွဲအပြောမ်မ္ဂး နွံပိကဆံင်
- အစ (Start) – ပ္ဍဲဒၞာဲဏအ်မ္ဂး နွံပၟိက်ဒၟံင် အပြံင်အလှာဲ (အရာမွဲမွဲ မဗၠေတ်ဒၟံင်)။
- ပဋိပက္ခ (Conflict) – ပဋိပက္ခမွဲ ကတဵုဒှ်ကၠုင်။ ဒစဵုဒၞာမွဲ မၞိဟ်ဂှ် သ္ဒးတတ်၊ သ္ဒးကေတ်ဇၞး။
- အကာဲအရာတၟေင် (premium) – ကြဴနူပဋိပက္ခ မကတဵုဒှ်တုဲ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဂွံဗတောန်ကေတ်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ကလိဂွံ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ပြံင်လှာဲအာ။
ပဋိပက္ခ မ္ၚး ကဵု အပ္ဍဲ
ပဋိပက္ခမ္ၚး – ပဋိပက္ခ မခ္ဍဳလျတ် စုက်လုက် ကုသကိုပ်ဇာတ် နူမ္ၚး။ ပဋိပက္ခ မညာတ် နကဵုမတ်မာန် မဒှ်အရာ မဆက်စပ် ကုပြသၞာ အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်။
ပဋိပက္ခအပ္ဍဲ – ပဋိပက္ခ မခ္ဍဳလျတ် စုက်လုက် ကုသကိုပ်ဇာတ် နူအပ္ဍဲ။ ပဋိပက္ခ ဂကူဏအ်ဂှ် ညာတ်ကဵုမတ် ဟွံမာန်၊ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ဍေဟ်ကတဵုဒှ် အပ္ဍဲစိုတ် အပ္ဍဲအလဵုဇကု သကိုပ်ဇာတ်။ ပဋိပက္ခဏအ်ဂှ် ဒးရံင် အကာဲအရာ ကေုာံ ဗီုပြင် ပူဂိုလ်ဂှ် မချဳဓရာင်တုဲ ဂွံတီကေတ်မာန်ရ။ ဗွဲမဂၠိုင် ပဋိပက္ခအပ္ဍဲဏအ်ဂှ် ဆေင်ကဵု စိုတ်သကိုပ်ဇာတ် ဒဒှ်ရ ဟွံဂံင်၊ ဖေက်၊ သ္ဒးပရံင်စိုတ် သွက်ဂွံ လုပ်ပေါယ်ဗတိုက်။
ဂကူပဋိပက္ခဂမၠိုင်
ပူဂိုလ် စဵုစး ပူဂိုလ် – ပဋိပက္ခ မကတဵုဒှ် အကြာ သကိုပ်ဇာတ် ကဵု မၞိဟ်အဓိက တၞဟ်မွဲ ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်။
ပူဂိုလ် စဵုစး အလဵုဇကု – အခိင်ကာလ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဒးဆဵု အခက်အခုဲ ကုစိုတ်ဇကု၊ လညာတ်ဇကု။ ဣဏအ်ဂှ် သီုကဵု ကော်စ ပဋိပက္ခအပ္ဍဲ။
ပူဂိုလ် စဵုစး ဂကောံမၞိဟ်/အခိုက်မၞိဟ် – အခိင်ကာလ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် က္တဵုဒှ် ပဋိပက္ခ ကုဂကောံမၞိဟ် ဇကုမပဒတဴဒၟံင် ကေုာံ အရာဂကောံမၞိဟ်ဂှ် မစွံလဝ် င္ၚုဟ်မး။
ပူဂိုလ် စဵုစး သဘာဝ – အခိင်ကာလ သကိုပ်ဇာတ် ဒးဆဵုဂဗ မုက်ကဵုမုက် ကုဒြဟတ်သဘာဝ။ ဗီုကဵု ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ဟိုတ်သဘာဝ မကတဵုဒှ်၊ ဂစာန် ညံင်ဂွံ ဂျိုင်လမျီု။
ပူဂိုလ် စဵုစး နဲပညာ (technology) – သကိုပ်ဇာတ် စဵုစး ပညာဂတာပ်ခေတ် ဗီုကဵု နဲပညာ၊ သိပ္ပံ။ သီုကဵု ကော်စ science-fiction (လဝေင်ဇာတ်သိပ္ပံ)။
ပူဂိုလ် စဵုစး ဣဓိအနုဘဴ – သကိုပ်ဇာတ် ဒးဗတိုက် အရာမဟွံတီ ဟွံသေင်မ္ဂး အရာမၜက်နူသဘာဝ ဗီုကဵု ညးတၠဣဓိအနုဘဴမွဲမွဲ။ ပဋိပက္ခဂကူဏအ်ဂှ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ဂကောံဂကူဇာတ်မချပ်ဗ္ဒဟ် (Fantasy)။
ပူဂိုလ် စဵုစး ဘဝ – အခိင်ကာလ သကိုပ်ဇာတ် ဒးဆဵုဂဗ ကုပဋိပက္ခ မဆေင်ကဵု ဂၠံင်တရဴဘဝ မဖျေဟ်လဝ်ဗီု ကုဇကု။
ပူဂိုလ် စဵုစး ကျာ် – အခိင်ကာလ သကိုပ်ဇာတ် ဗတိုက်စဵုစး ကုကျာ် ဟွံသေင်မ္ဂး အရာမဆေင် ကုဒြဟတ်တၠကြဳဇှ်။
ပ္ၚံက်ဇာတ် (plot–point)
ပ္ၚံက်ဇာတ်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲပ္ၚံက် မပြံင်လှာဲ ဂၠံင်တရဴတၟိ ကဵု ဂၠံင်တရဴ ကိစ္စဇၞော် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်ရ။ ပ္ၚံက်ဇာတ်ဂှ် ဒၞာဲကိစ္စဇၞော်ဇာတ်လေဝ် ကော်စကီုရ။
ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုမွဲဂှ် နွံကဵု ပ္ၚံက်ဇာတ်မွဲဒၞာဲ ဟွံသေင်မ္ဂး ဂၠိုင်ကဵုဒၞာဲရ။ ပ္ၚံက်ဇာတ်ဂှ် ပကဵု ညံင်ဇာတ်ဂှ် ဆက်အာဂတတုဲ ဇာတ်ဂှ် ဂွံတုဲဒှ်အာ ဒၞာဲတၞဟ် နူကဵု ဒၞာဲမစဇာတ်ရ။ ပ္ဍဲဝတ္ထုမွဲ ပ္ၚံက်ဇာတ် နွံဂလိုင်လဵုရောဂှ် တန်တဴဒၟံင် ကုဇာတ်ဂှ် ဂလိုင်လဵု ထုဲၜန်တုဲ ဂလိုင်လဵု မနွံကဵု အရာစိုတ်မလုပ်စခိုဟ်ဂမၠိုင်ရ။
ဥပမာဂမၠိုင် ပ္ဍဲကဵု ပ္ၚံက်ဇာတ်၊ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် –
- ဂစာန်ကၠောန် ဗီုပြင်တၟိ
- ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ကိစ္စဇၞော်မွဲ
- သ္ဒးအာဆဵု ကုတင်ကော်ဆောဇၞော်ဇၞော်မွဲ
- ဇၞးကေတ် ပဋိပက္ခမွဲ
- ကတဵုဒှ် အပြံင်အလှာဲ ပ္ဍဲဘဝ။
ပ္ဍဲကဵု ပ္ၚံက်ဇာတ်ဂှ်ပၠန် တန်တဴကဵု အကာဲအရာ ဇၞော်ဍောတ်တုဲ ယၟုနွံ နာနာသာ်ပၠန်ရ။ ယဝ်ရ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် မဒးဒုင်ကဵုဒြဟတ်ဒမြိုဟ် ညံင်ဂွံသၠာဲ ဂၠံင်တရဴမကၠောန်မ္ဂး ပ္ၚံက်ဇာတ်ဂှ် ညးကော်စ ပ္ၚံက်ဂတးဟွံဂွံ (Point of no return)။ ယဝ်ရ အပြံင်အလှာဲ က္တဵုဒှ် မွဲတဲဓဝ် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်မ္ဂး ညးကော်စ ဂတးဇာတ် (plot-twist)။
လၟေင်ဇာတ် (Course of action)
လၟေင်ဇာတ် (ဝါ) လအာဇာတ်ဂှ် ဒှ်အရာ ဗီုပြင် လၟေင်မဒက်ပတန်လဝ်ဇာတ်ဂှ်ရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ဗီုမပြေင်ရေင်လဝ် လၟေင်ဇာတ်ရ။ အခိင်ကာလ မဒးလ္ၚတ် လၟေင်ဇာတ်မ္ဂး ဓ္ဇက်ပၞောန်အခိင်ဇာတ်မ္ဂး ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် ဗီုလဵု အစာဝတ္ထု မပြေင်ရေင်လဝ် လၟေင်ဇာတ်ညးမာန်ရ။ လၟေင်ဇာတ် နွံနာနာသာ်ဂှ် ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။
(က) လအာအနုလုံ (လအာအတိုင်လၟေင်)
ဇာတ်မချူလဝ် နကဵု လအာအနုလုံမ္ဂး ဒှ်ဇာတ် မချူလဝ် လၟေင်ဇာတ် နူအခိင် မစချူ ဆက်အာဂတ အတိုင်လၟေင် ညံင်ရဴပၞောန်တပ်ပ်မွဲတၞုင် စဵုကဵု မစိုပ်ဒတုဲ။
(ခ) လအာသကုတ်
ပ္ဍဲကဵုဇာတ် မချူလဝ် နကဵု လအာသကုတ်မ္ဂး ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် လၟေင်အခိင်ကာလ ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် မနွံကဵု ဒံင်အာ ဟွံသေင်မ္ဂး ဒံင်ကလေင်ရ။ ပ္ဍဲကဵု လအာသကုတ်ဂှ် ညးကလေင်ပါ်လဝ် ပိသာ်ပၠန်
- ဒၞံင်ကြဴ (Flash-back)၊ ဇာတ်ဂှ် ဒံင်ကလေင် အရာမကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲအခိင်အတိက်။ ဗီုလဵု မဒှ်မာန်ရောမ္ဂး သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ကလေင်ချပ်ဂွံ ဗီုကဵု ပရူဒဒှ် အတိက် မကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲဘဝကောန်င္ၚာ်။ ပ္ဍဲကဵု လိက်ဥရောပဂမၠိုင် မ္ဂး မကြိယာဂှ် ပြံင်လှာဲအာ နဒဒှ် ကြိယာအတိက်။ ပ္ဍဲကဵု လိက်မန်ဂှ် ဟိုတ်နူ ကြိယာအတိက် သ္ဒးစုတ် “လဝ်” ဖအိုတ်တုဲ ဗှ်စဝါတ်ဂှ်ရ စၞးမသၠာဲကြိယာဂှ် ကဵုသမ္တီ အခိင်အခါမွဲမွဲဗီုရ။
- ဒၞံင်ဂတ (flash-forward)၊ ဇာတ်ဂှ် စနူကဵု အခိင်မတုဲကၠုင်တုဲ ဒံင်အာဂတ ပ္ဍဲအခိင်ပစ္စုပ္ပန်ဇာတ်။
- ဒၞံင်သကဲ (flash-sideways)၊ ဒၞံင်သကဲဂှ် ဇာတ်ဂှ် ဒံင်တိတ်အာ မ္ၚး ဟွံသေင်မ္ဂး သကဲ။ ဗီုလဵု မဒှ်စမာန်ရောမ္ဂး ဟီုလဴဒၟံင် ပရူဏအ်ဖိုဟ် မွဲတဲဓဝ် ပြံင်အာ ပရူတၞဟ် မဆက်စပ်ဒၟံင် ကုပရူအဓိက ပ္ဍဲကဵု ဇာတ်ဂှ်ရ။
(ဂ) လအာပဋိလုံ (လအာပွူ)
လအာပဋိလုံ (လအာပွူ) ဟီုဂှ် ဇာတ်ဂှ်တုဲ ပ္ဍဲဒၞာဲမစ၊ မဂေတ်အာ မွဲပွူရ။ ဇာတ်ဗီုလဵုရောမ္ဂး ဗီုကဵု ဇာတ်မဒက်ပတန်လဝ် နကဵု ဒၞံင်ကြဴဂၠိင်င်။ ဒၞံင်ကြဴ က္တဵုဒှ် ပ္ဍဲဒၞာဲဇာတ် မစ။ ဝတ္ထုဇၞော် “ဟံသာဝတဳဂြးစပ်” ဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု လအာပွူ၊ သကိုပ်ဇာတ် လ္ဂန်ရာံ ချပ်ဂွံ ပရူဘဝဇကု ပ္ဍဲဍုင်ဗဂေါတုဲ ဇာတ်ဂှ် က္တဵုဒှ်ကၠုင်၊ ကၞောတ်တဲ ဇာတ်ဂှ် အိုတ်အာ ပ္ဍဲဒၞာဲမစ သ္ၚိညး ဇိုင်ၜဳစောဖယျာဂှ်ပၠန်။
(ဃ) လအာကမာ (ပရူၜါ မအာမွဲစွံ)
လအာကမာ (လအာကဝါန် လေဝ်ကော်) ဟီုမ္ဂးဂှ် ဒှ်ဇာတ် မနွံကဵု လအာ အတိုင် လၟေင်ၜါ မအာဒၟံင် အခိင်တုပ်တုပ်။ ဗီုမဒှ်မာန်ဂှ်မ္ဂး ဥပမာ ချူပရူကောန်င္ၚာ်ၜါ ညးမွဲ နွံ ပ္ဍဲဍုင်သေံ၊ မွဲဂှ် နွံပ္ဍဲဍုင်မန်တုဲ အကာဲအရာ ဘဝညးတအ် တၞဟ်ခြာဒၟံင် ရေင်သကအ်ရ။ လအာကမာဏအ်ဂှ် မလေပ်စကာ သွက်ဂွံကၠိုဟ် ပရူအဓိကဇာတ်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ပကဵု ညံင်ဇာတ်ဂှ် ဂွံကၠးဂၠိုင်ရ။ လဆောဝ်မ္ဂး ပရူၜါဂှ် ကိစ္စဇၞော် တုပ်ဒၟံင် သီုၜါတုဲ ဟွံဆက်စပ် ရေင်သကအ်။
လအာဇာတ်ၜါဂှ် မလေပ် တတ်ဆဵု ရေင်သကအ် မွဲအလန် ဟွံသေင်မ္ဂး မဂၠိုင် ကဵုအလန်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး တုဲအာ မွဲစွံ။ လ္ၚဵုမ္ဂး လအာၜါဂှ် တုဲအာ ဗီုညးကဵုညး။ ဥပမာ ပေါမ်တ္ၚေက် ကောဒေအ်ၜါ ဟိုတ်နူ ဒးကျာမေလံင်တုဲ မွဲဂှ် စိုပ်အာ ဇရေင်ဣသိ၊ မွဲဂှ် စိုပ်အာ ဇရေင်လၟဂှ် ဒှ်လဒက်ပတန်ဇာတ် လအာကမာ ရ။
(င္ၚ) လအာဂရီု/ဒမုင် (လဴထ္ၜးဂရီုမ္ၚး၊ ဆဂး ပရူဇာတ်ဂှ် နွံအပ္ဍဲ)
လအာဂရီုဟီုဂှ် ဒှ်တၠုင်လအာဇာတ် ဇာတ်တၞဟ်မွဲ မဂြီုလဝ် လတူဇာတ်မွဲ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ဗွဲမဂၠိုင် ဟီုမွဲနဲပၠန် ဇာတ်မွဲ မလဴထ္ၜး နူကဵု ဇာတ်တၞဟ်မွဲ။ နဲဏအ်ဂှ် ဒှ်နဲခေတ်တြေံမွဲ ကီုလေဝ် စဵုကဵုလၟုဟ် စကာဒၟံင်ဖိုဟ်ဏီရ။ ဥပမာ ဇာတ်ဗုဒ္ဓဘာသာဂမၠိုင်ဂှ် စကာလဝ် နဲဏအ်ဂၠိုင်အိုတ်ရ။ ဇာတ်ဟိုတ်နူ ခမဳမွဲမွဲ၊ မၞိဟ်မွဲမွဲ က္တဵုဒှ် မွဲမွဲသာ်တုဲ ကျာ်တြဲ တွဟ်ကဵု သုတ်ဇာတ်အတိက်။ ပေါမ်အာရာပ် လ္ၚီမွဲဗတံ ဂှ် ရှေဟာအဇြဒ် (Scheherzade) လဴဒၟံင် ကု သုလ်တာန် (Sultan)။ ပရူဘဝ ရှေဟာအဇြဒ် ကဵုသုလ်တာန်ဂှ် ဒှ်မွဲဇာတ်၊ ဇာတ်လ္ၚီမွဲဂှ် ဒှ်ဇာတ်တၞဟ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ခေတ်ပိုယ် ရုပ်ဒမျိုင် Titanic ဂှ်လေဝ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု လအာဂရီုဏအ်ကီုရ။ ညးဗြဴဗယု Rose တိုန်လတူက္ၜင်ဂှ် မွဲဇာတ်၊ လဝေင်ဇာတ်သ္ဍိုက်ဆာန် သၞာံ ၁၉၁၂ အကြာ သၟတ်ဝုတ် Rose ကဵု Jack က္တဵုဒှ်ကၠုင်။
(စ) ဒတောဲဇာတ်
ဒတောဲဇာတ်ဟီုဂှ် ပရူဇာတ်ဇမၠေအ်မွဲ မတောဲလဝ် အပ္ဍဲဇာတ်အဓိကဂှ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုဇာတ်မွဲမွဲဂှ် ဒတောဲဇာတ် ဗွဲမဂၠိုင် နွံစမာန်ရ။ ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး ဒတောဲဇာတ်ဂှ် ဒှ်ဇာတ် မဆက်စပ်ဒၟံင် ကုဇာတ်အဓိကဂှ်၊ ဆဂး ဇာတ်အဓိကဂှ် သ္ဒးဗ္ဒဗ္ဒါယ် ကုဒတောဲဇာတ် ဟွံဂွံ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ဒတောဲဇာတ်ဂှ် ဓလီုထောအ် ဇာတ်အဓိက ဟွံဂွံရ။
ဒတောဲဇာတ်ဂှ် ဗီုလဵု၊ အခိင်လဵု မဆတ်စုတ်ဂွံဂှ် သၞောဝ်မဖျေဟ်လဝ် ကိုန်ဂ္စိုတ် ဟွံမဲ၊ ဆတ်စုတ် အကြာဇာတ်အဓိက ဟွံသေင်မ္ဂး နဒဒှ် မွဲသကုတ်လေဝ် စုတ်ဂွံကီုရ။
တင်ရန်တၟအ် မစုတ်ဒတောဲဇာတ်ဂှ် နွံနာနာသာ်မာန်ရ။ ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး
- သွက်ပိုယ်ဂွံတီ ပရူဒဒှ်အတိက် ပူဂိုလ်ဂမၠိုင် အပ္ဍဲဇာတ် ကေုာံ ဗီုမဆက်စပ် ရေင်သကအ်။
- သွက်ပိုယ်ဂွံကၠိုဟ်ကေတ် မုဟိုတ် ပူဂိုလ်ဂမၠိုင် အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် ဂွံကၠောန်ပ၊ ဂွံချဳဓရာင် ဗီုဂှ်။
- တၞဟ်န မိက်ဂွံကဵု ရံင်အကာဲအရာ နကဵု ဒိုဟ်တလင် /ဗဗဵုမတ် တၞဟ်။
- တၞဟ်န မဂွံဆက်ဗစိုပ် ပရေင်မဒုင်စသိုင် သီုဖအိုတ်။
လလအ်ဇာတ်
လလအ်ဇာတ်ဟီုဂှ် ဒှ်အခိင်လလအ်ဇာတ်ဂှ် မကတဵုဒှ် သီုဖအိုတ် နူစ စဵုကဵုတုဲရ။ လလအ်ဇာတ်ဂှ် နူကဵု မွဲၜါမိနေတ် စဵုကဵု သၞာံဗွဲမဂၠိုင် ဒှ်မာန်ရ။ လလအ်ဇာတ်ဂှ် ဒှ်အရာ မဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ဝတ္ထုဂှ် ဝတ္ထုဇမၠေအ်၊ ဝတ္ထုဇမၠိင် ဟွံသေင်မ္ဂး ဝတ္ထုဇၞော်တုဲ ဒးစွံသတိရ။ ဝတ္ထုဇမၠေအ်မ္ဂး လလအ်ဇာတ်ဂှ် လအ်နူ မွဲသတ္တာဟ ဟွံခိုဟ်ရ။ ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲ ချူလဝ် လလအ်ဇာတ် လအ်ဒှ်အာကဵု သၞာံမ္ဂး ဟွံဒှ် ဝတ္ထုဇမၠေအ်တုဲ ဒှ်အာ ခမ္ဍန်ဝတ္ထုဇၞော် မာန်ရ။
အရာမဒးစွံသတိမွဲဂှ် ယဝ်ရဇာတ်ဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု လအာဂရီု ဟွံသေင်မ္ဂး နွံကဵု ဒၞံင်ကြဴ၊ ဒၞံင်ဂတမ္ဂး လလအ်ဇာတ်ဂှ် နွံၜါပိ ဒှ်မာန်ရ။ ဆဂး လလအ်ဇာတ် မရိုဟ်စ အခိင်အဓိက နူကဵု ဇာတ်ဂှ် မကတဵုဒှ် စဵုကဵုဇာတ်ဂှ်တုဲ။ ဒၞံင်ကြဴ ပရူဒဒှ်ဘဝအတိက် မကလေင်လဴ၊ မကလေင်ချပ်တအ်ဂှ် ဟွံတော်ပၠုပ် ပ္ဍဲကဵုလလအ်ဇာတ်ရ။
ပြယာဲလလဴ (Narrative trick)
ပြယာဲလလဴဂှ် တၞဟ်နမဂွံ တံင်ဂြဲ အာရီုစိုတ် ပုရိသာတ်တအ်မာန်တုဲ ပ္ဍဲကဵု လိက်ဝတ္ထုတအ်ကီု သီုကဵု ရုပ်ဒမျိုင်ဂှ် မလေပ်စကာလဝ် ပြယာဲလလဴရ။ ပြယာဲလလဴဂှ် နွံဂၠိုင်ကဵုဗီု တန်တဴကဵု ဍာ်ဒကေဝ် အစာကဝိဂှ်ရ။ ညးဖန်ဗ္ဒဟ်လဝ် ညံင်အသိင်ဇာတ် ဂွံတိုန်၊ ပြံင်လှာဲ တင်စၟဳ ပုရိသာတ်၊ ဖန်ကဵု ညံင်ပုရိသာတ်တအ် မဒးချပ် ဗီုလဵု မဒှ်ကၠုင်မာန်၊ ဖန်ဗ္ဒဟ် ညံင်ဂွံထုဲ၊ တုဲ ပုရိသာတ်တအ် သ္ဒးဆက်ဗှ်/ဗဵု ဂတဂှ် ညံင်ဂွံတီ ဗီုလဵုမဒှ်ကၠုင်မာန် မြဴသာ်ဝွံ ဒှ်တမ်ရ။
နဒဒှ် ဥပမာ ဗၟံက်ထ္ၜးကဵု အရာမဆဵုစမာန်ဂမၠိုင် ညိညမ္ဂး –
လဂင်မုဟ်ဒဵု (Cliffhanger)
လဂင်မုဟ်ဒဵုဂှ် ဂွံအဓိပ္ပါယ် အရာမွဲ မဂင်ဒၟံင် ပ္ဍဲတၞုင်မုဟ်ဒဵု၊ အရာဂှ် ဒတုံစှ်ေဟာ ဟွံသေင်မ္ဂး မုဒှ်မာန်ရော။ လဂင်မုဟ်ဒဵုဂှ် ပ္ဍဲကဵု လိက်ဝတ္ထု ဟွံသေင်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵု ရုပ်ဒမျိုင်တအ် ပုရိသာတ်တအ် သွက်ဂွံတီ သွဟ်ဂတဂှ်တုဲ ဒးဆက်ဗှ်/ဗဵုဂတဂှ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပြယာဲလလဴဏအ်ဂှ် သကုတ် ဟွံသေင်မ္ဂး ကဏ္ဍ အိုတ်အာ သီုကဵု မဟွံသှ်ပလး ပတုဲ ပြသၞာ။ ဟွံသေင်မ္ဂး အိုတ်အာ ပ္ဍဲအဃောအသိင်မခိုဟ်တုဲ ပကဵု ညံင် ပုရိသာတ်တအ် မဒးဆက်ဗှ်အာ ဂတ။
ဥပမာ – ဂွံဆဵုကေတ် ကွဳစက်ၜါ ဒရေပ်ကၠုင် မတဝ်မုက် ရေင်သကအ် ကဵုအသိင်။ တၞဟ်န ပိုယ်ဂွံတီ ကွဳစက်ၜါဂှ် ဇီုဟာ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ဒှ်ဗီုလဵုရော၊ ပိုယ်ဒး ဆက်ဗဵု/ဗှ် ဂတဂှ်ပၠန်။
မထ္ၜးနိမိတ် (foreshadowing)
ဗၟံက်ထ္ၜးကဵုလဝ် နိမိတ် ဟွံသေင်မ္ဂး ကဵုလဝ် စၞစၞေပ်ညိည အရာမဒှ်ကၠုင် ဂတတေအ်မာန် ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်ရ။ ပြယာဲလလဴဏအ်ဂှ် စကာ သွက်ဂွံဖန်ဗ္ဒဟ် တင်စၟဳ ကေုာံ စိုတ်မိက်ဂွံတီ ဗီုလဵု မက္တဵုဒှ်ကၠုင်မာန် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်။ တၞဟ်နမိက်ဂွံ ဗ္ဂေတ်ပ္ထုဲလေဝ် စကာ ပြယာဲလလဴဏအ်ကီုရ။
ညးမလဴထ္ၜးဂှ် ကဵုလဝ်နိမိတ်ညိည အရာမကတဵုဒှ်ကၠုင်မာန် ဂတတုဲ ပုရိသာတ်တအ် ကယျောဝ်ဗက်အာ အတိုင်နိမိတ်ဂှ်။ နဲကဲဏအ် ပုရိသာတ်တအ် တုပ်တဴညံင်ရဴ သၟာၚေဝ်သိုက် (ညးမဂၠာဲထဝ်)။ ယဝ်ရ နိမိတ်၊ လက်သန် ထဝ်မနွံ ဆညိညကီု ဟွံညာတ်လဝ်မ္ဂး သၟာင္ၚေဝ်သိုက်တအ် စိုတ်သွက်ဂွံ ဆက်ဂၠာဲထဝ်ဂှ် ဟွံမြဟ်မြဴရ။ ပြယာဲလလဴဏအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ရုပ်ဒမျိုင်ဂၠိုင်ရ။
ပ္ဍဲလဒေါဝ်ဇာတ် (In medias res)
ပ္ဍဲလဒေါဝ်ဇာတ် ဟီုမ္ဂးဂှ် ဝတ္ထုဂှ် စလဒေါဝ် ဇာတ်။ ဥပမာ ဇာတ်ကောန်ပၞာန်ဗၟာ လုပ်ကွာန်တုဲ ညးဍုင်ကွာန်တအ် ဒးဒြေပ်ဒဴမ္ဂး စၞးမချူ ပရူကွာန် တုဲ ကောန်ပၞာန်ဗၟာ မလုပ်ကၠုင်ဂှ် စချူ ဒၞာဲညးဍုင်ကွာန်တအ် ဒးဒြေပ်ဒဴ၊ တုဲမ္ဂး လဴစ မုဟိုတ် ညးတအ် မဒးဒုင်ဒြေပ်ဒဴ တုဲ ဗီုလဵုမကတဵုဒှ် ကုညးတအ်။
ရန်ကဵု ညးဗွဟ်လိက်တအ် စိုတ်ဂွံလုပ်စ နူကဵုစတုဲ ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုဇမၠေအ်ဂှ် မလေပ်ချူစ နကဵု ပြယာဲလလဴဏအ်ဂၠိုင်ရ။
ဥပမာ ဗီုမစချူ –
အဲဂတးရံင်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ကောန်ပၞာန်ဗၟာၜါ ဗက်ထဍေင်ရပ်ဒၟံင် စာင် … …
ဒစးဒုင်ပလေဝ်/ပရဲ (Setup/Payoff)
ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ် ယဝ်ရ အရာတၟေင်တၟဟ် ဒှ်စဟွံမာန် သ္ဒးကတဵုဒှ်ကၠုင်မ္ဂး တၞဟ်န ပုရိသာတ်တအ် ဟွံဂွံလကိုတ်အာ ကိုပ်ကၠာ ဟွံစိုပ်ဒၞာဲဂှ် ညးမဖန်ဇန်တအ် ဒစးဒုင် ဖျေဟ်ကဵုလဝ် အဆက်အစပ် ကုပရူဂှ် ညိညရ။ ကာလဂှ်မ္ဂး ပုရိသာတ်တအ် ဟွံစှ်ေအာစိုတ် ဒဒှ်ရ ဇာတ်ဂှ် ဟွံမဲကဵုယုတ္တိတုဲ ဂွံဒုင်တဲ ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်မာန်ရ။
ဥပမာ – ဒစးဒုင်ပလေဝ် (setup) ပ္ဍဲကဵု အစဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဍာ်မွဲဖာန် ကဵု ဂဥုဲလၜိုဟ်စိုတ်။ ပရဲ (Payoff) သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ကြာန်ဓမာန်တိုန် မွဲတဲဓဝ်တုဲ ကရေဲ က္ညာင်။ ဟိုတ် နူမစတေအ်ဂှ် ပိုယ်ကလိဂွံလဝ် ဒစးဒုင်ပလေဝ် ဍာ်မွဲဖာန် ကဵု ဂဥုဲလၜိုဟ်စိုတ်တုဲ ပ္ဍဲအခိင် ဗွဲကြဴ ၜိုန်ရ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ကြာန်ဓမာန်တိုန် မွဲတဲဓဝ်ကီုလေဝ် ပိုယ်ဒုင်တဲမာန်။ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ပိုယ်တီဒၟံင် သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဒးသုင်ဂဥုဲ။ ယဝ်ရ ဟွံကလိဂွံဂဥုဲမ္ဂး ကြာန်ဓမာန်တိုန်မာန်ဒၟံင်ရ။
သမၠာဲအသိင် (Change of tempo)
အသိင် မကတဵုဒှ် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ် ဖျအ်ဖျေဟ် ဟွံသေင်မ္ဂး ပရဟ်ပတိုန်။ မဂွံစကာ ပြယာဲလလဴဏအ်ဂှ် နွံကဵု ဟိုတ်နာနာသာ် မပ္တံကဵု
- သွက်ဂွံတီကေတ် ပရေင်ဒုင်စသိုင် ကေုာံ စိုတ်စရိုတ် သကိုပ်ဇာတ်။
- သွက်ဂွံ ဓဇက်ဏာ ဇာတ်ဂှ် ဂွံစိုပ်ပြဟ်ဟ်။
- သွက်ဂွံ သၠုင်ပတိုန် ဟွံသေင်မ္ဂး ပသဝ်ဖျေဟ် ရမ္သာင် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်။
ယွာ်ဂြိုဟ် ကဵု အမ်သဝ် (Suspense & surprise)
ပြယာဲလလဴဏအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ရုပ်ဒမျိုင်ဂၠိုင်ရ။ ညံင်ပုရိသာတ်တအ် စိုတ်ဂွံလုပ်စ ဂြိုဟ်ဂွံယာ် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ် ဖန်ဗ္ဒဟ်တုဲ ဂတဂှ်ညိ အရာမွဲမွဲ က္တဵုဒှ်ကၠုင် မာန်ရောင် ဆဂး ဗီုလဵုမဒှ်ကၠုင် အခိင်လဵု မဒှ်ရောဂှ် ပုရိသာတ်တအ် ဟွံတီတုဲ စၟဳဒၟံင်ဂှ် ယွာ်ဂြိုဟ် (suspense)။ တုဲပၠန် ကာလမကတဵုဒှ်ပၠန်ရ ဗွဲမအမ်သဝ် က္တဵုဒှ်ကၠုင် အတိုင် ပုရိသာတ်တအ် မစၟဳ မထေင်ကေတ်လဝ် ဟွံသေင်။ ဟွံသေင်မ္ဂး ကတဵုဒှ်ကၠုင် ပ္ဍဲကဵုအခိင် မစၟဳလဝ် ဟွံသေင်၊ က္တဵုဒှ်ကၠုင် ပ္ဍဲအခိင်တၞဟ်ဂှ် အမ်သဝ် (surprise)။
သတိ (warning)
ပ္ဍဲအခိင်ကာလ အပြံင်အလှာဲမွဲမွဲ အရာတၟေင် မကတဵုဒှ်ကၠုင်ရောင်မ္ဂး ကဵုဓဝ်သတိ။ ဥပမာ ကဵုလက္သန် ဗီုကဵု ကၠဵုကဳ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ဂစေံပဝ်တိုန် ဟွံသေင်မ္ဂး အရာဓမ္မတာ ဟွံသေင် ကတဵုဒှ်ကၠုင် မွဲမွဲရ။
ဂတးဇာတ် (Plot-twist)
ဂတးဇာတ် ဟီုဂှ် ပရေင်အပြံင်အလှာဲ မကတဵုဒှ်ကၠုင် အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် မွဲတဲဓဝ်ရ။ ပြယာဲလလဴဏအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုကီု သီုကဵု ရုပ်ဒမျိုင်ရ။ အစာဇာတ်ဂှ် ဖန်ဇန်လဝ် ညံင်ကဵု ပုရိသာတ်တအ် မထေင်ကေတ် အရာမဆက်ဒှ် ဂတတေအ် မာန်တုဲ မွဲတဲဓဝ် ဇာတ်ဂှ် ဂတးအာ က္တဵုဒှ်ကၠုင် ဗီုမထေင်လဝ် ဟွံသေင်ရ။
ဂတးဇာတ်ဂှ် မလေပ်စွံ ပ္ဍဲကဵု အခိင်ဇာတ်ဂှ် ကြပ်တုဲဂၠိုင်ရ။ ပြယာဲလလဴဏအ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ဇာတ်ပရေင်ရာဇာဝတ်၊ ပရေင်ဗဟေက်၊ ပျးဇာတ်စိတ္တဇတအ် ဂၠိုင်ရ။
နိဂီုလပံက် (open ending)
နိဂီုလပံက်ဂှ် ဇာတ်ဂှ်တုဲ မွဲတဲဓဝ် ညးဗွဟ်လိက်တအ် သီုဟွံက္လိဂွံ သွဟ် ဗီုလဵု ဇာတ်ဂှ် မဖျေဟ်နိဂီုရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ဇာတ်ဂှ်တုဲ နကဵုလပံက် ဗီုလဵုမဒှ်ကၠုင်မာန်ဂှ် နကဵု ပုရိသာတ်တအ် ဒးချပ်ကေတ်တ်တုဲ ရံင်ကဵု ဟိုတ်တေအ် ဟိုတ်ဏအ်တုဲ ဗီုမဒှ်စမာန် နွံဂၠိုင်ကဵုသာ်ရ။
ဟိုတ်မဂွံစကာ နကဵု နိဂီုလပံက် နွံနာနာသာ်ဂှ် –
- တၞဟ်န လညာတ်မိက်ဂွံကဵုဂှ် ပံက်အဓိပ္ပါယ်ဂွံ နာနာသာ်။
- တၞဟ်န မိက်ဂွံကဵု ညးဗွဟ်လိက်တအ် ဂွံချပ်အာဂတဂှ် ကေတ်တ်။
- တၞဟ်န မိက်ဂွံကဵု ညးဗွဟ်လိက်တအ် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ်ကေတ်တ်။
- တၞဟ်န မိက်ဂွံဖန်ဗ္ဒဟ် ထုဲထံင် ဟွံသေင်မ္ဂး ဟွံကၠးဖ္ဍး ပ္ဍဲကဵု ဇာတ်ဂှ်။
- တၞဟ်န မိက်ဂွံဖန်ကဵုလဝ်ဒၞာဲ သွက်ဂွံဆက်ချူအာ ဇာတ်ဂှ် ဂတတေအ်ပၠန်။
နဲပိခဍပ် (Plot-point model)
နဲပိခဍပ် ဟီုဂှ် ဒှ်နဲ အခိုက်တြေံ မနွံကဵု ပိခဍပ်၊ အခိုက်ပေါမ်အာဂီုလေဝ် ကော်ကီုရ။ ပေါမ်အာဂီု ခေတ်တြေံ ဗွဲမဂၠိုင် ချူလဝ် နကဵု ပြယာဲလလဴဏအ်ဂၠိုင်ရ။ ဆက်မိတ် မၞိဟ်သကိုပ်ဇာတ် ကေုာံ ပဋိပက္ခ၊ တုဲ သကိုပ်ဇာတ် ပသောင်ပဋိပက္ခ၊ ကၞောတ်တဲ ပဋိပက္ခသောင် သကိုပ်ဇာတ် ကလိဂွံတသိုက်။ ဇာတ်ဂှ် တုဲဒှ်အာ နကဵု ညံင်ညးမဟီုစ ပေါမ်စိုပ်ဍုင် ဂၠုင်စိုပ်သၞေဟ် ကီုရ။
ခဍပ်ပထမ (နိဒါန် + ပ္ၚံက်ဇာတ်)၊
ခဍပ်ဒုတိယ (ဇမၞော်မၟောဝ် + ပ္ၚံက်ဇာတ်)၊
ခဍပ်တတိယ (နိဂီု)။
နဲအစာဗွဟ် (Narrator model)
နဲအစာဗွဟ်ဂှ် ဒှ်နဲမဒုင်သဇိုင် ကုအသိင်လတိုန်လစှ်ေဇာတ်တုဲ မဒှ်နဲ မဖန်ဗ္ဒဟ်ကဵု ညံင်ပုရိသာတ်တအ် စိုတ်ဂွံလုပ်စ နူစ စဵုကဵု ဇာတ်တုဲရ။ နဲဏအ်ဂှ် ဟိုတ်နူ ရုပ်ဒမျိုင် ဟဝ်လဳဝုတ် (Hollywood) စကာဂၠိုင်တုဲ နဲဟဝ်လဳဝုတ်လေဝ် ညးကော်စ နွံကီုရ။
နဲဏအ်ဂှ် လၟေင်ဇာတ် သီုဖအိုတ် နွံ (၇) ကဆံင်။
- နိဒါန်/အစ – ဇာတ်ဂှ် စ နကဵုမဗၟံက်ထ္ၜး အရာစိုတ်မလုပ်စ။ အစဂှ် ဒးဒှ် အရာမတံင်ဂြဲစိုတ် ပုရိသာတ်တအ် ညံင်ဂွံဆက်ဗဵု။ တုဲပၠန် သီုဒှ် ဒၞာဲမကဵု စၞေပ် ပရူဇာတ်ဂှ် ညိညရ။
- ဆက်မိတ် – ပူဂိုလ်ကိစ္စဇၞော်အိုတ်ဂမၠိုင်၊ ပွဳပွူ ကေုာံ ပရူဇာတ်ဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜး ဆက်ကဵုမိတ်။ စနူကဵု ဒၞာဲဏအ်ဂှ် စၞောန်ဏာကဵု ပဋိပက္ခ မကြက်က္တဵုဒှ်၊ မၞိဟ်တအ် မဒးဆဵုဂဗဂှ်ရ။
- ပဇြိုဟ်နက် – ပ္ဍဲဒၞာဲဏအ်မ္ဂး ပဋိပက္ခဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုင် ဗွဲမသကာတ်မြဟ်ရ။ မၞိဟ်ပ္ဍဲဇာတ်တအ်ဂှ်လေဝ် ပိုယ်တီဂၠိုင်ကၠုင်၊ ပဋိပက္ခ ကေုာံ ပြသၞာဂမၠိုင်လေဝ် ဇၞော် သကာတ်မြဟ်ကၠုင်ရ။
- ပ္ၚံက်ဂတးဟွံဂွံ – ဒၞာဲဏအ်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲ ပ္ၚံက်ဇာတ်ဂှ်ရ၊ မဒှ်ဒၞာဲ မကတဵုဒှ်ကၠုင် မွဲတဲဓဝ်တုဲ ဒှ်ဒၞာဲ မစဵုဒၞာ ကဵုအန္တရာယ် ကုသကိုပ်ဇာတ်ဂှ်တုဲ ဖန်ဗ္ဒဟ်ကဵု ညံင်သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဝေင်ပါယ်ဓလေတ် ပဋိပက္ခဂှ် ဟွံဂွံရ။
- ပဋိပက္ခဇၞော်တိုန် – ပဋိပက္ခဂှ် ဇၞော်တိုန်၊ သကာတ်မြဟ်ကၠုင်။ အသိင်ဇာတ်လေဝ် တိုန်ဒၟံင် ဗွဲမသကာတ်မြဟ်၊ သွက်ဂွံ ပသောင် ပဋိပက္ခဂှ်လေဝ် ဂစာန်ဂၠာဲဒၟံင် နဲကဲ နာနာသာ်။ ပဋိပက္ခဂှ်လေဝ် ဇီုကပိုက်ဒၟံင် သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဗွဲမသကာတ်မြဟ်ကီုရ။
- ပ္ၚံက်က္ဍဟ် – ပ္ၚံက်က္ဍဟ် ဟွံသေင်မ္ဂး ကၞောတ်ဇာတ်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲအသိင်ဇာတ် မစိုပ်ဒၞာဲသၠုင်အိုတ်တုဲ ဂၠံင်တရဴ နဲကဲ ဗီုပြင် မသှ်ပလး ပဋိပက္ခဂှ် မံက်ကၠုင်ရ။ ပ္ဍဲဒၞာဲဏအ်မ္ဂး ညးဂှ်ဇၞး ညးဂှ်ကျဂှ် ပိုယ်ဂွံတီကေတ်ရ။
- သွဟ် – ဇာတ်ဂှ် အာစိုပ်ဒတုဲ။ ပဋိပက္ခဂှ် သှ်ပလးတုဲ၊ ပဋိပက္ခတြေံ ဂွံသွဟ် ဟွံသေင်မ္ဂး ပဋိပက္ခတၟိ ကလေင်မံက်ကၠုင်ပၠန်။
၃၊ ပူဂိုလ်ဂမၠိုင်
ညးလလဴ
ညးလလဴဟီုဂှ် ဒှ်မၞိဟ်မလဴထ္ၜး ဇာတ်ဂှ်ရ။ မၞိဟ်မနွံ အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်မွဲမွဲ ဥပမာ သကိုပ်ဇာတ် မလဴဒၟံင်လေဝ် ဒှ်မာန်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး မၞိဟ်မွဲမွဲ နူမ္ၚးဇာတ်ဂှ် မလဴထ္ၜးဒၟံင်လေဝ် ဒှ်မာန်ရ။ အစာကဝိတအ် ဂၠာဲဖန်ဗ္ဒဟ် ညးလလဴ နာနာသာ်ရ။
ညးလလဴ ဗွဲမဂၠိုင် ဂွံဆဵုစဒှ် ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုတအ်ဂှ် –
(၁) ပူဂိုလ်ပထမလလဴ (အဲ–လလဴ)
ပူဂိုလ်ပထမလလဴဂှ် ဟိုတ်နူမလဴထ္ၜး မစကာပူဂိုလ်ပထမ မဟီု “အဲ”တုဲ အဲ-လလဴ လေဝ် ကော်စကီုရ။ ပူဂိုလ်ဂှ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်တုဲ ပူဂိုလ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မလဴဒၟံင် ဇာတ်ဂှ်ရ။ နကဵု နဲဏအ်မ္ဂး ဗီုလဵု မၞိဟ်ဂှ်မတီ၊ ဗီုလဵု မၞိဟ်ဂှ်မညာတ်၊ ဗီုလဵု မၞိဟ်ဂှ် မဒုင်စသိုင် ဟေင်ရ ပိုယ်ဂွံတီကေတ်မာန်။
ဥပမာ – အဲဖေက်ဒၟံင် အိုတ်အစောန်၊ အဲဗုင်ဂိဒၟံင် ကွေဟ်ဟ်ရ။ ကျေဝ်လာဲ မနွံဗဒါယ် အဲဂှ်လေဝ် ရံင်ကေတ် ဍေဟ်လေဝ် ဖေက်ဒၟံင်ကီုရောင်၊ ဆဂး အခိင်ကာလ အဲမအီထ္ၜး ကဵုဍေဟ်ဂှ် ဍေဟ်မိပ်တိုန်ညိရ။
ပူဂိုလ်ဒုတိယလလဴ (ဗှ်ေ–လလဴ)
ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုတအ်ဂှ် ပူဂိုလ်ဒုတိယလလဴဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် အောန်ကွေဟ်ဟ်ရ။ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဟီုထ္ၜးဒၟံင် ကဵုဇကုဇကု နကဵုမဟီု ဗှ်ေ။ အလုံမွဲဇာတ်ဂှ် အလဵုဇကု သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ကလေင်ဟီုဒၟံင် ကဵုသကိုပ်ဇာတ်ဂှ် “ဗှ်ေ၊ ဗှ်ေ”ရ။
ဥပမာ – ဗှ်ေဖေက်ဒၟံင် အိုတ်အစောန်။ ဗှ်ေဖေက်လောန်တုဲ ဗှ်ေဗုင်ဂိဒၟံင်ရ။ ကျေဝ်လာဲ မနွံဗဒါယ်ဗှ်ေဂှ်လေဝ် ရံင်ကေတ်တှ်ေ ဍေဟ် ဖေက်ဒၟံင်ကီု၊ ဆဂး အခိင်ကာလ ဗှ်ေ မအီထ္ၜး ကဵုဍေဟ်ဂှ် ဍေဟ်မိပ်တိုန်ညိရ။
ပူဂိုလ်တတိယလလဴ
ဇာတ်ဂှ် လဴထ္ၜးဒၟံင် နကဵုမၞိဟ်မ္ၚးမွဲမွဲ မဒတဴဗဵုတုဲ လဴထ္ၜးဒၟံင်။ မၞိဟ်ဂှ် ဒှ်အစာချူလဝ် ဝတ္ထုဂှ်လေဝ် ဟွံသေင်၊ မၞိဟ်မွဲ အစာချူဝတ္ထုဂှ် ရုဲစှ်တုဲ ကဵုလဴထ္ၜး ဇာတ်ဂှ်ရ။ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် မဒုင်လဴထ္ၜး နကဵု စၞးနာမ် ဗီုကဵု “ဍေဟ်၊ ညးတေအ်”၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ကော်ဟီု နကဵုယၟုညးတေအ်ရ။
ပ္ဍဲကဵု ပူဂိုလ်တတိယလလဴဂှ် နွံပိဂကူ –
(၁) ညးလလဴ မလုပ်စပူဂိုလ်
မၞိဟ်မလဴထ္ၜးဂှ် ဗက်ဒၟံင် လက်ကြဴ မၞိဟ်မွဲတၠ ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်၊ တုဲပၠန် မၞိဟ်ဂှ် တီဖအိုတ် မုမၞိဟ် ပ္ဍဲဇာတ်မွဲတၠဂှ် မကၠောန်၊ မချပ်၊ မဒုင်စသိုင် (ဗဗဵုမတ် ဗွဲအပ္ဍဲ)၊ ဆဂှ်သၟး ဟွံသေင်ဏီ မၞိဟ်မလဴထ္ၜးဂှ် သီုဆဵုညာတ် မုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲပွဳပွူဂှ်၊ သီုကဵု အရာမၞိဟ် အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် မဆဵုကေတ် ဟွံမာန်တအ်ကီုရ။
ဥပမာ – မာံထဝ် ဖေက်ဒၟံင်ကွေဟ်ဟ်၊ ဍေဟ်ဗုင်ဂိဒၟံင် ဗွဲမလောန်ရ။ ဍေဟ် ထေင် မိကျေဝ်လာဲ ညးမဂဇအ်ဒၟံင် ဗဒါယ်ဍေဟ်ဂှ်လေဝ် ဖေက်ဒၟံင်ကီု။ ကာလ ညးတေအ် မအီထ္ၜး ကဵုဍေဟ်ဂှ် ညးတေအ် ဂွံညာတ်ကေတ် ကျေဝ်လာဲ မိပ်တိုန်ရ။
(၂) ညးလလဴ နဒဒှ် ညးလမ္ၚတ်
မၞိဟ်မလဴထ္ၜးဂှ် ဟွံတီ မုမၞိဟ် ပ္ဍဲဇာတ်တအ်ဂှ် မချပ်၊ ဆဂး လဴထ္ၜးကဵုဖအိုတ် အတိုင် မဂွံဆဵုကေတ်မာန်။ အရာမဒှ်ဒၟံင် ဗွဲမ္ၚး မဆဵုကေတ်မာန်ဂှ်ဟေင် ဆဵုမာန်ရ (ဗဗဵုမတ် ဗွဲမ္ၚး)။
ဥပမာ –
ရံင်ကေတ်မ္ဂး မာံထဝ် ဖေက်ဒၟံင်တုဲ ညံင်ကဵု ဗုင်ဍေဟ် ဂိဒၟံင်ကွေဟ်ဟ်ရ။ မိကျေဝ်လာဲ ညးမဂဇအ်ဒၟံင် ဗဒါယ်ဍေဟ်ဂှ် ရံင်ကေတ် ဖေက်ဒၟံင်ကီုရ။ ဆဂး ဍေဟ်ရံင်ကေတ် ဗီုကဵု မိပ်သၠောင်အာညိ၊ အခိင်ကာလ မာံထဝ် မအီကဵုဍေဟ်ဂှ်။
ညးလလဴသဗ္ဗတီ
မၞိဟ်မလဴထ္ၜးဂှ် တီဖအိုတ် ပရူဇာတ်ဂှ် မၞိဟ်မပါ ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် မုချပ် ဗီုလဵု မဒုင်စသိုင်လေဝ် တီဖအိုတ်။ မၞိဟ်မလဴထ္ၜးဂှ် ဗီုကဵု မနွံဒၟံင် လတူဒၞာဲသၠုင်သၠုင်တုဲ ညာတ်အာဒၟံင် သီုအလုံမွဲစင်၊ တုဲ လဴထ္ၜးမာန်ဖအိုတ်။ အရာမကတဵုဒှ်လဝ်တုဲတအ်ကီု အရာမဒှ်ဒၟံင် လၟုဟ်ကီု သီုကဵု အရာမသ္က္တဵုဒှ် ဂတဏအ်လေဝ် တီ (ဗဗဵုမတ်သဗ္ဗ)။
ဥပမာ –
မာံထဝ်ဂှ် ဖေက်ဒၟံင်ကွေဟ်ဟ်၊ ဍေဟ်ဗုင်ဂိဒၟံင် ဗွဲမလောန်ရ။ မိကျေဝ်လာဲ ညးမဂဇအ်ဒၟံင် ဗဒါယ်မာံထဝ်ဂှ်လေဝ် ဖေက်ဒၟံင် ညံင်ကဵု မာံထဝ်ကီုရ။ ဆဂး အခိင်ကာလ မာံထဝ် မအီကဵု ညးတေအ်ဂှ် ညးတေအ် စိုတ်ၜိုဟ်အာရ။
ကဆံင်ညးလလဴ
ပ္ဍဲကဵု ညးလလဴဂှ်ပၠန် ကဆံင်မနွံဗီုလဵုဂှ်လေဝ် ပိုယ်တအ် သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဂွံကီုရ။ လဆောဝ်မ္ဂး ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် ကဆံင်ညးလလဴ ဟွံဗက် လပါ်တေအ် လပါ်ဏအ် မံင်လဒေါဝ်၊ လဆောဝ်မ္ဂး ညးလလဴဂှ် လဴကဵုဒၟံင် ကုပိုယ်တပ်ပ် ညံင်ကဵု ညးမကလင်ဒၟံင် ပေါမ်ဇာတ်ကီုရ။
ညးလလဴ မဟွံဗက်မုက်
ညးလလဴ မဟွံဗက်မုက် (ဝါ) ညးလလဴမမံင်လဒေါဝ်ဂှ် ဒှ်ညးလလဴ ဟွံစွံသတိ ဇကုပူဂိုလ်ဂှ်တုဲ ဟွံစကာစုတ်ကတ္တာ “အဲ”ရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ညးလလဴဂှ် နဒဒှ် မၞိဟ်ပူဂိုလ်မွဲမွဲ မလဴဒၟံင် ဟွံသေင်၊ လဴထ္ၜးဒၟံင် ပရူ သကိုပ်ဇာတ် ကေုာံ ပရူဇာတ် ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်ဟေင်ရ။
ညးလလဴ နကဵုမပတိုန်ဂလာန်
ညးလလဴ နကဵုမပတိုန်ဂလာန်ဂှ် ဟိန်ဇကု မလဴထ္ၜးဒၟံင်ဂှ် သီုကဵု ပ္တိုန်ဂလာန်၊ ပၠုပ်စုတ် လညာတ်ဇကု ပ္ဍဲကဵု ဇာတ်ဂှ်ကီုရ။ လဆောဝ်မ္ဂး ညးလလဴဂှ် ဟီုကဵု ဇကုဇကု၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ဟီုကဵု ညးဗွဟ်လိက်တအ်။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ညးလလဴဂှ် နွံကဵု တာလျိုင် (ဝါ) ပါလုပ်ဒၟံင် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်ရ။ အခိုက်ဏအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ပေါမ်အာဂီုဂမၠိုင် မာန်ရ။ ညးလလဴဂှ် ပသောင်ကလးကဵု တင်ဒၞာဲ ကိစ္စဇၞော် ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် ဟွံသေင်မ္ဂး စပ်ကဵု လညာတ်ဒ္ဂေတ်ပြဝ၊ တင်ဒၠောအ်ဗတောန်ဂမၠိုင်ရ။
ညးလလဴ မပတှ်ေစဟွံဂွံ
လဆောဝ်မ္ဂး ဂွံဆဵုကေတ် ညးလလဴဂှ် ဟွံလဴထ္ၜးကဵု ပရူဒဒှ်ဍာံ သီုဖအိုတ်လေဝ် နွံကီုရ။ ဥပမာ ဗီုမနွံစဒှ်ဂှ်မ္ဂး ညးလလဴဂှ် နကဵုမတီဒၟံင်ဂှ် ပၞုက်လဝ် ပရူမွဲမွဲ ဟွံသေင်မ္ဂး ဠာန်တုဲ မဟီုလဴထ္ၜး။ ဗီုဏအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ညးလလဴဂှ် မိက်ဂွံပဂရိုင် ကုပူဂိုလ်မွဲမွဲ အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် ဟွံသေင်မ္ဂး ဟီုဗြံက် ပဂရိုင်တုဲ မဟီု ဂၠံင်ဂတး။
ဗဗဵုလက်ကြဴ ကဵု ဗဗဵုမွဲစွံ
ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ညးလလဴဂှ် မလဴထ္ၜး ပရူမကတဵုဒှ်လဝ်တုဲမ္ဂး ညးကော်စ ဗဗဵုလက်ကြဴ။ ဗဗဵုလက်ကြဴဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် အခိင်ကတဵုဒှ်ပြဟ် အခိင်ဇာတ်လေဝ် အာပြဟ်ကီုရ။ ယဝ်ရ မလဴဗက်မွဲစွံ ကုအခိင်ဇာတ်ဂှ် မကတဵုဒှ်ဒၟံင်မ္ဂး ညးကော်စ ဗဗဵုမွဲစွံ။ ညးလလဴဂှ် လဴထ္ၜးဒၟံင် ဗီုမကတဵုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်ရ။ အခိင်မကတဵုဒှ်လေဝ် အတိုင်မကတဵုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်ရ ဗက်အာ။
ဗဗဵုမတ် (point of view)
ဗဗဵုမတ်ဂှ် ဒှ်တလင် ညးလလဴဂှ် မရံင်အာ ဇာတ်ဂှ်တုဲ မလဴထ္ၜးရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ညးလလဴဂှ် နူဒၞာဲလဵု မပဒတဴဒၟံင်တုဲ ဗဵုဒၟံင် လဝေင်ဇာတ်ဂှ်ရောရ။ ဗဗဵုမတ် ကဵု ညးလလဴ ၜါဏအ်ဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ရေင်သကအ်တုဲ ကြပ်တုပ်ဒၟံင် ရေင်သကအ်ရ။
ဝတ္ထု
ဝတ္ထုဂှ် ဒှ်အရာမဇန်ချူလဝ် ပရူဒဒှ်ဘဝကောန်လောကတအ်တုဲ ဒုင်သဇိုင် ပအစာမ် ကုနဲကဲမသ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဝတ္ထုဝွံတုဲ မၞိဟ်ပူဂိုလ် ပ္ဍဲလိုက်ဝွံ ဗီုကဵု အတ္ထုပ္ပတ္တိပူဂိုလ်တအ်လေဝ် ပိုယ်သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဂွံကီုရ။
နာဲဗဳထဝ်မန်ဇြာ
(၁)
မအရေဝ်မ္ဂး “ဝတ္ထု” ဂှ် ဒှ်မအရေဝ် ပါဠိ မဂွံအဓိပ္ပါယ် အရပ်အရာ၊ ကိရိယာ၊ ကေုာံ ပရူပရာ။ ပ္ဍဲကဵု လိက်မန်မ္ဂး ပရူပရာ မကၠုင်နူ လိက်သုတ်ဇာတ်ကျာ် ဂမၠိုင်မ္ဂး ညးကော်စ ဇာတ်၊ တုဲ ဇာတ်မချူလဝ် ဂၠိင်ဂၠိင် ပရူပရာဂၠိုင်ဂၠိုင်ဂှ် ညးကော်စ ဇာတ်ဇၞော်။ သီုဖအိုတ် ပ္ဍဲပိဋကတ် နွံ ဇာတ်ၜိုတ် ၅၅၀ ကဵု ဇာတ်ဇၞော် ၁၀။ ပရူပရာ မကၠုင်နူ မ္ၚးပိဋကတ်တအ်မ္ဂး ညးကော်စ ပေါမ်၊ ပေါမ်တြေံတြဟ် တအ်ဂှ် ညးကော်စ ပေါမ်အာဂီု။
ပ္ဍဲအခိင် ကောန်ရးနိဂီုမန်ဗၟာပိုယ် မစုက်လုက် ကုလိက်ပတ်ရးပလိုတ်ဂှ် ဂကူလိက် နကဵုဘာသာအင်္ဂလိက် မကော်ဂးစ story, novel တအ်ဂှ် ပိုယ်တအ် ခုတ်ခဴ ကော်စ ဝတ္ထု။ ဂကူမန်ကီု သီုကဵု ဂကူဗၟာတအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မလွဳဗ္စ မအရေဝ် ပါဠိ နူခေတ်အဆက်ဆက်တုဲ ပ္ဍဲကဵု အရေဝ်ဝေါဟာရဏအ် နကဵု ဘာသာမန်ကီု သီုကဵု ဘာသာဗၟာဂှ် ကော်တုပ်ဒၟံင် ညးသကအ်ရ။
ဝတ္ထုဂှ် လုပ်လၟိဟ် ဂကူလိက်ပတ်ရသ မဒှ်အရာ မဖန်ဇန်လဝ်ကေတ်တ်တုဲ ဒှ်ပရူပရာ မကတဵုဒှ်လဝ် ဇေတ်တ် ဟွံသေင် ကီုလေဝ် ဒုင်သဇိုင် ကုပရူပရာ မကတဵုဒှ်လဝ် ဇေတ်တ်တုဲ ချူဗ္ဒဟ်ပတိုန်လေဝ် ဂွံကီုရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဝတ္ထုဂှ် ဒှ်လိက် အစာကဝိ မဖန်ဗ္ဒဟ်လဝ် ပရူမွဲမွဲ ညံင်ဂွံဗှ်စခိုဟ် မစှ်ေကဵု ယုတ္တိရ။
စပ်ကဵု ဝတ္ထု၊ ဇာတ်၊ ပေါမ်တုဲ မအရေဝ် ဝေါဟာရ အဓိကဂမၠိုင် မပ္တံကဵု ပရေင် (theme)၊ ဂကူ (genre)၊ ဇာတ် (plot)၊ လညာတ် (massage)တအ်ဂှ် ပိုယ် ဒးတီလဝ် ထေက်ရ။
ပရေင် (theme) ဂှ် ဝတ္ထုဂှ် ချူလဝ် ပရေင်မုရော၊ ပရေင်ဆာန်ဟာ၊ ပရေင်ပိုန်ဒြပ်ဟာ၊ ပရေင်ဘဝသၟတ်ဟာ မြဴသာ်ဝွံ ဒှ်တမ်ရ။ ပ္ဍဲဝတ္ထုမွဲမွဲပိုဒ်ဂှ် မလေပ် နွံကဵု ပရေင်နာနာမာန်ရ။ ဝတ္ထုပၠန် နွံဂၠိုင်ကဵု ဂကူ (genre) ဗွဲမဂၠိုင် မပ္တံကဵု ဟာသ၊ ဇြဟာန်၊ စိတ္တဇ၊ ရာဇာဝတ်၊ ဗဟေက်။ တုဲပၠန် ပ္ဍဲဝတ္ထုမွဲဂှ် နွံကဵု လစှ်ေဂကူ ဗွဲမဂၠိုင်လေဝ် မာန်ကီုရ။ ဝတ္ထုဂှ် ဒှ်လိက် မချူဇန်လဝ် ပရူဒဒှ်ဘဝ ပူဂိုလ်မွဲမွဲဂှ်ရ ပ္ဍဲဝတ္ထုဂှ် နွံကဵု ပရူဘဝ (ဝါ) ဇာတ် (plot) ရ။ ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုဇမၠေအ် မွဲမ္ဂး ဗွဲဓမ္မတာ နွံမွဲဇာတ် ဂၠိုင်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲကဵုဝတ္ထုဇၞော်မ္ဂး နွံဂၠိုင် ကဵုဇာတ်မာန်ရ။ မွဲပၠန်မ္ဂး လညာတ် (massage) နကဵုဝတ္ထုဂှ် မုအစာကဝိဂှ် မိက်ဂွံကဵု လညာတ် သာ်လဵုရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် လိက်မွဲပိုဒ် ပိုယ်ဂွံဟီု ဝတ္ထုဂွံဂှ် အရာပန်သာ်ဝွံ သ္ဒးနွံထေက်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကာလပိုယ် သ္ၚေဝ်ဂၠေပ် ဝတ္ထုမွဲပိုဒ်မ္ဂး အောန်အိုတ် အရာပန်သာ်ဏအ် ပိုယ်ဒးဂၠာဲသ္ၚေဝ်ဂၠိပ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။
ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုဂှ်ပၠန် ရံင်ကဵု ဗီုပြင်လဒက်ပတန် ကေုာံ အပိုင်အခြာတုဲ ဗွဲဓမ္မတာမ္ဂး ညးပါ်လဝ် ၜါရဲ ဝတ္ထုဇမၠေအ် ကဵု ဝတ္ထုဇၞော်။ ခေတ်လၟုဟ် ညးပါ်လဝ် (၃) ရဲ၊ ဝတ္ထုဇမၠေအ် (short story)၊ ဝတ္ထုဇမၠိင် (Novella)၊ ဝတ္ထုဇၞော် (novel)။
ဝတ္ထုဇမၠေအ် (short story)
လက္သန် ဝတ္ထုဇမၠေအ်ဂှ် ဇာတ်ပရူသောင်သောင်ကၠးကၠး (simple plot) (ဝါ) ပဋိပက္ခမွဲ၊ ပရေင်မဒုင်စသိုင်မွဲ (single emotion) တုဲပၠန် အခိင်ဂၠေအ်ဂၠအ် (short timespan)။ ဥပမာ တရဴမအာလ္ၚောဝ်ကျာ် မွဲတရဴ၊ အခိင်မဆိင်တက်ကျာ ကဵုကဝေင် မွဲအလန်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး တ္ၚဲ မိ ကဵု အပါ ပြးညးသကအ်။
ဟီုဍာံဍာံ ဝတ္ထုဇမၠေအ်ဂှ် နွံဂလိုင်လဵုမ္ဂး ညးကော်စ ဝတ္ထုဇမၠေအ်ဂှ် ပိုင်ခြာလဝ် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ် ဟွံမဲရ။ ဗွဲမဂၠိုင် ရံင်ကဵု အခိင်ကာလ လလအ်ဇာတ်ဂှ်တုဲ ပိုင်ခြာဟီုဂး ဝတ္ထုဇမၠေအ်ရ။ ဗွဲဓမ္မတာ အခိင် လလအ်ဇာတ်ဂှ် လအ်နူ မွဲသတ္တာဟ ဟွံဂပ်ဝ်တုဲ ခိုဟ်အိုတ်မ္ဂး နွံလလအ် အကြာ မွဲလစုတ် ကဵု ၜိုတ် မွဲတ္ၚဲရ။ တၞဟ်နမဂွံဟီုဂးစလောဲသွာတုဲ ဗွဲမဂၠိုင် ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲ စၟတ်သမ္တီလဝ် နွံ အကြာ ၁,၅ မုက် ကဵု ၆-၇မုက် (နကဵု စက္ခော A4)။ ဂလိုင် မလိက် နွံၜိုတ် ၄,၀၀၀ မ။ နကဵု လိက်မန်ပိုယ်ဂှ် ရိုဟ် နကဵုလၟိဟ်မလိက်ဂှ် ဟွံလောဲသွာ ကွေဟ်ဟ်ရ။
ဝတ္ထုဇမၠိင် (Novella)
လက္သန်ဝတ္ထုဇမၠိင်ဂှ် ဒဒှ် မနွံကဵု ပဋိပက္ခညိည (ဂၠိုင်နူမွဲ)၊ တုဲပၠန် ပရေင်မဒုင်စသိုင် လေဝ် ဂၠိုင်နူမွဲ။ လလအ်ဇာတ်ဂှ်လေဝ် ဂၠိင်နူ ဝတ္ထုဇမၠေအ်ညိ။ ဝတ္ထုဇမၠိင်ဂှ် ၜိုန်ရ နွံဂၠိုင် ကဵုသကုတ်မာန်ကီုလေဝ် သီုဖအိုတ်ဂှ် ဟွံတိတ်ဗၠးအာ နူကဵု ပရူအဓိက ဂှ်ရ။ နကဵု လၟိဟ်ဂလိုင်မလိက်ဂှ် ညးစၟတ်သမ္တီလဝ် ဂၠိုင်အာ နူကဵု ဝတ္ထုဇမၠေအ် ညိ၊ မလိက် အကြာ ၄,၀၀၀ စဵုကဵု ၄၀,၀၀၀ (အမေရိကာန် ပံက်လဝ် အကြာ ၁၇,၅၀၀ – ၄၀,၀၀၀)။
ဝတ္ထုဇၞော် (novel)
လက္သန်ဝတ္ထုဇၞော်ဂှ် ဒဒှ်မနွံကဵု ဇာတ်ထုဲနှဴ (complex plot)၊ ပရူပရာနာနာ ပရေင်မဒုင်စသိုင်နာနာ (many emotions) တုဲပၠန် လလအ်ဇာတ်ဂှ်လေဝ် နွံဂၠိုင် ကဵုသၞာံ (many years)။ ဝတ္ထုဇၞော်မွဲ အောန်အိုတ် မလိက် ဒးနွံ ၄၀,၀၀၀ မ။
ပ္ဍဲကဵုလိက်ပရေင်ဝွံ စွံအဓိက ကုဝတ္ထုဇမၠေအ်တုဲ ပ္တိုန်ထ္ၜးဏာ ကုညးဗွဟ်တအ်ရ။
(၂) ဗီုလဵုဂွံချူ ဝတ္ထုဇမၠေအ်ရော?
မိက်ဂွံချူ ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲပိုဒ်မ္ဂး တင်ဂၞင် (၁၀) တင် ဗွဲသၟဝ်ဝွံ ဒးစွံသတိတုဲ ချူမ္ဂး ဝတ္ထုဇမၠေအ်ဇကုဂှ် ဒှ်ဝတ္ထုမဍိုက်ပေင်တဴ ကဵုအင်္ဂလက္သန် ဝတ္ထုမွဲ ဟီုမာန်ရ။ တင်ဂၞင်စှ်ဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးကဵုဏာ ဗွဲသရောပ် ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။
(က) ရုဲစှ် ပဋိပက္ခမွဲ
ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲပိုဒ်ဂှ် သ္ဒးဒှ် ပရူ ပဋိပက္ခမွဲ ဟေင်ရ။ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် သၟိက် ကလိဂွံ အရာမွဲမွဲ ဟွံသေင်မ္ဂး သ္ဒးရေင်တၠုင် ကမၠောန်မွဲမွဲရ။ ပ္ဍဲကဵုဂှ်မ္ဂး နွံကဵု ဒစဵုဒစး ဟွံသေင်မ္ဂး ဒစဵုဒၞာ မပ အခက်အခုဲ ညံင်သကိုပ်ဇာတ် ဟွံဂွံစိုပ် တိုင်ပကဴရ။ ကၞောတ်တဲ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ကလိဂွံ ခန်လ္ၚတ် မွဲမွဲ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ဇၞော်မောဝ် တိုန်အာ ဟွံသေင်မ္ဂး အပြံင်အလှာဲ ကတဵုဒှ် ပ္ဍဲမွဲဒမြိပ်ဇာတ်ဂှ်ရ။
ပဋိပက္ခအပ္ဍဲ ဟွံသေင်မ္ဂး ပဋိပက္ခမ္ၚး
- ပဋိပက္ခအပ္ဍဲမ္ဂး ဒှ်ပြသၞာ မကတဵုဒှ်ကၠုင် နူကဵု အပ္ဍဲသကိုပ်ဇာတ်။ ဥပမာ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် သ္ဒးပရံင်ပ္တိုန် သတိ သွက်ဂွံဂံင် တဝ်စၞေဟ်။
- ပဋိပက္ခမ္ၚးမ္ဂး သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဒးဆဵုဂဗ၊ ဒးဇီုကပိုက် ပြသၞာ မကၠုင်နူ မ္ၚး ဇကုသကိုပ်ဇာတ်ဂှ်။
(ခ) ရမ္သာင်
ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုဇကု ရမ္သာင်ဗီုလဵု မိက်ဂွံကဵုဗြု ဖန်ဇန်လဝ်ဒတုဲညိ။ ဝတ္ထုဂှ် သ္ဒးဒှ် ပရေင်ဆာန်၊ ပရေင်ဒုင်စသိုင်၊ ပရေင်စိုတ်မလုပ်၊ ပရေင်မဖေက်ဂၟံက်၊ ပရေင်ဂရိုင် ဟွံသေင်မ္ဂး ပရေင်တၞဟ်ဟာ။ ညံင်ဂွံကိတ်ညဳ ကုပရေင်ဂှ် ဇကုဒးဖန်ဇန်ချူ ရမ္သာင်အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် ထေက်ရ။
(ဂ) လလဴ
ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲဂှ် သ္ဒးနွံ မၞိဟ်မလဴထ္ၜးဇာတ်ဂှ် မွဲရောင်။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ဇာတ်ဂှ် ရံင်ဗဵု နူကဵု ဗဗဵုမတ် ညးဂှ်ရော။ မၞိဟ်မနွံ အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်မွဲမွဲ လဴထ္ၜးဟာ။ ဟွံသေင်မ္ဂး မၞိဟ်မ္ၚးဇာတ်ဂှ်မွဲမွဲ လဴထ္ၜးဟာ။ လလဴပူဂိုလ်ပထမ၊ လလဴသဗ္ဗတီ မြဴသာ်ဝွံ နွံနာနာသာ်ရ။
(ဃ) လဒက်ပတန်
ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုဇမၠေအ်ဂှ် ပရူမိက်ဂွံလဴထ္ၜးဂှ် သ္ဒးဗၟံက်ထ္ၜး ပြဟ်ပြဟ်ထေက်ရ။ နကဵု ဘာသာအင်္ဂလိက် ညးဟီုစ “get to the action”။ ဆဂး အရာဏအ်ဂှ် မဒှ်အရာ သၞောဝ်ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲ ဟွံသေင်ရ။ ဝတ္ထုဇမၠေအ် ဗွဲမဂၠိုင် စနကဵု “in medias res” မဂွံအဓိပ္ပါယ် မစဇာတ်လဒေါဝ်ပရူ ဂၠိုင်ရ။
ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲ ဗွဲဓမ္မတာ ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု ပိသကုတ်
(၁) ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် ဗွဲမပြဟ် ပူဂိုလ်ဂမၠိုင်၊ ပွဳပွူ ကေုာံ ပဋိပက္ခ။
(၂) သကိုပ်ဇာတ် တတ်ထပါ် ပဋိပက္ခ။
(၃) ပဋိပက္ခ ကတဵုဒှ်တုဲ၊ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ပြံင်လှာဲအာ ဟွံသေင်မ္ဂး ဇၞော်မောဝ်အာ၊ သှ်ပလး ပဋိပက္ခဂှ် မာန်အာ ဟွံသေင်မ္ဂး ကျအာ ပဋိပက္ခဂှ်။
(င္ၚ) ပရေင်
ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲဂှ် သ္ဒးနွံကဵု ပရေင်မွဲ ဟွံသေင်မ္ဂး ပရေင်ဗွဲမဂၠိုင်ရ။ ဥပမာ ပရေင် မပ္တံကဵု ဇြဟာန်၊ သကအ်ရဲ၊ ယဲ၊ ပၞာန်၊ သၟာဲလေင်၊ လိင်၊ လ္ၚု၊ ဗဗိုန် (identity)၊ ကမြမ်ကမြ။
(စ) ဖျေဟ်အစဳအဇန်
ကိုပ်ကၠာ ဇကု မဟွံဂွံစချူဏီ လၟေင်ဇာတ်ဂှ် ဗီုလဵု၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ကသပ်စၞောန်ဂၠံင် ဗီုလဵု ဇကုမိက်ဂွံချူဂှ် ဖျေဟ်ဖန်လဝ်ဒတုဲမ္ဂး ကာလချူမ္ဂး ကလိတ်ကလောတ် အာစိုပ်ဒတုဲ ခိုဟ်ခိုဟ်မာန်ဂၠိုင်ရ။
(ဆ) အရေဝ်
ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုမွဲဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် နွံကဵု အရေဝ်တပ်တပ် မဟီုဂး ကုရေင်သကအ် ဟွံသေင်မ္ဂး ဟီုဂး ကဵုဇကုဇကု။
(ဇ) ရုဲစှ် ဗဗဵုမတ်
ရုဲစှ်ကေတ် နကဵု အဲ-မလဴ ဟွံသေင်မ္ဂး ပူဂိုလ်တတိယ-မလဴ။
(ဇျ) ပစ္စုပ္ပန် ဟွံသေင်မ္ဂး အတိက်
ချူနကဵု အခိင်ပစ္စုပ္ပန်ဟာ ဟွံသေင်မ္ဂး အခိင်အတိက်ဟာ။ ပ္ဍဲဒၞာဲဏအ် နကဵု အခိုက် မကြိယာမန်ဂှ် ယဝ်ရ မိက်ဂွံ ချူကာလအတိက်မ္ဂး ဇၟာပ်ကြိယာဂှ် သ္ဒးစုတ် “လဝ်” တုဲ ဗှ်စ ဟွံကလိတ်ကလောတ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ နကဵုဘာသာမန်မ္ဂး မလေပ်ချူ နကဵု ကြိယာပစ္စုပ္ပန်ဖအိုတ်၊ ယဝ်ရ ပရူအတိက်မ္ဂး စုတ်သၞာံ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ထ္ၜးအခိင်ကိုပ်ကၠာရ။
(ည) နိဂီု
ဝတ္ထုဇမၠေအ်ဂှ် ဖျေဟ်နိဂီု ဖအိုတ်ဇာတ် ဂွံဗီုပြင်နာနာသာ်ရ။ ဝတ္ထုလ္ၚဵု အိုတ်နကဵု လပံက် မၞိဟ်မဗှ်လိက် ဒးချပ်ကေတ်တ် ဂတဂှ် ဗီုလဵု မဒှ်မာန်၊ ဗီုလဵု မဒှ် ဟွံမာန်။ ဝတ္ထုလ္ၚဵုဂှ်မ္ဂး ဇာတ်ဂှ်တုဲဒှ်အာ ကလိဂွံအာ သွဟ်။ အရာဏအ်ဂှ် တန်တဴ ကုပၟိက်အစာကဝိဂှ်ရ။ ဆဂး သမ္တီလဝ်ညိ ဝတ္ထုမွဲမ္ဂး သ္ဒးလုပ် ဂၠံသြိုဟ်ရောင်။ ဗှ်တုဲ သ္ဒးကလိဂွံ လညာတ်မွဲမွဲသာ်ရောင်။
ဖျေဟ်ဒၞာဲ (layout)
ဝတ္ထုမွဲမ္ဂး သ္ဒးနွံ က္ဍိုပ်လိက်မွဲရောင်။ သ္ဒးနွံကဵု ပိုဒ်လိက်ဂမၠိုင် ဥပမာ ပ္ဍဲအခိင်ကာလ မပြံင်လှာဲ ပွဳပွူ၊ ဗဗဵုမတ် ဟွံသေင်မ္ဂး ပရူ။ ယဝ်ရ ပူဂိုလ်တအ် ဟီုဂး ရေင်သကအ်မ္ဂး သ္ဒးထ္ၜးကဵု သင်္ကေတ “ “ တုဲ။ ပ္ဍဲအခိင် အရေဝ်မပိုတ် ဟိုတ်နူ မၞိဟ်မဟီုဂှ် ဒေါအ်ဇူ မွဲလစုတ်မ္ဂး ဒးထ္ၜးကဵု သင်္ကေတ … ရ။ သ္ဒးချူ နကဵု မအက္ခရ်လိက် မဗှ်စ လောဲလောဲ။ လိက်ဂှ် သ္ဒးပ္ညဳလဝ် လပါ်ပါယ်။
အရာမဒးစွံသတိ
တင်ရန်တၟအ်အဓိက ပိုယ်မချူဝတ္ထုဂှ် သွက်ဂွံ ပလေဝ် ပခိုဟ် ဂကောံမၞိဟ်၊ တုဲပၠန် ပ္ဍဲဝတ္ထုဂှ် ကောန်မှိင် ကဵု မၞိဟ်ပရမ် နွံစဒှ်တုဲ လတူမၞိဟ်ပရမ်ဂှ် ပြဝ ညးမကၠောန် မဖန် ဗီုညးဓဇန်ဂှ် ၜိုန်ရ ဗၟံက်ထ္ၜးကီုလေဝ် မအရေဝ် ဖ္ဍိုက်ဓရိုက် ညံင်ဟွံဂွံစကာဒးဂှ် ဒးဝေင်ပါယ်။ အရာဏအ်ဂှ် ဒှ်သိက္ခာ ညးမချူလိက် တအ်ရ။
နကဵု ဇၟန်လိက်ဝတ္ထုဂှ် ချူပ္တိတ် ပရေင်ဒုင်စသိုင်၊ ပရေင်ဆဵုဂဗဘဝ ကောန်မၞိဟ်တအ်စိုအ်!!!
(၃) သမ္ၚေဝ်ဝတ္ထု
မုဟိုတ် ပိုယ်တအ် ဒးသ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဝတ္ထုရော ယဝ်ရသၟာန်မ္ဂး သွဟ်ဍေဟ်ဂှ် သောင်သောင်ရ။ ပိုယ်ဂွံတီကၠိုဟ်ကေတ် ပၟိက်အစာဝတ္ထု မုညးမိက်ဂွံ ဟီု၊ မုညးမိက်ဂွံ ကဵုလညာတ် ကုညးဗွဟ်လိက်တအ် ကေုာံ နဲကဲ အစာဝတ္ထု မချူဗ္ဒဟ်လဝ် ဝတ္ထုဂှ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပိုယ်သ္ၚေဝ်ဝတ္ထုမွဲမ္ဂး ပိုယ်ဒးဗက်ဂၠာဲ ပရူပရာ အပ္ဍဲဝတ္ထုဂှ် ကေုာံ ဗီုပြင် မဒက်ပ္တန်လဝ် ဝတ္ထုဂှ်ရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ဝတ္ထုဂှ် ညးချူလဝ် မုပရေင် (ဝါ) မုကတဵုဒှ် ပ္ဍဲဝတ္ထုဂှ် ကေုာံ ဗီုလဵု ညးမလဴထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုဂှ်ရ။
ပ္ဍဲအရာမသ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဝတ္ထုဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ စကဵု ပဏာမ မဆက်မိတ် ပရူဝတ္ထုဂှ်တုဲ တင်ဂၞင် မထ္ၜးလဝ် ဗွဲသၟဝ်တအ်ဂှ် မွဲတုဲမွဲ ပိုယ်ကေတ်တုဲ သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ထေက်ရ။
(၁) ပဏာမ
ဗွဲကိုပ်ကၠာ သ္ဒးဆက်မိတ် ပရူဝတ္ထု ဇကုမိက်ဂွံသ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဂှ်ကၠာရ။ ပ္ဍဲကဵု မဆက်မိတ်မ္ဂး အရာဗွဲသၟဝ်ဝွံ သ္ဒးပါလုပ်ထေက်ရ။
- ယၟု ဝတ္ထု
- ညးဂှ် မချူလဝ် ဝတ္ထုဂှ်။ ယဝ်ရ နွံပၟိက်မ္ဂး ပရူအစာဝတ္ထုဂှ် ဗွဲခမၞန် ဟီုလဴကဵုညိကီု။
- ဝတ္ထုဂှ် ပ္တိတ်လဝ် နူလဵု၊ ဒှ်ဝတ္ထုမွဲပိုဒ် နူကဵု ဝတ္ထုအဆက်ဟာ။
- သၞာံလဵု ချူလဝ် ဝတ္ထုဂှ်။
- ဝတ္ထုဂှ် ချူလဝ် ပရူအခိင်ကာလလိက်ပတ်လဵုရော။ ဝတ္ထုမွဲ ချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၂၂ ကီုလေဝ် ပရူပရာဂှ် ဒှ်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၀၀ တေအ်လေဝ် မာန်ကီုရ။
- ဝတ္ထုဂှ် လုပ်လၟိဟ် ဂကူဝတ္ထုလဵုရော။ (ဇြဟာန် (ပရူဆာန်)၊ ဟာသ၊ ဗဟေက်၊ ပရေင်ကောန်ဂကူ)
- လစှ်ေဂကူ – ဝတ္ထုဒဒှ်ဍာံ၊ မချပ်ကေတ်၊ ကလော်၊ ရာဇာဝတ်၊ သိပ္ပံ မပ္တံ မြဴသာ်ဝွံ။
(၂) လဒက်ပတန်
သံခိပ် (summary)
ကလေင်လဴထ္ၜး ပရူဇာတ် ဗွဲခမၞန်၊ ပရူပရာ ပ္ဍဲဝတ္ထုဂှ် နွံဗီုလဵု (သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် မုသ္ဒးကၠောန် မုရော)။ ကလေင်လဴထ္ၜး ပရူမဒှ်အဓိက ပ္ဍဲကဵု ဇာတ်ဂှ်ဟေင်ရ။ ယဝ်ရ သ္ဒးချူ နကဵုလိက်မ္ဂး နွံစ ၜိုတ် ပိပၞောန်။
ပဋိပက္ခ (Conflict)
ပဋိပက္ခဂှ် ဒှ်ပြသၞာ မကတဵုဒှ် ပ္ဍဲကဵုဇာတ် မဒှ်အရာ မစဵုဒၞာ ညံင်သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဟွံဂွံစိုပ် တိုင်ပကဴဇကု မနွံပၟိက်ဂှ်ရ။
ဇာတ် မဟွံမဲ ကုပဋိပက္ခဂှ် ဒှ်ဇာတ် စိုတ်မဟွံလုပ်စမွဲရ။
နကဵုဥပမာ ဂွံဆဵုကေတ် နူကဵု ဗီုရုပ်ဏအ် ဒဒှ်ရ မၞိဟ်ဂှ် သ္ဂောအ်ကလိဂွံ တၟာဲတဲဂှ် သ္ဒးတတ်ကၠောအ် ကၟာင်မစဵုဒၞာဒၟံင်ဂှ်ရ။
ဇာတ်မွဲဂှ် ဗွဲအပြောမ်မ္ဂး နွံပိကဆံင်
- အစ (Start) – ပ္ဍဲဒၞာဲဏအ်မ္ဂး နွံပၟိက်ဒၟံင် အပြံင်အလှာဲ (အရာမွဲမွဲ မဗၠေတ်ဒၟံင်)။
- ပဋိပက္ခ (Conflict) – ပဋိပက္ခမွဲ ကတဵုဒှ်ကၠုင်။ ဒစဵုဒၞာမွဲ မၞိဟ်ဂှ် သ္ဒးတတ်၊ သ္ဒးကေတ်ဇၞး။
- အကာဲအရာတၟေင် (premium) – ကြဴနူပဋိပက္ခ မကတဵုဒှ်တုဲ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဂွံဗတောန်ကေတ်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ကလိဂွံ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ပြံင်လှာဲအာ။
ပဋိပက္ခ မ္ၚး ကဵု အပ္ဍဲ
ပဋိပက္ခမ္ၚး – ပဋိပက္ခ မခ္ဍဳလျတ် စုက်လုက် ကုသကိုပ်ဇာတ် နူမ္ၚး။ ပဋိပက္ခ မညာတ် နကဵုမတ်မာန် မဒှ်အရာ မဆက်စပ် ကုပြသၞာ အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်။
ပဋိပက္ခအပ္ဍဲ – ပဋိပက္ခ မခ္ဍဳလျတ် စုက်လုက် ကုသကိုပ်ဇာတ် နူအပ္ဍဲ။ ပဋိပက္ခ ဂကူဏအ်ဂှ် ညာတ်ကဵုမတ် ဟွံမာန်၊ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ဍေဟ်ကတဵုဒှ် အပ္ဍဲစိုတ် အပ္ဍဲအလဵုဇကု သကိုပ်ဇာတ်။ ပဋိပက္ခဏအ်ဂှ် ဒးရံင် အကာဲအရာ ကေုာံ ဗီုပြင် ပူဂိုလ်ဂှ် မချဳဓရာင်တုဲ ဂွံတီကေတ်မာန်ရ။ ဗွဲမဂၠိုင် ပဋိပက္ခအပ္ဍဲဏအ်ဂှ် ဆေင်ကဵု စိုတ်သကိုပ်ဇာတ် ဒဒှ်ရ ဟွံဂံင်၊ ဖေက်၊ သ္ဒးပရံင်စိုတ် သွက်ဂွံ လုပ်ပေါယ်ဗတိုက်။
ဂကူပဋိပက္ခဂမၠိုင်
ပူဂိုလ် စဵုစး ပူဂိုလ် – ပဋိပက္ခ မကတဵုဒှ် အကြာ သကိုပ်ဇာတ် ကဵု မၞိဟ်အဓိက တၞဟ်မွဲ ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်။
ပူဂိုလ် စဵုစး အလဵုဇကု – အခိင်ကာလ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဒးဆဵု အခက်အခုဲ ကုစိုတ်ဇကု၊ လညာတ်ဇကု။ ဣဏအ်ဂှ် သီုကဵု ကော်စ ပဋိပက္ခအပ္ဍဲ။
ပူဂိုလ် စဵုစး ဂကောံမၞိဟ်/အခိုက်မၞိဟ် – အခိင်ကာလ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် က္တဵုဒှ် ပဋိပက္ခ ကုဂကောံမၞိဟ် ဇကုမပဒတဴဒၟံင် ကေုာံ အရာဂကောံမၞိဟ်ဂှ် မစွံလဝ် င္ၚုဟ်မး။
ပူဂိုလ် စဵုစး သဘာဝ – အခိင်ကာလ သကိုပ်ဇာတ် ဒးဆဵုဂဗ မုက်ကဵုမုက် ကုဒြဟတ်သဘာဝ။ ဗီုကဵု ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ဟိုတ်သဘာဝ မကတဵုဒှ်၊ ဂစာန် ညံင်ဂွံ ဂျိုင်လမျီု။
ပူဂိုလ် စဵုစး နဲပညာ (technology) – သကိုပ်ဇာတ် စဵုစး ပညာဂတာပ်ခေတ် ဗီုကဵု နဲပညာ၊ သိပ္ပံ။ သီုကဵု ကော်စ science-fiction (လဝေင်ဇာတ်သိပ္ပံ)။
ပူဂိုလ် စဵုစး ဣဓိအနုဘဴ – သကိုပ်ဇာတ် ဒးဗတိုက် အရာမဟွံတီ ဟွံသေင်မ္ဂး အရာမၜက်နူသဘာဝ ဗီုကဵု ညးတၠဣဓိအနုဘဴမွဲမွဲ။ ပဋိပက္ခဂကူဏအ်ဂှ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ဂကောံဂကူဇာတ်မချပ်ဗ္ဒဟ် (Fantasy)။
ပူဂိုလ် စဵုစး ဘဝ – အခိင်ကာလ သကိုပ်ဇာတ် ဒးဆဵုဂဗ ကုပဋိပက္ခ မဆေင်ကဵု ဂၠံင်တရဴဘဝ မဖျေဟ်လဝ်ဗီု ကုဇကု။
ပူဂိုလ် စဵုစး ကျာ် – အခိင်ကာလ သကိုပ်ဇာတ် ဗတိုက်စဵုစး ကုကျာ် ဟွံသေင်မ္ဂး အရာမဆေင် ကုဒြဟတ်တၠကြဳဇှ်။
ပ္ၚံက်ဇာတ် (plot–point)
ပ္ၚံက်ဇာတ်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲပ္ၚံက် မပြံင်လှာဲ ဂၠံင်တရဴတၟိ ကဵု ဂၠံင်တရဴ ကိစ္စဇၞော် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်ရ။ ပ္ၚံက်ဇာတ်ဂှ် ဒၞာဲကိစ္စဇၞော်ဇာတ်လေဝ် ကော်စကီုရ။
ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုမွဲဂှ် နွံကဵု ပ္ၚံက်ဇာတ်မွဲဒၞာဲ ဟွံသေင်မ္ဂး ဂၠိုင်ကဵုဒၞာဲရ။ ပ္ၚံက်ဇာတ်ဂှ် ပကဵု ညံင်ဇာတ်ဂှ် ဆက်အာဂတတုဲ ဇာတ်ဂှ် ဂွံတုဲဒှ်အာ ဒၞာဲတၞဟ် နူကဵု ဒၞာဲမစဇာတ်ရ။ ပ္ဍဲဝတ္ထုမွဲ ပ္ၚံက်ဇာတ် နွံဂလိုင်လဵုရောဂှ် တန်တဴဒၟံင် ကုဇာတ်ဂှ် ဂလိုင်လဵု ထုဲၜန်တုဲ ဂလိုင်လဵု မနွံကဵု အရာစိုတ်မလုပ်စခိုဟ်ဂမၠိုင်ရ။
ဥပမာဂမၠိုင် ပ္ဍဲကဵု ပ္ၚံက်ဇာတ်၊ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် –
- ဂစာန်ကၠောန် ဗီုပြင်တၟိ
- ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ကိစ္စဇၞော်မွဲ
- သ္ဒးအာဆဵု ကုတင်ကော်ဆောဇၞော်ဇၞော်မွဲ
- ဇၞးကေတ် ပဋိပက္ခမွဲ
- ကတဵုဒှ် အပြံင်အလှာဲ ပ္ဍဲဘဝ။
ပ္ဍဲကဵု ပ္ၚံက်ဇာတ်ဂှ်ပၠန် တန်တဴကဵု အကာဲအရာ ဇၞော်ဍောတ်တုဲ ယၟုနွံ နာနာသာ်ပၠန်ရ။ ယဝ်ရ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် မဒးဒုင်ကဵုဒြဟတ်ဒမြိုဟ် ညံင်ဂွံသၠာဲ ဂၠံင်တရဴမကၠောန်မ္ဂး ပ္ၚံက်ဇာတ်ဂှ် ညးကော်စ ပ္ၚံက်ဂတးဟွံဂွံ (Point of no return)။ ယဝ်ရ အပြံင်အလှာဲ က္တဵုဒှ် မွဲတဲဓဝ် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်မ္ဂး ညးကော်စ ဂတးဇာတ် (plot-twist)။
လၟေင်ဇာတ် (Course of action)
လၟေင်ဇာတ် (ဝါ) လအာဇာတ်ဂှ် ဒှ်အရာ ဗီုပြင် လၟေင်မဒက်ပတန်လဝ်ဇာတ်ဂှ်ရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ဗီုမပြေင်ရေင်လဝ် လၟေင်ဇာတ်ရ။ အခိင်ကာလ မဒးလ္ၚတ် လၟေင်ဇာတ်မ္ဂး ဓ္ဇက်ပၞောန်အခိင်ဇာတ်မ္ဂး ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် ဗီုလဵု အစာဝတ္ထု မပြေင်ရေင်လဝ် လၟေင်ဇာတ်ညးမာန်ရ။ လၟေင်ဇာတ် နွံနာနာသာ်ဂှ် ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် အတိုင်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။
(က) လအာအနုလုံ (လအာအတိုင်လၟေင်)
ဇာတ်မချူလဝ် နကဵု လအာအနုလုံမ္ဂး ဒှ်ဇာတ် မချူလဝ် လၟေင်ဇာတ် နူအခိင် မစချူ ဆက်အာဂတ အတိုင်လၟေင် ညံင်ရဴပၞောန်တပ်ပ်မွဲတၞုင် စဵုကဵု မစိုပ်ဒတုဲ။
(ခ) လအာသကုတ်
ပ္ဍဲကဵုဇာတ် မချူလဝ် နကဵု လအာသကုတ်မ္ဂး ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် လၟေင်အခိင်ကာလ ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် မနွံကဵု ဒံင်အာ ဟွံသေင်မ္ဂး ဒံင်ကလေင်ရ။ ပ္ဍဲကဵု လအာသကုတ်ဂှ် ညးကလေင်ပါ်လဝ် ပိသာ်ပၠန်
- ဒၞံင်ကြဴ (Flash-back)၊ ဇာတ်ဂှ် ဒံင်ကလေင် အရာမကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲအခိင်အတိက်။ ဗီုလဵု မဒှ်မာန်ရောမ္ဂး သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ကလေင်ချပ်ဂွံ ဗီုကဵု ပရူဒဒှ် အတိက် မကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲဘဝကောန်င္ၚာ်။ ပ္ဍဲကဵု လိက်ဥရောပဂမၠိုင် မ္ဂး မကြိယာဂှ် ပြံင်လှာဲအာ နဒဒှ် ကြိယာအတိက်။ ပ္ဍဲကဵု လိက်မန်ဂှ် ဟိုတ်နူ ကြိယာအတိက် သ္ဒးစုတ် “လဝ်” ဖအိုတ်တုဲ ဗှ်စဝါတ်ဂှ်ရ စၞးမသၠာဲကြိယာဂှ် ကဵုသမ္တီ အခိင်အခါမွဲမွဲဗီုရ။
- ဒၞံင်ဂတ (flash-forward)၊ ဇာတ်ဂှ် စနူကဵု အခိင်မတုဲကၠုင်တုဲ ဒံင်အာဂတ ပ္ဍဲအခိင်ပစ္စုပ္ပန်ဇာတ်။
- ဒၞံင်သကဲ (flash-sideways)၊ ဒၞံင်သကဲဂှ် ဇာတ်ဂှ် ဒံင်တိတ်အာ မ္ၚး ဟွံသေင်မ္ဂး သကဲ။ ဗီုလဵု မဒှ်စမာန်ရောမ္ဂး ဟီုလဴဒၟံင် ပရူဏအ်ဖိုဟ် မွဲတဲဓဝ် ပြံင်အာ ပရူတၞဟ် မဆက်စပ်ဒၟံင် ကုပရူအဓိက ပ္ဍဲကဵု ဇာတ်ဂှ်ရ။
(ဂ) လအာပဋိလုံ (လအာပွူ)
လအာပဋိလုံ (လအာပွူ) ဟီုဂှ် ဇာတ်ဂှ်တုဲ ပ္ဍဲဒၞာဲမစ၊ မဂေတ်အာ မွဲပွူရ။ ဇာတ်ဗီုလဵုရောမ္ဂး ဗီုကဵု ဇာတ်မဒက်ပတန်လဝ် နကဵု ဒၞံင်ကြဴဂၠိင်င်။ ဒၞံင်ကြဴ က္တဵုဒှ် ပ္ဍဲဒၞာဲဇာတ် မစ။ ဝတ္ထုဇၞော် “ဟံသာဝတဳဂြးစပ်” ဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု လအာပွူ၊ သကိုပ်ဇာတ် လ္ဂန်ရာံ ချပ်ဂွံ ပရူဘဝဇကု ပ္ဍဲဍုင်ဗဂေါတုဲ ဇာတ်ဂှ် က္တဵုဒှ်ကၠုင်၊ ကၞောတ်တဲ ဇာတ်ဂှ် အိုတ်အာ ပ္ဍဲဒၞာဲမစ သ္ၚိညး ဇိုင်ၜဳစောဖယျာဂှ်ပၠန်။
(ဃ) လအာကမာ (ပရူၜါ မအာမွဲစွံ)
လအာကမာ (လအာကဝါန် လေဝ်ကော်) ဟီုမ္ဂးဂှ် ဒှ်ဇာတ် မနွံကဵု လအာ အတိုင် လၟေင်ၜါ မအာဒၟံင် အခိင်တုပ်တုပ်။ ဗီုမဒှ်မာန်ဂှ်မ္ဂး ဥပမာ ချူပရူကောန်င္ၚာ်ၜါ ညးမွဲ နွံ ပ္ဍဲဍုင်သေံ၊ မွဲဂှ် နွံပ္ဍဲဍုင်မန်တုဲ အကာဲအရာ ဘဝညးတအ် တၞဟ်ခြာဒၟံင် ရေင်သကအ်ရ။ လအာကမာဏအ်ဂှ် မလေပ်စကာ သွက်ဂွံကၠိုဟ် ပရူအဓိကဇာတ်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ပကဵု ညံင်ဇာတ်ဂှ် ဂွံကၠးဂၠိုင်ရ။ လဆောဝ်မ္ဂး ပရူၜါဂှ် ကိစ္စဇၞော် တုပ်ဒၟံင် သီုၜါတုဲ ဟွံဆက်စပ် ရေင်သကအ်။
လအာဇာတ်ၜါဂှ် မလေပ် တတ်ဆဵု ရေင်သကအ် မွဲအလန် ဟွံသေင်မ္ဂး မဂၠိုင် ကဵုအလန်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး တုဲအာ မွဲစွံ။ လ္ၚဵုမ္ဂး လအာၜါဂှ် တုဲအာ ဗီုညးကဵုညး။ ဥပမာ ပေါမ်တ္ၚေက် ကောဒေအ်ၜါ ဟိုတ်နူ ဒးကျာမေလံင်တုဲ မွဲဂှ် စိုပ်အာ ဇရေင်ဣသိ၊ မွဲဂှ် စိုပ်အာ ဇရေင်လၟဂှ် ဒှ်လဒက်ပတန်ဇာတ် လအာကမာ ရ။
(င္ၚ) လအာဂရီု/ဒမုင် (လဴထ္ၜးဂရီုမ္ၚး၊ ဆဂး ပရူဇာတ်ဂှ် နွံအပ္ဍဲ)
လအာဂရီုဟီုဂှ် ဒှ်တၠုင်လအာဇာတ် ဇာတ်တၞဟ်မွဲ မဂြီုလဝ် လတူဇာတ်မွဲ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ဗွဲမဂၠိုင် ဟီုမွဲနဲပၠန် ဇာတ်မွဲ မလဴထ္ၜး နူကဵု ဇာတ်တၞဟ်မွဲ။ နဲဏအ်ဂှ် ဒှ်နဲခေတ်တြေံမွဲ ကီုလေဝ် စဵုကဵုလၟုဟ် စကာဒၟံင်ဖိုဟ်ဏီရ။ ဥပမာ ဇာတ်ဗုဒ္ဓဘာသာဂမၠိုင်ဂှ် စကာလဝ် နဲဏအ်ဂၠိုင်အိုတ်ရ။ ဇာတ်ဟိုတ်နူ ခမဳမွဲမွဲ၊ မၞိဟ်မွဲမွဲ က္တဵုဒှ် မွဲမွဲသာ်တုဲ ကျာ်တြဲ တွဟ်ကဵု သုတ်ဇာတ်အတိက်။ ပေါမ်အာရာပ် လ္ၚီမွဲဗတံ ဂှ် ရှေဟာအဇြဒ် (Scheherzade) လဴဒၟံင် ကု သုလ်တာန် (Sultan)။ ပရူဘဝ ရှေဟာအဇြဒ် ကဵုသုလ်တာန်ဂှ် ဒှ်မွဲဇာတ်၊ ဇာတ်လ္ၚီမွဲဂှ် ဒှ်ဇာတ်တၞဟ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ခေတ်ပိုယ် ရုပ်ဒမျိုင် Titanic ဂှ်လေဝ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု လအာဂရီုဏအ်ကီုရ။ ညးဗြဴဗယု Rose တိုန်လတူက္ၜင်ဂှ် မွဲဇာတ်၊ လဝေင်ဇာတ်သ္ဍိုက်ဆာန် သၞာံ ၁၉၁၂ အကြာ သၟတ်ဝုတ် Rose ကဵု Jack က္တဵုဒှ်ကၠုင်။
(စ) ဒတောဲဇာတ်
ဒတောဲဇာတ်ဟီုဂှ် ပရူဇာတ်ဇမၠေအ်မွဲ မတောဲလဝ် အပ္ဍဲဇာတ်အဓိကဂှ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုဇာတ်မွဲမွဲဂှ် ဒတောဲဇာတ် ဗွဲမဂၠိုင် နွံစမာန်ရ။ ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး ဒတောဲဇာတ်ဂှ် ဒှ်ဇာတ် မဆက်စပ်ဒၟံင် ကုဇာတ်အဓိကဂှ်၊ ဆဂး ဇာတ်အဓိကဂှ် သ္ဒးဗ္ဒဗ္ဒါယ် ကုဒတောဲဇာတ် ဟွံဂွံ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ဒတောဲဇာတ်ဂှ် ဓလီုထောအ် ဇာတ်အဓိက ဟွံဂွံရ။
ဒတောဲဇာတ်ဂှ် ဗီုလဵု၊ အခိင်လဵု မဆတ်စုတ်ဂွံဂှ် သၞောဝ်မဖျေဟ်လဝ် ကိုန်ဂ္စိုတ် ဟွံမဲ၊ ဆတ်စုတ် အကြာဇာတ်အဓိက ဟွံသေင်မ္ဂး နဒဒှ် မွဲသကုတ်လေဝ် စုတ်ဂွံကီုရ။
တင်ရန်တၟအ် မစုတ်ဒတောဲဇာတ်ဂှ် နွံနာနာသာ်မာန်ရ။ ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး
- သွက်ပိုယ်ဂွံတီ ပရူဒဒှ်အတိက် ပူဂိုလ်ဂမၠိုင် အပ္ဍဲဇာတ် ကေုာံ ဗီုမဆက်စပ် ရေင်သကအ်။
- သွက်ပိုယ်ဂွံကၠိုဟ်ကေတ် မုဟိုတ် ပူဂိုလ်ဂမၠိုင် အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် ဂွံကၠောန်ပ၊ ဂွံချဳဓရာင် ဗီုဂှ်။
- တၞဟ်န မိက်ဂွံကဵု ရံင်အကာဲအရာ နကဵု ဒိုဟ်တလင် /ဗဗဵုမတ် တၞဟ်။
- တၞဟ်န မဂွံဆက်ဗစိုပ် ပရေင်မဒုင်စသိုင် သီုဖအိုတ်။
လလအ်ဇာတ်
လလအ်ဇာတ်ဟီုဂှ် ဒှ်အခိင်လလအ်ဇာတ်ဂှ် မကတဵုဒှ် သီုဖအိုတ် နူစ စဵုကဵုတုဲရ။ လလအ်ဇာတ်ဂှ် နူကဵု မွဲၜါမိနေတ် စဵုကဵု သၞာံဗွဲမဂၠိုင် ဒှ်မာန်ရ။ လလအ်ဇာတ်ဂှ် ဒှ်အရာ မဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် ဝတ္ထုဂှ် ဝတ္ထုဇမၠေအ်၊ ဝတ္ထုဇမၠိင် ဟွံသေင်မ္ဂး ဝတ္ထုဇၞော်တုဲ ဒးစွံသတိရ။ ဝတ္ထုဇမၠေအ်မ္ဂး လလအ်ဇာတ်ဂှ် လအ်နူ မွဲသတ္တာဟ ဟွံခိုဟ်ရ။ ဝတ္ထုဇမၠေအ်မွဲ ချူလဝ် လလအ်ဇာတ် လအ်ဒှ်အာကဵု သၞာံမ္ဂး ဟွံဒှ် ဝတ္ထုဇမၠေအ်တုဲ ဒှ်အာ ခမ္ဍန်ဝတ္ထုဇၞော် မာန်ရ။
အရာမဒးစွံသတိမွဲဂှ် ယဝ်ရဇာတ်ဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု လအာဂရီု ဟွံသေင်မ္ဂး နွံကဵု ဒၞံင်ကြဴ၊ ဒၞံင်ဂတမ္ဂး လလအ်ဇာတ်ဂှ် နွံၜါပိ ဒှ်မာန်ရ။ ဆဂး လလအ်ဇာတ် မရိုဟ်စ အခိင်အဓိက နူကဵု ဇာတ်ဂှ် မကတဵုဒှ် စဵုကဵုဇာတ်ဂှ်တုဲ။ ဒၞံင်ကြဴ ပရူဒဒှ်ဘဝအတိက် မကလေင်လဴ၊ မကလေင်ချပ်တအ်ဂှ် ဟွံတော်ပၠုပ် ပ္ဍဲကဵုလလအ်ဇာတ်ရ။
ပြယာဲလလဴ (Narrative trick)
ပြယာဲလလဴဂှ် တၞဟ်နမဂွံ တံင်ဂြဲ အာရီုစိုတ် ပုရိသာတ်တအ်မာန်တုဲ ပ္ဍဲကဵု လိက်ဝတ္ထုတအ်ကီု သီုကဵု ရုပ်ဒမျိုင်ဂှ် မလေပ်စကာလဝ် ပြယာဲလလဴရ။ ပြယာဲလလဴဂှ် နွံဂၠိုင်ကဵုဗီု တန်တဴကဵု ဍာ်ဒကေဝ် အစာကဝိဂှ်ရ။ ညးဖန်ဗ္ဒဟ်လဝ် ညံင်အသိင်ဇာတ် ဂွံတိုန်၊ ပြံင်လှာဲ တင်စၟဳ ပုရိသာတ်၊ ဖန်ကဵု ညံင်ပုရိသာတ်တအ် မဒးချပ် ဗီုလဵု မဒှ်ကၠုင်မာန်၊ ဖန်ဗ္ဒဟ် ညံင်ဂွံထုဲ၊ တုဲ ပုရိသာတ်တအ် သ္ဒးဆက်ဗှ်/ဗဵု ဂတဂှ် ညံင်ဂွံတီ ဗီုလဵုမဒှ်ကၠုင်မာန် မြဴသာ်ဝွံ ဒှ်တမ်ရ။
နဒဒှ် ဥပမာ ဗၟံက်ထ္ၜးကဵု အရာမဆဵုစမာန်ဂမၠိုင် ညိညမ္ဂး –
လဂင်မုဟ်ဒဵု (Cliffhanger)
လဂင်မုဟ်ဒဵုဂှ် ဂွံအဓိပ္ပါယ် အရာမွဲ မဂင်ဒၟံင် ပ္ဍဲတၞုင်မုဟ်ဒဵု၊ အရာဂှ် ဒတုံစှ်ေဟာ ဟွံသေင်မ္ဂး မုဒှ်မာန်ရော။ လဂင်မုဟ်ဒဵုဂှ် ပ္ဍဲကဵု လိက်ဝတ္ထု ဟွံသေင်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵု ရုပ်ဒမျိုင်တအ် ပုရိသာတ်တအ် သွက်ဂွံတီ သွဟ်ဂတဂှ်တုဲ ဒးဆက်ဗှ်/ဗဵုဂတဂှ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပြယာဲလလဴဏအ်ဂှ် သကုတ် ဟွံသေင်မ္ဂး ကဏ္ဍ အိုတ်အာ သီုကဵု မဟွံသှ်ပလး ပတုဲ ပြသၞာ။ ဟွံသေင်မ္ဂး အိုတ်အာ ပ္ဍဲအဃောအသိင်မခိုဟ်တုဲ ပကဵု ညံင် ပုရိသာတ်တအ် မဒးဆက်ဗှ်အာ ဂတ။
ဥပမာ – ဂွံဆဵုကေတ် ကွဳစက်ၜါ ဒရေပ်ကၠုင် မတဝ်မုက် ရေင်သကအ် ကဵုအသိင်။ တၞဟ်န ပိုယ်ဂွံတီ ကွဳစက်ၜါဂှ် ဇီုဟာ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ဒှ်ဗီုလဵုရော၊ ပိုယ်ဒး ဆက်ဗဵု/ဗှ် ဂတဂှ်ပၠန်။
မထ္ၜးနိမိတ် (foreshadowing)
ဗၟံက်ထ္ၜးကဵုလဝ် နိမိတ် ဟွံသေင်မ္ဂး ကဵုလဝ် စၞစၞေပ်ညိည အရာမဒှ်ကၠုင် ဂတတေအ်မာန် ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်ရ။ ပြယာဲလလဴဏအ်ဂှ် စကာ သွက်ဂွံဖန်ဗ္ဒဟ် တင်စၟဳ ကေုာံ စိုတ်မိက်ဂွံတီ ဗီုလဵု မက္တဵုဒှ်ကၠုင်မာန် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်။ တၞဟ်နမိက်ဂွံ ဗ္ဂေတ်ပ္ထုဲလေဝ် စကာ ပြယာဲလလဴဏအ်ကီုရ။
ညးမလဴထ္ၜးဂှ် ကဵုလဝ်နိမိတ်ညိည အရာမကတဵုဒှ်ကၠုင်မာန် ဂတတုဲ ပုရိသာတ်တအ် ကယျောဝ်ဗက်အာ အတိုင်နိမိတ်ဂှ်။ နဲကဲဏအ် ပုရိသာတ်တအ် တုပ်တဴညံင်ရဴ သၟာၚေဝ်သိုက် (ညးမဂၠာဲထဝ်)။ ယဝ်ရ နိမိတ်၊ လက်သန် ထဝ်မနွံ ဆညိညကီု ဟွံညာတ်လဝ်မ္ဂး သၟာင္ၚေဝ်သိုက်တအ် စိုတ်သွက်ဂွံ ဆက်ဂၠာဲထဝ်ဂှ် ဟွံမြဟ်မြဴရ။ ပြယာဲလလဴဏအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ရုပ်ဒမျိုင်ဂၠိုင်ရ။
ပ္ဍဲလဒေါဝ်ဇာတ် (In medias res)
ပ္ဍဲလဒေါဝ်ဇာတ် ဟီုမ္ဂးဂှ် ဝတ္ထုဂှ် စလဒေါဝ် ဇာတ်။ ဥပမာ ဇာတ်ကောန်ပၞာန်ဗၟာ လုပ်ကွာန်တုဲ ညးဍုင်ကွာန်တအ် ဒးဒြေပ်ဒဴမ္ဂး စၞးမချူ ပရူကွာန် တုဲ ကောန်ပၞာန်ဗၟာ မလုပ်ကၠုင်ဂှ် စချူ ဒၞာဲညးဍုင်ကွာန်တအ် ဒးဒြေပ်ဒဴ၊ တုဲမ္ဂး လဴစ မုဟိုတ် ညးတအ် မဒးဒုင်ဒြေပ်ဒဴ တုဲ ဗီုလဵုမကတဵုဒှ် ကုညးတအ်။
ရန်ကဵု ညးဗွဟ်လိက်တအ် စိုတ်ဂွံလုပ်စ နူကဵုစတုဲ ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုဇမၠေအ်ဂှ် မလေပ်ချူစ နကဵု ပြယာဲလလဴဏအ်ဂၠိုင်ရ။
ဥပမာ ဗီုမစချူ –
အဲဂတးရံင်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ကောန်ပၞာန်ဗၟာၜါ ဗက်ထဍေင်ရပ်ဒၟံင် စာင် … …
ဒစးဒုင်ပလေဝ်/ပရဲ (Setup/Payoff)
ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ် ယဝ်ရ အရာတၟေင်တၟဟ် ဒှ်စဟွံမာန် သ္ဒးကတဵုဒှ်ကၠုင်မ္ဂး တၞဟ်န ပုရိသာတ်တအ် ဟွံဂွံလကိုတ်အာ ကိုပ်ကၠာ ဟွံစိုပ်ဒၞာဲဂှ် ညးမဖန်ဇန်တအ် ဒစးဒုင် ဖျေဟ်ကဵုလဝ် အဆက်အစပ် ကုပရူဂှ် ညိညရ။ ကာလဂှ်မ္ဂး ပုရိသာတ်တအ် ဟွံစှ်ေအာစိုတ် ဒဒှ်ရ ဇာတ်ဂှ် ဟွံမဲကဵုယုတ္တိတုဲ ဂွံဒုင်တဲ ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်မာန်ရ။
ဥပမာ – ဒစးဒုင်ပလေဝ် (setup) ပ္ဍဲကဵု အစဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဍာ်မွဲဖာန် ကဵု ဂဥုဲလၜိုဟ်စိုတ်။ ပရဲ (Payoff) သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ကြာန်ဓမာန်တိုန် မွဲတဲဓဝ်တုဲ ကရေဲ က္ညာင်။ ဟိုတ် နူမစတေအ်ဂှ် ပိုယ်ကလိဂွံလဝ် ဒစးဒုင်ပလေဝ် ဍာ်မွဲဖာန် ကဵု ဂဥုဲလၜိုဟ်စိုတ်တုဲ ပ္ဍဲအခိင် ဗွဲကြဴ ၜိုန်ရ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ကြာန်ဓမာန်တိုန် မွဲတဲဓဝ်ကီုလေဝ် ပိုယ်ဒုင်တဲမာန်။ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး ပိုယ်တီဒၟံင် သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဒးသုင်ဂဥုဲ။ ယဝ်ရ ဟွံကလိဂွံဂဥုဲမ္ဂး ကြာန်ဓမာန်တိုန်မာန်ဒၟံင်ရ။
သမၠာဲအသိင် (Change of tempo)
အသိင် မကတဵုဒှ် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ် ဖျအ်ဖျေဟ် ဟွံသေင်မ္ဂး ပရဟ်ပတိုန်။ မဂွံစကာ ပြယာဲလလဴဏအ်ဂှ် နွံကဵု ဟိုတ်နာနာသာ် မပ္တံကဵု
- သွက်ဂွံတီကေတ် ပရေင်ဒုင်စသိုင် ကေုာံ စိုတ်စရိုတ် သကိုပ်ဇာတ်။
- သွက်ဂွံ ဓဇက်ဏာ ဇာတ်ဂှ် ဂွံစိုပ်ပြဟ်ဟ်။
- သွက်ဂွံ သၠုင်ပတိုန် ဟွံသေင်မ္ဂး ပသဝ်ဖျေဟ် ရမ္သာင် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်။
ယွာ်ဂြိုဟ် ကဵု အမ်သဝ် (Suspense & surprise)
ပြယာဲလလဴဏအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ရုပ်ဒမျိုင်ဂၠိုင်ရ။ ညံင်ပုရိသာတ်တအ် စိုတ်ဂွံလုပ်စ ဂြိုဟ်ဂွံယာ် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ် ဖန်ဗ္ဒဟ်တုဲ ဂတဂှ်ညိ အရာမွဲမွဲ က္တဵုဒှ်ကၠုင် မာန်ရောင် ဆဂး ဗီုလဵုမဒှ်ကၠုင် အခိင်လဵု မဒှ်ရောဂှ် ပုရိသာတ်တအ် ဟွံတီတုဲ စၟဳဒၟံင်ဂှ် ယွာ်ဂြိုဟ် (suspense)။ တုဲပၠန် ကာလမကတဵုဒှ်ပၠန်ရ ဗွဲမအမ်သဝ် က္တဵုဒှ်ကၠုင် အတိုင် ပုရိသာတ်တအ် မစၟဳ မထေင်ကေတ်လဝ် ဟွံသေင်။ ဟွံသေင်မ္ဂး ကတဵုဒှ်ကၠုင် ပ္ဍဲကဵုအခိင် မစၟဳလဝ် ဟွံသေင်၊ က္တဵုဒှ်ကၠုင် ပ္ဍဲအခိင်တၞဟ်ဂှ် အမ်သဝ် (surprise)။
သတိ (warning)
ပ္ဍဲအခိင်ကာလ အပြံင်အလှာဲမွဲမွဲ အရာတၟေင် မကတဵုဒှ်ကၠုင်ရောင်မ္ဂး ကဵုဓဝ်သတိ။ ဥပမာ ကဵုလက္သန် ဗီုကဵု ကၠဵုကဳ၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ဂစေံပဝ်တိုန် ဟွံသေင်မ္ဂး အရာဓမ္မတာ ဟွံသေင် ကတဵုဒှ်ကၠုင် မွဲမွဲရ။
ဂတးဇာတ် (Plot-twist)
ဂတးဇာတ် ဟီုဂှ် ပရေင်အပြံင်အလှာဲ မကတဵုဒှ်ကၠုင် အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် မွဲတဲဓဝ်ရ။ ပြယာဲလလဴဏအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုကီု သီုကဵု ရုပ်ဒမျိုင်ရ။ အစာဇာတ်ဂှ် ဖန်ဇန်လဝ် ညံင်ကဵု ပုရိသာတ်တအ် မထေင်ကေတ် အရာမဆက်ဒှ် ဂတတေအ် မာန်တုဲ မွဲတဲဓဝ် ဇာတ်ဂှ် ဂတးအာ က္တဵုဒှ်ကၠုင် ဗီုမထေင်လဝ် ဟွံသေင်ရ။
ဂတးဇာတ်ဂှ် မလေပ်စွံ ပ္ဍဲကဵု အခိင်ဇာတ်ဂှ် ကြပ်တုဲဂၠိုင်ရ။ ပြယာဲလလဴဏအ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ဇာတ်ပရေင်ရာဇာဝတ်၊ ပရေင်ဗဟေက်၊ ပျးဇာတ်စိတ္တဇတအ် ဂၠိုင်ရ။
နိဂီုလပံက် (open ending)
နိဂီုလပံက်ဂှ် ဇာတ်ဂှ်တုဲ မွဲတဲဓဝ် ညးဗွဟ်လိက်တအ် သီုဟွံက္လိဂွံ သွဟ် ဗီုလဵု ဇာတ်ဂှ် မဖျေဟ်နိဂီုရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ဇာတ်ဂှ်တုဲ နကဵုလပံက် ဗီုလဵုမဒှ်ကၠုင်မာန်ဂှ် နကဵု ပုရိသာတ်တအ် ဒးချပ်ကေတ်တ်တုဲ ရံင်ကဵု ဟိုတ်တေအ် ဟိုတ်ဏအ်တုဲ ဗီုမဒှ်စမာန် နွံဂၠိုင်ကဵုသာ်ရ။
ဟိုတ်မဂွံစကာ နကဵု နိဂီုလပံက် နွံနာနာသာ်ဂှ် –
- တၞဟ်န လညာတ်မိက်ဂွံကဵုဂှ် ပံက်အဓိပ္ပါယ်ဂွံ နာနာသာ်။
- တၞဟ်န မိက်ဂွံကဵု ညးဗွဟ်လိက်တအ် ဂွံချပ်အာဂတဂှ် ကေတ်တ်။
- တၞဟ်န မိက်ဂွံကဵု ညးဗွဟ်လိက်တအ် ဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ်ကေတ်တ်။
- တၞဟ်န မိက်ဂွံဖန်ဗ္ဒဟ် ထုဲထံင် ဟွံသေင်မ္ဂး ဟွံကၠးဖ္ဍး ပ္ဍဲကဵု ဇာတ်ဂှ်။
- တၞဟ်န မိက်ဂွံဖန်ကဵုလဝ်ဒၞာဲ သွက်ဂွံဆက်ချူအာ ဇာတ်ဂှ် ဂတတေအ်ပၠန်။
နဲပိခဍပ် (Plot-point model)
နဲပိခဍပ် ဟီုဂှ် ဒှ်နဲ အခိုက်တြေံ မနွံကဵု ပိခဍပ်၊ အခိုက်ပေါမ်အာဂီုလေဝ် ကော်ကီုရ။ ပေါမ်အာဂီု ခေတ်တြေံ ဗွဲမဂၠိုင် ချူလဝ် နကဵု ပြယာဲလလဴဏအ်ဂၠိုင်ရ။ ဆက်မိတ် မၞိဟ်သကိုပ်ဇာတ် ကေုာံ ပဋိပက္ခ၊ တုဲ သကိုပ်ဇာတ် ပသောင်ပဋိပက္ခ၊ ကၞောတ်တဲ ပဋိပက္ခသောင် သကိုပ်ဇာတ် ကလိဂွံတသိုက်။ ဇာတ်ဂှ် တုဲဒှ်အာ နကဵု ညံင်ညးမဟီုစ ပေါမ်စိုပ်ဍုင် ဂၠုင်စိုပ်သၞေဟ် ကီုရ။
ခဍပ်ပထမ (နိဒါန် + ပ္ၚံက်ဇာတ်)၊
ခဍပ်ဒုတိယ (ဇမၞော်မၟောဝ် + ပ္ၚံက်ဇာတ်)၊
ခဍပ်တတိယ (နိဂီု)။
နဲအစာဗွဟ် (Narrator model)
နဲအစာဗွဟ်ဂှ် ဒှ်နဲမဒုင်သဇိုင် ကုအသိင်လတိုန်လစှ်ေဇာတ်တုဲ မဒှ်နဲ မဖန်ဗ္ဒဟ်ကဵု ညံင်ပုရိသာတ်တအ် စိုတ်ဂွံလုပ်စ နူစ စဵုကဵု ဇာတ်တုဲရ။ နဲဏအ်ဂှ် ဟိုတ်နူ ရုပ်ဒမျိုင် ဟဝ်လဳဝုတ် (Hollywood) စကာဂၠိုင်တုဲ နဲဟဝ်လဳဝုတ်လေဝ် ညးကော်စ နွံကီုရ။
နဲဏအ်ဂှ် လၟေင်ဇာတ် သီုဖအိုတ် နွံ (၇) ကဆံင်။
- နိဒါန်/အစ – ဇာတ်ဂှ် စ နကဵုမဗၟံက်ထ္ၜး အရာစိုတ်မလုပ်စ။ အစဂှ် ဒးဒှ် အရာမတံင်ဂြဲစိုတ် ပုရိသာတ်တအ် ညံင်ဂွံဆက်ဗဵု။ တုဲပၠန် သီုဒှ် ဒၞာဲမကဵု စၞေပ် ပရူဇာတ်ဂှ် ညိညရ။
- ဆက်မိတ် – ပူဂိုလ်ကိစ္စဇၞော်အိုတ်ဂမၠိုင်၊ ပွဳပွူ ကေုာံ ပရူဇာတ်ဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜး ဆက်ကဵုမိတ်။ စနူကဵု ဒၞာဲဏအ်ဂှ် စၞောန်ဏာကဵု ပဋိပက္ခ မကြက်က္တဵုဒှ်၊ မၞိဟ်တအ် မဒးဆဵုဂဗဂှ်ရ။
- ပဇြိုဟ်နက် – ပ္ဍဲဒၞာဲဏအ်မ္ဂး ပဋိပက္ခဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုင် ဗွဲမသကာတ်မြဟ်ရ။ မၞိဟ်ပ္ဍဲဇာတ်တအ်ဂှ်လေဝ် ပိုယ်တီဂၠိုင်ကၠုင်၊ ပဋိပက္ခ ကေုာံ ပြသၞာဂမၠိုင်လေဝ် ဇၞော် သကာတ်မြဟ်ကၠုင်ရ။
- ပ္ၚံက်ဂတးဟွံဂွံ – ဒၞာဲဏအ်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲ ပ္ၚံက်ဇာတ်ဂှ်ရ၊ မဒှ်ဒၞာဲ မကတဵုဒှ်ကၠုင် မွဲတဲဓဝ်တုဲ ဒှ်ဒၞာဲ မစဵုဒၞာ ကဵုအန္တရာယ် ကုသကိုပ်ဇာတ်ဂှ်တုဲ ဖန်ဗ္ဒဟ်ကဵု ညံင်သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဝေင်ပါယ်ဓလေတ် ပဋိပက္ခဂှ် ဟွံဂွံရ။
- ပဋိပက္ခဇၞော်တိုန် – ပဋိပက္ခဂှ် ဇၞော်တိုန်၊ သကာတ်မြဟ်ကၠုင်။ အသိင်ဇာတ်လေဝ် တိုန်ဒၟံင် ဗွဲမသကာတ်မြဟ်၊ သွက်ဂွံ ပသောင် ပဋိပက္ခဂှ်လေဝ် ဂစာန်ဂၠာဲဒၟံင် နဲကဲ နာနာသာ်။ ပဋိပက္ခဂှ်လေဝ် ဇီုကပိုက်ဒၟံင် သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဗွဲမသကာတ်မြဟ်ကီုရ။
- ပ္ၚံက်က္ဍဟ် – ပ္ၚံက်က္ဍဟ် ဟွံသေင်မ္ဂး ကၞောတ်ဇာတ်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲအသိင်ဇာတ် မစိုပ်ဒၞာဲသၠုင်အိုတ်တုဲ ဂၠံင်တရဴ နဲကဲ ဗီုပြင် မသှ်ပလး ပဋိပက္ခဂှ် မံက်ကၠုင်ရ။ ပ္ဍဲဒၞာဲဏအ်မ္ဂး ညးဂှ်ဇၞး ညးဂှ်ကျဂှ် ပိုယ်ဂွံတီကေတ်ရ။
- သွဟ် – ဇာတ်ဂှ် အာစိုပ်ဒတုဲ။ ပဋိပက္ခဂှ် သှ်ပလးတုဲ၊ ပဋိပက္ခတြေံ ဂွံသွဟ် ဟွံသေင်မ္ဂး ပဋိပက္ခတၟိ ကလေင်မံက်ကၠုင်ပၠန်။
၃၊ ပူဂိုလ်ဂမၠိုင်
ညးလလဴ
ညးလလဴဟီုဂှ် ဒှ်မၞိဟ်မလဴထ္ၜး ဇာတ်ဂှ်ရ။ မၞိဟ်မနွံ အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်မွဲမွဲ ဥပမာ သကိုပ်ဇာတ် မလဴဒၟံင်လေဝ် ဒှ်မာန်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး မၞိဟ်မွဲမွဲ နူမ္ၚးဇာတ်ဂှ် မလဴထ္ၜးဒၟံင်လေဝ် ဒှ်မာန်ရ။ အစာကဝိတအ် ဂၠာဲဖန်ဗ္ဒဟ် ညးလလဴ နာနာသာ်ရ။
ညးလလဴ ဗွဲမဂၠိုင် ဂွံဆဵုစဒှ် ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုတအ်ဂှ် –
(၁) ပူဂိုလ်ပထမလလဴ (အဲ–လလဴ)
ပူဂိုလ်ပထမလလဴဂှ် ဟိုတ်နူမလဴထ္ၜး မစကာပူဂိုလ်ပထမ မဟီု “အဲ”တုဲ အဲ-လလဴ လေဝ် ကော်စကီုရ။ ပူဂိုလ်ဂှ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်တုဲ ပူဂိုလ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မလဴဒၟံင် ဇာတ်ဂှ်ရ။ နကဵု နဲဏအ်မ္ဂး ဗီုလဵု မၞိဟ်ဂှ်မတီ၊ ဗီုလဵု မၞိဟ်ဂှ်မညာတ်၊ ဗီုလဵု မၞိဟ်ဂှ် မဒုင်စသိုင် ဟေင်ရ ပိုယ်ဂွံတီကေတ်မာန်။
ဥပမာ – အဲဖေက်ဒၟံင် အိုတ်အစောန်၊ အဲဗုင်ဂိဒၟံင် ကွေဟ်ဟ်ရ။ ကျေဝ်လာဲ မနွံဗဒါယ် အဲဂှ်လေဝ် ရံင်ကေတ် ဍေဟ်လေဝ် ဖေက်ဒၟံင်ကီုရောင်၊ ဆဂး အခိင်ကာလ အဲမအီထ္ၜး ကဵုဍေဟ်ဂှ် ဍေဟ်မိပ်တိုန်ညိရ။
ပူဂိုလ်ဒုတိယလလဴ (ဗှ်ေ–လလဴ)
ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုတအ်ဂှ် ပူဂိုလ်ဒုတိယလလဴဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် အောန်ကွေဟ်ဟ်ရ။ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဟီုထ္ၜးဒၟံင် ကဵုဇကုဇကု နကဵုမဟီု ဗှ်ေ။ အလုံမွဲဇာတ်ဂှ် အလဵုဇကု သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ကလေင်ဟီုဒၟံင် ကဵုသကိုပ်ဇာတ်ဂှ် “ဗှ်ေ၊ ဗှ်ေ”ရ။
ဥပမာ – ဗှ်ေဖေက်ဒၟံင် အိုတ်အစောန်။ ဗှ်ေဖေက်လောန်တုဲ ဗှ်ေဗုင်ဂိဒၟံင်ရ။ ကျေဝ်လာဲ မနွံဗဒါယ်ဗှ်ေဂှ်လေဝ် ရံင်ကေတ်တှ်ေ ဍေဟ် ဖေက်ဒၟံင်ကီု၊ ဆဂး အခိင်ကာလ ဗှ်ေ မအီထ္ၜး ကဵုဍေဟ်ဂှ် ဍေဟ်မိပ်တိုန်ညိရ။
ပူဂိုလ်တတိယလလဴ
ဇာတ်ဂှ် လဴထ္ၜးဒၟံင် နကဵုမၞိဟ်မ္ၚးမွဲမွဲ မဒတဴဗဵုတုဲ လဴထ္ၜးဒၟံင်။ မၞိဟ်ဂှ် ဒှ်အစာချူလဝ် ဝတ္ထုဂှ်လေဝ် ဟွံသေင်၊ မၞိဟ်မွဲ အစာချူဝတ္ထုဂှ် ရုဲစှ်တုဲ ကဵုလဴထ္ၜး ဇာတ်ဂှ်ရ။ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် မဒုင်လဴထ္ၜး နကဵု စၞးနာမ် ဗီုကဵု “ဍေဟ်၊ ညးတေအ်”၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ကော်ဟီု နကဵုယၟုညးတေအ်ရ။
ပ္ဍဲကဵု ပူဂိုလ်တတိယလလဴဂှ် နွံပိဂကူ –
(၁) ညးလလဴ မလုပ်စပူဂိုလ်
မၞိဟ်မလဴထ္ၜးဂှ် ဗက်ဒၟံင် လက်ကြဴ မၞိဟ်မွဲတၠ ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်၊ တုဲပၠန် မၞိဟ်ဂှ် တီဖအိုတ် မုမၞိဟ် ပ္ဍဲဇာတ်မွဲတၠဂှ် မကၠောန်၊ မချပ်၊ မဒုင်စသိုင် (ဗဗဵုမတ် ဗွဲအပ္ဍဲ)၊ ဆဂှ်သၟး ဟွံသေင်ဏီ မၞိဟ်မလဴထ္ၜးဂှ် သီုဆဵုညာတ် မုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲပွဳပွူဂှ်၊ သီုကဵု အရာမၞိဟ် အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် မဆဵုကေတ် ဟွံမာန်တအ်ကီုရ။
ဥပမာ – မာံထဝ် ဖေက်ဒၟံင်ကွေဟ်ဟ်၊ ဍေဟ်ဗုင်ဂိဒၟံင် ဗွဲမလောန်ရ။ ဍေဟ် ထေင် မိကျေဝ်လာဲ ညးမဂဇအ်ဒၟံင် ဗဒါယ်ဍေဟ်ဂှ်လေဝ် ဖေက်ဒၟံင်ကီု။ ကာလ ညးတေအ် မအီထ္ၜး ကဵုဍေဟ်ဂှ် ညးတေအ် ဂွံညာတ်ကေတ် ကျေဝ်လာဲ မိပ်တိုန်ရ။
(၂) ညးလလဴ နဒဒှ် ညးလမ္ၚတ်
မၞိဟ်မလဴထ္ၜးဂှ် ဟွံတီ မုမၞိဟ် ပ္ဍဲဇာတ်တအ်ဂှ် မချပ်၊ ဆဂး လဴထ္ၜးကဵုဖအိုတ် အတိုင် မဂွံဆဵုကေတ်မာန်။ အရာမဒှ်ဒၟံင် ဗွဲမ္ၚး မဆဵုကေတ်မာန်ဂှ်ဟေင် ဆဵုမာန်ရ (ဗဗဵုမတ် ဗွဲမ္ၚး)။
ဥပမာ –
ရံင်ကေတ်မ္ဂး မာံထဝ် ဖေက်ဒၟံင်တုဲ ညံင်ကဵု ဗုင်ဍေဟ် ဂိဒၟံင်ကွေဟ်ဟ်ရ။ မိကျေဝ်လာဲ ညးမဂဇအ်ဒၟံင် ဗဒါယ်ဍေဟ်ဂှ် ရံင်ကေတ် ဖေက်ဒၟံင်ကီုရ။ ဆဂး ဍေဟ်ရံင်ကေတ် ဗီုကဵု မိပ်သၠောင်အာညိ၊ အခိင်ကာလ မာံထဝ် မအီကဵုဍေဟ်ဂှ်။
ညးလလဴသဗ္ဗတီ
မၞိဟ်မလဴထ္ၜးဂှ် တီဖအိုတ် ပရူဇာတ်ဂှ် မၞိဟ်မပါ ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် မုချပ် ဗီုလဵု မဒုင်စသိုင်လေဝ် တီဖအိုတ်။ မၞိဟ်မလဴထ္ၜးဂှ် ဗီုကဵု မနွံဒၟံင် လတူဒၞာဲသၠုင်သၠုင်တုဲ ညာတ်အာဒၟံင် သီုအလုံမွဲစင်၊ တုဲ လဴထ္ၜးမာန်ဖအိုတ်။ အရာမကတဵုဒှ်လဝ်တုဲတအ်ကီု အရာမဒှ်ဒၟံင် လၟုဟ်ကီု သီုကဵု အရာမသ္က္တဵုဒှ် ဂတဏအ်လေဝ် တီ (ဗဗဵုမတ်သဗ္ဗ)။
ဥပမာ –
မာံထဝ်ဂှ် ဖေက်ဒၟံင်ကွေဟ်ဟ်၊ ဍေဟ်ဗုင်ဂိဒၟံင် ဗွဲမလောန်ရ။ မိကျေဝ်လာဲ ညးမဂဇအ်ဒၟံင် ဗဒါယ်မာံထဝ်ဂှ်လေဝ် ဖေက်ဒၟံင် ညံင်ကဵု မာံထဝ်ကီုရ။ ဆဂး အခိင်ကာလ မာံထဝ် မအီကဵု ညးတေအ်ဂှ် ညးတေအ် စိုတ်ၜိုဟ်အာရ။
ကဆံင်ညးလလဴ
ပ္ဍဲကဵု ညးလလဴဂှ်ပၠန် ကဆံင်မနွံဗီုလဵုဂှ်လေဝ် ပိုယ်တအ် သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဂွံကီုရ။ လဆောဝ်မ္ဂး ပိုယ်ဂွံဆဵုကေတ် ကဆံင်ညးလလဴ ဟွံဗက် လပါ်တေအ် လပါ်ဏအ် မံင်လဒေါဝ်၊ လဆောဝ်မ္ဂး ညးလလဴဂှ် လဴကဵုဒၟံင် ကုပိုယ်တပ်ပ် ညံင်ကဵု ညးမကလင်ဒၟံင် ပေါမ်ဇာတ်ကီုရ။
ညးလလဴ မဟွံဗက်မုက်
ညးလလဴ မဟွံဗက်မုက် (ဝါ) ညးလလဴမမံင်လဒေါဝ်ဂှ် ဒှ်ညးလလဴ ဟွံစွံသတိ ဇကုပူဂိုလ်ဂှ်တုဲ ဟွံစကာစုတ်ကတ္တာ “အဲ”ရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ညးလလဴဂှ် နဒဒှ် မၞိဟ်ပူဂိုလ်မွဲမွဲ မလဴဒၟံင် ဟွံသေင်၊ လဴထ္ၜးဒၟံင် ပရူ သကိုပ်ဇာတ် ကေုာံ ပရူဇာတ် ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်ဟေင်ရ။
ညးလလဴ နကဵုမပတိုန်ဂလာန်
ညးလလဴ နကဵုမပတိုန်ဂလာန်ဂှ် ဟိန်ဇကု မလဴထ္ၜးဒၟံင်ဂှ် သီုကဵု ပ္တိုန်ဂလာန်၊ ပၠုပ်စုတ် လညာတ်ဇကု ပ္ဍဲကဵု ဇာတ်ဂှ်ကီုရ။ လဆောဝ်မ္ဂး ညးလလဴဂှ် ဟီုကဵု ဇကုဇကု၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ဟီုကဵု ညးဗွဟ်လိက်တအ်။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ညးလလဴဂှ် နွံကဵု တာလျိုင် (ဝါ) ပါလုပ်ဒၟံင် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်ရ။ အခိုက်ဏအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ပေါမ်အာဂီုဂမၠိုင် မာန်ရ။ ညးလလဴဂှ် ပသောင်ကလးကဵု တင်ဒၞာဲ ကိစ္စဇၞော် ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် ဟွံသေင်မ္ဂး စပ်ကဵု လညာတ်ဒ္ဂေတ်ပြဝ၊ တင်ဒၠောအ်ဗတောန်ဂမၠိုင်ရ။
ညးလလဴ မပတှ်ေစဟွံဂွံ
လဆောဝ်မ္ဂး ဂွံဆဵုကေတ် ညးလလဴဂှ် ဟွံလဴထ္ၜးကဵု ပရူဒဒှ်ဍာံ သီုဖအိုတ်လေဝ် နွံကီုရ။ ဥပမာ ဗီုမနွံစဒှ်ဂှ်မ္ဂး ညးလလဴဂှ် နကဵုမတီဒၟံင်ဂှ် ပၞုက်လဝ် ပရူမွဲမွဲ ဟွံသေင်မ္ဂး ဠာန်တုဲ မဟီုလဴထ္ၜး။ ဗီုဏအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ညးလလဴဂှ် မိက်ဂွံပဂရိုင် ကုပူဂိုလ်မွဲမွဲ အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် ဟွံသေင်မ္ဂး ဟီုဗြံက် ပဂရိုင်တုဲ မဟီု ဂၠံင်ဂတး။
ဗဗဵုလက်ကြဴ ကဵု ဗဗဵုမွဲစွံ
ပ္ဍဲအခိင်ကာလ ညးလလဴဂှ် မလဴထ္ၜး ပရူမကတဵုဒှ်လဝ်တုဲမ္ဂး ညးကော်စ ဗဗဵုလက်ကြဴ။ ဗဗဵုလက်ကြဴဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် အခိင်ကတဵုဒှ်ပြဟ် အခိင်ဇာတ်လေဝ် အာပြဟ်ကီုရ။ ယဝ်ရ မလဴဗက်မွဲစွံ ကုအခိင်ဇာတ်ဂှ် မကတဵုဒှ်ဒၟံင်မ္ဂး ညးကော်စ ဗဗဵုမွဲစွံ။ ညးလလဴဂှ် လဴထ္ၜးဒၟံင် ဗီုမကတဵုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်ရ။ အခိင်မကတဵုဒှ်လေဝ် အတိုင်မကတဵုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်ရ ဗက်အာ။
ဗဗဵုမတ် (point of view)
ဗဗဵုမတ်ဂှ် ဒှ်တလင် ညးလလဴဂှ် မရံင်အာ ဇာတ်ဂှ်တုဲ မလဴထ္ၜးရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် ညးလလဴဂှ် နူဒၞာဲလဵု မပဒတဴဒၟံင်တုဲ ဗဵုဒၟံင် လဝေင်ဇာတ်ဂှ်ရောရ။ ဗဗဵုမတ် ကဵု ညးလလဴ ၜါဏအ်ဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ရေင်သကအ်တုဲ ကြပ်တုပ်ဒၟံင် ရေင်သကအ်ရ။
ဗဗဵုမတ်ဗွဲအပ္ဍဲ – ညးလလဴဂှ် ဗက်ဒၟံင် ပူဂိုလ်တအ် ဗွဲအပ္ဍဲတုဲ ဂွံတီကေတ် ပရေင်ဒုင်စသိုင် ကေုာံ ကသပ် ပူဂိုလ်တအ်မာန်ရ။
ဗဗဵုမတ်ဗွဲအပ္ဍဲ – ညးလလဴဂှ် ဗက်ဒၟံင် ပူဂိုလ်တအ် ဗွဲအပ္ဍဲတုဲ ဂွံတီကေတ် ပရေင်ဒုင်စသိုင် ကေုာံ ကသပ် ပူဂိုလ်တအ်မာန်ရ။
ဗဗဵုမတ်ဗွဲမ္ၚး – ညးလလဴဂှ် ဗက်ဗဵုဒၟံင် ပူဂိုလ်ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် နူမ္ၚးတုဲ အရာမကတဵုဒှ် အပ္ဍဲပူဂိုလ်ဂမၠိုင် ဗီုကဵု ဗီုလဵု ပူဂိုလ်တအ် မချပ်၊ မဒုင်စသိုင်ဂှ် ဟွံကလိဂွံရ။ နကဵုနဲဏအ်မ္ဂး ပိုယ်တအ် ရံင်ကေတ် လက္သန် ကသဳဒမြာင် ပူဂိုလ်တအ်တုဲ ပ္ဍဲစိုတ် ပူဂိုလ်တအ် ဗီုလဵု မဒှ်မာန်ဂှ် ပိုယ်တအ် ဒးဆိင်ကေတ်ရ။
ဗဗဵုမတ်သမၠာဲ – ညးလလဴဂှ် ပြံင်လှာဲဒၟံင် ဗဗဵုမတ်ဗွဲအပ္ဍဲ အကြာ ပူဂိုလ်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်ရ။
ဗဗဵုမတ်စၞာတ် – ညးလလဴဂှ် စာတ်နှဴလဝ် ဗဗဵုမတ်ဗွဲအပ္ဍဲ ကဵု ဗဗဵုမတ်ဗွဲမ္ၚး။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးလလဴဂှ် ဂွံတီကေတ် ဗီုလဵု ပူဂိုလ်တအ် မချပ် မဒုင်စသိုင်၊ တုဲပၠန် သီုကဵု ဂွံညာတ် ကေတ် ဗီုမကတဵုဒှ် ဗွဲမ္ၚးနာနာသာ် သီုကဵု အရာပူဂိုလ် အပ္ဍဲဇာတ် မဟွံညာတ်ကေတ်တအ် ကီုရ။ နကဵုဗဗဵုမတ်ဏအ်မ္ဂး ညးဗွဟ်လိက်တအ် ဂွံနွံဒၟံင် ကြပ်ပ် ကုပူဂိုလ်တအ် ပ္ဍဲဇာတ်တအ် လၟိုန်ကာလရ။
ဗဗဵုမတ်သဗ္ဗတီ – ညးလလဴဂှ် တီဖအိုတ်၊ လုပ်စိုပ်မာန် ဖအိုတ်၊ သီုကဵု အရာ မကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲအခိင်အတိက်ကီု အခိင်မကြက်ကတဵုဒှ် အခိင်အနာဂတ်ကီု။ ဗဗဵုမတ်ပၠန်လေဝ် စာတ်နှဴလဝ် ဗဗဵုမတ်ဗွဲအပ္ဍဲ ကဵု ဗဗဵုမတ်ဗွဲမ္ၚး၊ တုဲပၠန် သၠာဲဒၟံင် အကြာ ပူဂိုလ်ဂမၠိုင် မနွံ အပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်ရ။
သကိုပ်ဇာတ်
သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဇာတ်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ် ညးဂှ်မွဲ မဒှ်သကိုပ်ဇာတ်ရော၊ တၟေင်ဝိသေသ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် နွံဗီုလဵုရော၊ တုဲပၠန် သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် မုဒးရေင်တၠုင် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ် ဗီုလဵု၊ တိုင်ပကဴ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် မုရော။ အရာတအ်ဏအ်ဂှ် ပိုယ်ဒးဂၠာဲသ္ၚေဝ်ရ။
တၞဟ်နမဂွံတီကၠိုဟ် သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် မၞိဟ်ဗီုလဵု၊ တၟေင်ဝိသေသ သကိုပ်ဇာတ်ဗီုလဵုတုဲ ပိုယ်ဒးဂၠာဲ စရိုတ်ပူဂိုလ်သကိုပ်ဇာတ်ဂှ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုမွဲ မၞိဟ်မနွံ ဗွဲမဂၠိုင် ဒှ်မာန်ရ။ ဝတ္ထုဇမၠေအ်မ္ဂး ဗွဲမဂၠိုင် သကိုပ်ဇာတ် နွံမွဲတၠဂၠိုင်ရ။ မၞိဟ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ပိုယ်ဂွံလ္ၚတ် စရိုတ်ပူဂိုလ် ဟွံလောဲသွာတုဲ သကိုပ်ဇာတ် ကဵု မၞိဟ်အဓိက ပ္ဍဲဇာတ်တအ်ဂှ် ပိုယ်ရုဲစှ် တုဲ လ္ၚတ်ရံင် စရိုတ်ပူဂိုလ်ညးတအ်မာန်ရ။ မၞိဟ်အဓိက ပ္ဍဲကဵုဇာတ် ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး မၞိဟ်မဆက်စပ် ကုသကိုပ်ဇာတ်၊ ဗီုကဵု သကအ်ရဲ သကိုပ်ဇာတ်၊ မိမ၊ ကဝေင်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး သၞသကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်အဓိက ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်ရ။
စရိုတ်ဗွဲမ္ၚး ကဵု စရိုတ်ဗွဲအပ္ဍဲ
စရိုတ်ပူဂိုလ်ဂှ် ညးပါ်လဝ် စရိုတ်ဗွဲမ္ၚး အရာမဆဵုကေတ် နကဵုမတ်မာန် ဗီုကဵု ယၟု၊ အာယုက်၊ လိင်၊ ရုပ်သာ်၊ ဒြဟတ်/ထတ်ယုက်၊ ဒၞာဲပ္ဍဲ သ္ၚိကၟိန် ဗီုကဵု ကောန်၊ အပါ၊ မိ၊ ကော၊ ၝောအ်၊ ဒေအ် ကေုာံ ကဆံင်အလံင် ပ္ဍဲကဵု ဂကောံမၞိဟ်ဂှ်။
စရိုတ်ဗွဲအပ္ဍဲဂှ် အရာမဆဵုကေတ် နကဵုမတ်ဟွံမာန် ဗီုကဵု ပရူဝင်အတိက်ပူဂိုလ် ဗီုကဵု မုစိုတ်ထတ်၊ စိုတ်လုပ်စ ကေုာံ တင်ရန်တၟအ်။ ဒြဟတ်ဗွဲအပ္ဍဲ ဗီုကဵု ဂံင်သကာ ဟွံသေင်မ္ဂး ဖေက်။ ပရေင်ဒုင်စသိုင် မပ္တံကဵု လ္ၚု၊ ဆာန်၊ ပဋိပက္ခဗွဲအပ္ဍဲဂမၠိုင်။ ပရေင်ဒုင်ကေတ် ဗီုကဵု ဓရ်ပတှ်ေ ပ္ဍဲဘာသာ၊ ဓရ်ပတှ်ေ မဆေင်ကဵု ဘဝ၊ တင်မဒုင်ကေတ် ဂၠံင်တရဴ ပရေင်ဍုင်ကွာန်တအ် ဒှ်တမ်ရ။
စရိုတ်တပ်တပ် ကဵု ခရိတ်သ္ပဝ် –
တင်ဂၞင်ပူဂိုလ်ဂှ် ပိုယ်ကလိဂွံ တပ်တပ်လေဝ်နွံ ဗွဲခရိတ်သ္ပဝ် မရံင်ကဵု ဟိုတ် ကေုာံ အကာဲအရာမွဲမွဲတုဲ ပိုယ်ဂွံတီကေတ် စရိုတ်ပူဂိုလ်ဂှ်လေဝ် နွံကီုရ။
စရိုတ်တပ်တပ်ဂှ်မ္ဂး ပိုယ်ကလိဂွံ နူကဵု ညးလလဴ အခိင်ပိုယ်မဗှ် မဗဵုဒၟံင်ဇာတ်ဂှ်။ တင်ဂၞင်ဗီုဏအ် ဂွံတီကေတ် ဗွဲမလောဲသွာတုဲ ကၠးဖ္ဍးရ။
စရိုင်ခရိတ်သ္ပဝ်ဂှ်မ္ဂး ပိုယ်ရံင်ကဵု ဟိုတ်တေအ် ဟိုတ်ဏအ် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်တုဲ ပိုယ်ဆိင်ကေတ်ရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် တင်ဂၞင် မကလိဂွံ နူကဵု ညးလလဴ ဟွံသေင် သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒှ်စရိုတ်ခရိတ်သ္ပဝ် ဖအိုတ်ရ။ ဟိုတ်နူ တင်ဂၞင်ဏအ် ကလိဂွံနင် တပ်တပ် နူကဵု ညးလလဴ ဟွံသေင်ဂှ်ရ မုဟိုတ် ပိုယ်ဂွံညာတ်ဗီုဂှ် ဂွံထေင်ဗီုဂှ် ပိုယ်ဒးထ္ၜး ဟိုတ်မာန်ရောင်။
ဇမၞော်မၟောဝ်ပူဂိုလ် –
ပ္ဍဲကဵု မွဲဒမြိပ်ဇာတ်ဂှ် ပူဂိုလ်မပါလုပ် ပ္ဍဲဇာတ် ဗွဲတၟေင် သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဗီုလဵု ဇၞော်မောဝ်တိုန်အာ၊ ကဆံင်ဗီုလဵု ပြံင်လှာဲတိုန်အာ ဥပမာ နူကဵု မဖေက်ဂှ် ဂံင်တိုန်၊ လညာတ်ပြံင်လှာဲအာတအ် ဒှ်တမ်ရ။
ယၟု နဒဒှ်သင်္ကေတ –
လဆောဝ်မ္ဂး ယၟုပူဂိုလ် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ် နွံကဵုသင်္ကေတမွဲမွဲတုဲ မနွံကဵု အဓိပ္ပါယ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုပရူအပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်ရ။
၄၊ ပွဳပွူ ကဵု အခိင်
ပိုယ်သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဇာတ်မွဲမ္ဂး ပွဳပွူ ကေုာံ အခိင်ဇာတ် မကတဵုဒှ်ဂှ် ဒှ်အရာကိစ္စဇၞော် ဗွဲမလောန်ရ။ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး အရာတအ်ဏအ်ဂှ် လဴထ္ၜးကဵု ဟိုတ် ကေုာံ ပရူပရာဇာတ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင်တုဲ ပိုယ်ဂွံကၠိုဟ်ကေတ် ဇာတ်ဂှ်မာန်ရ။
ကာလပိုယ် သ္ဒးဗၟံက်ထ္ၜး ပွဳပွူ ပ္ဍဲကဵုဇာတ်မွဲမ္ဂး ပိုယ်ဒးရံင် ပိဒၞာဲ
ပွဳပွူဒြပ်ဝတ္ထု –
ပွဳပွူဒြပ်ဝတ္ထုဂှ် ပွဳပွူမညာတ်ကေတ် နကဵုမတ် မရပ်ထၟောတ်ဒွအ်ဂွံ ဗီုကဵု ဒၞာဲဒတန် ပ္ဍဲကဵု ဍုင်မွဲမွဲ ဥပမာ ပ္ဍဲမတ်မလီု၊ ဍုင်လ္ဂုင်၊ ကၟာဝက်၊ ပ္ဍဲကၠအ်၊ ပ္ဍဲသၞေဟ်ၜဳ၊ ပ္ဍဲသ္ၚိ။
သၟူအမြာဲ၊ မောဝ်၊ ပသ၊ လျး၊ ဂၠု၊ အသာ်၊ ၜိုဟ်၊ ကမ္တဴ၊ ရာသဳဥတု၊ အခိင်၊ သၞာံအခါ။
တုဲပၠန် မဆေင်ကဵု ဂကောံမၞိဟ် မပ္တံကဵု သၟိင်တၠ၊ သေဋ္ဌဳ၊ သမ္ၚေဟ်၊ တၠဒဒိုက်၊ သၟာကမၠောန်။ အဆက်အစပ် သကအ်ရဲ၊ ဂကောံသ္ၚိကၟိန်၊ သမ္ဘာတၠသ္ၚိ၊ ရဲကမၠောန်။
ပွဳပွူစိတ္တဇ –
ရမ္သာင်ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် ဗီုလဵုရော၊ သကာတ်မြဟ်ဒၟံင်ဟာ၊ ၜိုဟ်သြိုဟ်ဒၟံင်ဟာ။ ဗီုလဵု ပူဂိုလ်ဂှ် ဆက်စပ် ခ္ဍဳလျတ် ပွဳပွူဂှ်။ ဗီုလဵု ပူဂိုလ်ဂှ် ဆက်ဆောံ၊ ခ္ဍဳလျတ် ကုပူဂိုလ်တၞဟ်။ ပိုယ်ဂွံတီကေတ် ပွဳပွူစိတ္တဇမာန်ဂှ် ပ္ဍဲကဵု လိက်ဂှ် ပိုယ်ဒးဂၠာဲ မအရေဝ်ဝိသေသန
- ဒြဟတ်လပါ်ခိုဟ် – မပ္တံကဵု ဂီုကၠီု၊ ၜိုဟ်သြိုဟ်၊ မိပ်၊ ခိုဟ်၊ ဆာန်၊ ကျေဝ်။
- ဒြဟတ်လပါ်ပရေအ် – မပ္တံကဵု အန္တရာယ်၊ ဟွံၜိုဟ်သြိုဟ်၊ ဖေက်၊ ဂွိင်။
- ဒြဟတ်လဒေါဝ် – ဓမ္မတာ၊ တန်ကြန်၊
ပွဳပွူဂှ် ကိစ္စဇၞော် ပ္ဍဲဇာတ် –
ပွဳပွူဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုဇာတ်ဂှ်ဟာ။ ဥပမာ ဇာတ်ဂှ် ချူလဝ် ပရူဂကောံမၞိဟ်တၠဒဒိုက်။
ဗီုလဵု ပွဳပွူဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ပူဂိုလ်တအ်ဂှ်။ ဥပမာ မံင်ဒၟံင် ပ္ဍဲဝါ ညးမွဲဓဝ်တုဲ လ္ၚုဒၟံင်။
ဒတန်ဒၞာဲဂှ် နဒဒှ်သင်္ကေတဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုဇာတ်ဂှ်ဟာ။ တုဲပၠန် ရာသဳဥတု ကေုာံ သဘာဝမကတဵုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ် နဒဒှ်သင်္ကေတဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုဇာတ်ဂှ်ဟာ။ ဥပမာ ဗြဲဇၞော်ဂူ၊ ကျာထတ်၊ ဗတံဒမၠု။
အခိင်
ဝတ္ထုဂှ် ကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲအခိင်လဵုရော။ ၜိုန်ရ အစာဝတ္ထုဂှ် ချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၂၂ ကီုလေဝ် ပရူပရာဂှ် ကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံမတုဲကၠုင် ဗွဲမလအ်လေဝ် ဒှ်မာန်၊ အခိင် အနာဂတ်ဂတတေအ်လေဝ် ဒှ်မာန်ကီုရ။
လဆောဝ်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵုလိက်ဂှ် ချူဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် အခိင်သက္ကရာဇ်တပ်ပ် နွံမာန်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ဒးဂၠာဲ ရံင်ကဵု ဟိုတ်ပရူပရာ ပ္ဍဲကဵုဇာတ် မပ္တံကဵု ပွဳပွူ၊ ဗွိုက်လတက်၊ လဟီုတအ်တုဲ ဒးဆိင်ကေတ် အခိင်ကာလဝတ္ထုဂှ်ရ။
၅၊ ဒတုဲကမၠောန်
ဗီုပြင်အရေဝ် –
သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်လ္ၚတ် ဗီုပြင်အရေဝ် မချူလဝ် ပ္ဍဲကဵုဝတ္ထုဂှ် ဒဒှ်ရ ချူလဝ် နကဵု
- ပၞုက်ဓလုက်လဝ်ဟာ။ နကဵုအစာဝတ္ထုဂှ် ဒၞာဲမတီဒၟံင်ဂှ် ဟွံချူဗၟံက်ထ္ၜးကဵု ဖအိုတ် ပၞုက်ဓလုက်လဝ် နွံဟာ။ ဗီုလဵု မၞိဟ်ဂှ် မချပ်ဂှ် ဟွံဗၟံက်ထ္ၜး၊ စၞးဂှ် ချူဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဗီုလဵု မၞိဟ်ဂှ် မချဳဓရာင်။ ညးဗွဟ်လိက်တအ် ရံင်ကဵု မၞိဟ်ဂှ် မချဳဓရာင်တုဲ ပ္ဍဲစိုတ်မၞိဟ်ဂှ် ချပ်ဒၟံင် ဗီုလဵုဂှ် ဒးဆိင်ကေတ်တ်။
- ချူဗၟံက်ဖအိုတ်။ အစာချူလဝ်ဂှ် ချူဗၟံက်လဝ်ဖအိုတ်၊ စကာ မအရေဝ် ဝိသေသနဂမၠိုင်တုဲ ချူဗၟံက်လဝ် ပရူမၞိဟ် ပ္ဍဲဇာတ်။
- မနွံကဵု ဥပမာ ဥပမေယျ။
- ဗၟံက်ထ္ၜးချူလဝ် ပရေင်ဒုင်စသိုင်နာနာဟာ။
- ဗီုပြင်သမၠုင် (မချူလဝ်လိက် ဗှ်စဝါတ်၊ ဗက်အလိုက် သၞောတ်သၞောဝ်လိက်)
- ဗီုပြင်သၟဝ် (မချူလဝ် ဗှ်စလောဲလောဲ၊ လိက်ဓမ္မတာ၊ အရေဝ် လၟိဟ်တ္ၚဲ)
- လိက်အခိုက်တြေံ။
ဒတုဲကမၠောန်နကဵုအရေဝ် –
ဒတုဲကမၠောန် နကဵုအရေဝ်ဂှ် ဒှ်အရာအစာဝတ္ထုဂှ် ဗီုလဵုမဝေင်လဝ် မအရေဝ် ပ္ဍဲကဵု လိက်ဝတ္ထုညး၊ ဗီုလဵု ညးပတိုန်စလဝ် ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုဂှ်ရ။ ဂုဏ် ၁၀ သာ် ကေုာံ အလင်္ကာ (ကယျိုင်ကယျဝ်) (၅) သာ်တအ်ဂှ် ပါလုပ် ပ္ဍဲကဵု ဒၞာဲဏအ်ရ။
ဂုဏ် (၁၀) သာ်
- ပသာဒဂုဏ် – ဒဒှ်မလျိုင်ဇြိုင်သ္ဍိုက်
- သြဇာဂုဏ် – ဒဒှ်မဇြိုဟ်နက်
- မဓုရတာဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵုဂလာန်မဍာတ်ကြောအ်
- သမတာဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵုရမ္သာင်မတုပ်
- သုခုမာလတာဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵုဂလာန်မဍိုန်ဍောတ်
- သိလေသဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵု ဂလာန်မကလိတ်ကလောတ်
- ဥဒါရတာဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵု ဂလာန်မလောန်ကာဲ
- ကန္တိဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵု အရာမသ္ဍိုက်မၠိုက်
- အတ္တဗျတ္ထိဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵု အဓိပ္ပါယ်မမံက်ဂတဝ်။
- သမာဓိဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵု အရာမပတိုန်စ။
အလင်္ကာ (၅) သာ်
- ရူပက အလင်္ကာ – တၟေင်ဂုဏ်ၜါဂှ် ပတုပ်တုဲ မချူ။ ဥပမာ ဂိတုသြန်၊ ဗြဲဍာ်ရမတ်
- ဥပမာအလင်္ကာ – ပတောအ်ၜတ်တုဲ မချူ။ သၟဟ်ညံင်ရဴ ကောန်လဴမကၠုင်ပန်စုတ်ကီု၊
- ဝင်္ကဝုတ္တိအလင်္ကာ – ဟွံဟီုတုပ်ပ် ခရိတ်သ္ပဝ်တုဲ မဟီု။ ဥပမာ စၞးမဟီု ကၠောန်လဝ် ဟွံခိုဟ်ဂှ် ဟီု ဒၞာဲမဒးပခိုဟ်။ စၞးမဟီု အဲစောဲဒၟံင်ဗှ်ေဂှ် ဟီု ဟွံဂွံဆဵုဗှ်ေ အဲမံင်ဟွံမာန်။
- အတိသယဝုတ္တိ အလင်္ကာ – မချူဟီု ဗွဲမလောန်ၜက်၊ ဥပမာ ဍာ်ရမတ်ဇွောဝ် ဒှ်ကြုင်။
- အနုကရဏသဒ္ဒါ အလင်္ကာ – မချူဗီုရမ္သာင်မတိတ်၊ ဥပမာ လရိုအ်ဒၟံင် ဟဳဟဳ၊ ဒါတ်သြိုဟ် ဒေင်ဒေင်။
ဒၞာဲသမၠာတ်
အစာဝတ္ထု စွံသၠာတ်လဝ် ပ္ဍဲဝတ္ထုတုဲ နကဵု ညးဗွဟ်တအ် ဒးချပ်ကေတ်တ် မုမဒှ်မာန်၊ ဒးဆိင်ကေတ် အရာမဒှ်မာန်။
သင်္ကေတ/လက္သန်ဂမၠိုင်
သင်္ကေတဂမၠိုင်ဂှ် ဒှ်အရာမဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် အရာမွဲမွဲ မနွံကဵု အဓိပ္ပါယ်မွဲမွဲရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် သင်္ကေတဂှ် ဒှ်အရာမပစၞး ကုအဓိပ္ပါယ်မွဲမွဲရ။ သင်္ကေတဂှ် ပကဵု ပုရိသာတ်တအ် ညံင်ဂွံကၠိုဟ်ကေတ် အကာဲအရာမွဲမွဲ သီုကဵု ဟွံဟီုတပ်တပ်ရ။
အရာ မဒှ် နဒဒှ်သင်္ကေတဂမၠိုင်
ထိုင်မွဲမ – မဒှ်သင်္ကေတ တိတ်တရဴ။
ဒ္ၚောဝ်မွဲဂတှ်ေ – မဒှ်သင်္ကေတ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် မချပ်ပရူဇကုဇကု။
ပကဴမွဲထၟာဲ – ပရေင်ဓဝ်ဆာန် မဒေါအ်ကဟောမ်ဒၟံင်။
ဇုက်ဓရေဟ်ကွဳလိုင် မတိတ်ဒၟံင် – သကိုပ်ဇာတ် ထိင်ဇကုဟွံမာန်။
ပကဴနှင်ဆီဗကေတ် – ဓဝ်ဆာန်။
ဒၞာဲ မဒှ် နဒဒှ်သင်္ကေတဂမၠိုင်
ဂၠံင်ကမၠက် – ပူဂိုလ်ဂှ် သွက်ဂွံဆက်အာတရဴဘဝ ဂၠံင်ကၠေအ်ဒၟံင်။
ဂြိုပ် – မဒှ်အရာ မဒးဖေက်၊ အန္တရာယ် မတၠိင်ဂၠံင် ဒှ်မာန်။
ဍုင်ဇၞော် – ထုဲထံင်၊ ကမၠောန်ဂၠိုင်၊ ပၞုက်လဝ်ဇကု။
ကၞာင်ပကဴ – ၜိုဟ်သြိုဟ်၊ မိပ်သၠောင်။
ဗြဲကျာ ကေုာံ ရာသဳဥတု နဒဒှ်သင်္ကေတဂမၠိုင်
ဗြဲဂူ – အပြံင်အလှာဲ၊ မသ္အးဇ္ၚး။
ဗြဲကျာတၟး – မိပ်မြဟ်။
လျးတ္ၚဲထပက် – မဆေင်ကဵု ဣဓိကြဳဇှ်ကျာ်၊ တင်စၟဳ။
ဗြဲဂၠု – အောန်စိုတ်၊ လ္ၚတ်၊ ဒးစၟဳမင်ဒၟံင်။
မဳလံင် – အန္တရာယ်၊ ဒးဂွိင်၊ မုဒှ်ဟွံတီ။
ကသီု – ဟွံၜိုဟ်သိုဟ်၊ လ္ၚုလ္ၚန်၊
တမ်သၞာံ – ဘဝသၟတ်၊ အစတၟိ၊
ကညင် – ကတဴ၊ မိပ်မြဟ်၊
ကၞောတ်သၞာံ – မအိုတ်၊ အောန်စိုတ်၊ ကသ္ၚောမ်။
တင်စၟတ် စပ်ကဵု သင်္ကေတတုဲ ယေန်သၞာင်ဂကောံမၞိဟ်မွဲ ကုမွဲဟွံတုပ် ရေင်သကအ် နွံမာန်ရ။
ဇာတ်ကမြေပ်
ပ္ဍဲကဵုဝတ္ထုဂှ် အစာဝတ္ထု ကရေပ်စုတ်လဝ် ဇာတ်တၞဟ် (ဝါ) ပရူတၞဟ်ဂၠေအ်ဂၠေအ် နွံဒၟံင်ဟာ။ မုဟိုတ် အစာဝတ္ထု ဂွံဆတ်စုတ်လဝ် ဇာတ်ကမြေပ်ဂှ်ရော။ ဇာတ်မြေပ်ဂှ် ရီုဗင်ကဵု ဇာတ်အဓိကဂှ် ဗီုလဵုရော။
ရမ္သာင်
အစာဝတ္ထုဂှ် ရုဲစှ်ရမ္သာင် နကဵုၜိုဟ်ဟ်သြိုဟ်ဟ်ဟာ၊ နကဵု သကာတ်မြဟ်ဟာ။ မုဟိုတ် အစာဝတ္ထုဂှ် ဂွံရုဲစှ်လဝ် ရမ္သာင်သာ်ဂှ်ရော။ အရာလဵုမွဲ မပကဵု ရမ္သာင် ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် ၜိုဟ်သြိုဟ် ဟွံသေင်မ္ဂး သကာတ်မြဟ်တအ်ဂှ် ဒးသ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ရ။
၆၊ အဓိပ္ပါယ်
ပရေင် (theme)
ပရေင်ဂှ် ဒှ်ပရူပရာ လိက်၊ ရုပ်ဒမျိုင်၊ ဗီုရုပ်တအ် မလဴထ္ၜးကဵုဂှ်ရ။ မွဲပရေင်မ္ဂး ဗွဲမဂၠိုင် နကဵုမအရေဝ်မွဲမရ။ ဥပမာ ပရေင်ဆာန်၊ ပရေင်ဂကူ၊ ပရေင်ပၞာန်၊ ပရေင်ဍုင်ကွာန်၊ ပရေင်သကအ်ရဲ၊ ပရေင်ဍဵုဍိုက် မပ္တံ မြဴသာ်ဝွံ နွံဗွဲမဂၠိုင်ရ။
ပ္ဍဲကဵု ပရေင်ဂှ်ပၠန် ပရေင်အဓိက ကဵု ပရေင်လစှ်ေ ပါ်ဂွံကီုရ။ ဥပမာ ပ္ဍဲပရေင်ဍုင်ဂှ် ပရေင်ဆာန် ပါလုပ်ဒၟံင် နဒဒှ်လစှ်ေ။
လညာတ်
လညာတ်ဂှ် ဒှ်ညံင်ရဴ ဂလာန်ဒၠောအ်ဗတောန် (ဝါ) ဂလာန်မကဵုသတိ ကုညးဗွဟ်လိက် တအ် ဂွံတီရ။ အခိင်ကာလမဂွံတီကေတ် ဇာတ်ဂှ်တုဲ ဂွံကသပ်မွဲ ဇာတ်ဏအ် မုမိက် ဂွံဟီုကဵု ပိုယ်တအ်ရ။ ဇာတ်လ္ၚဵုဂှ် လညာတ်ဗွဲမလောဲသွာ က္လိဂွံမာန်ကီုလေဝ်၊ ဇာတ်လ္ၚဵုဂှ်မ္ဂး မုလညာတ် အစာကဝိဂှ် မမိက်ဂွံဟီုဂှ် ချပ်စဝါတ်ဒၟံင်တုဲ နကဵု ပုရိသာတ်တအ်ရ ဒးဂၠာဲကေတ်တ် လေဝ် နွံမာန်ကီုရ။
က္ဍိုပ်လိက်
ဗှ်ဏာ က္ဍိုပ်လိက်ဂှ်ဗက် ညးဗွဟ်လိက်တအ် ဂွံအာ ကသပ်ဗီုလဵုမာန်။ က္ဍိုပ်လိက်ဂှ် မုအဓိပ္ပါယ် နွံမာန်၊ စကာလဝ် နကဵု သင်္ကေတဟာ၊ ဖန်ဇန်လဝ် နကဵု မဟီုဂၠံင်ဂတး ဟာ၊ က္ဍိုပ်လိက် ကဵု ပရူပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင်ရဟာ။
နိဂီု
ဇာတ်ဂှ် ဖျေဟ်ဏာ နိဂီုဗီုလဵုရော။ ဖျေဟ်နိဂီုမကဵုမိပ်မြဟ်ဟာ၊ နကဵုလပါ်ခိုဟ်ဟာ။ ဖျေဟ်ဏာနိဂီု နကဵုလပံက်ဟာ။ နိဂီုလပံက် ဟီုဂှ် ဒှ်နိဂီု မအိုတ်အာ မွဲတဲဓဝ် သီုကဵု ဇာတ်ဟွံတုဲ။ ဇာတ်မအိုတ် ကဵုနိဂီုလပံက်တအ်ဂှ် ပကဵု ညံင်ညးဗွဟ်လိက်တအ် သ္ဂောအ်ဒး ချပ်ဂတဂှ် ဗီုမဒှ်မာန်ရ။
ပုရိသာတ်
ပုရိသာတ်ဂှ် ညးပါ်လဝ် နွံနာနာသာ်ရ။ ပုရိသာတ် မပါ် နကဵု အာယုက်၊ ကဆံင်မၞိဟ်၊ ဂကောံမၞိဟ်။ ဇာတ်ဂှ် ညးရန်တၟအ်လဝ် ပုရိသာတ်လဵုတုဲ မချူလဝ်ရော။
ပိုယ်ဂွံတီကေတ် ဝတ္ထုဂှ် အစာကဝိဂှ် ရန်တၟအ်လဝ် ပုရိသာတ်လဵုမာန်ဂှ် ပိုယ်ဒးရံင် ဝတ္ထုဂှ် ချူလဝ် ပရေင်မုရော၊ ပရေင်ဂှ် ပုရိသာတ်ဂကူလဵု ဒးစိုတ်ဂၠိုင်ရော။
မွဲပၠန်ဂှ် လ္ၚတ်ရံင် အစာဝတ္ထုဂှ် ညးမချူဝတ္ထုဂှ် ညးဂှ်ရော၊ မၞိဟ်ဗီုလဵုရော၊ ညးမိက်ဂွံချူ ကဵုညးဂှ်ရော ဗီုဏအ်လေဝ် ပိုယ်ဂွံတီကေတ် ပွန်ပုရိသာတ် နူကဵု ဝတ္ထုဂှ်မာန်ကီုရ။
၇၊ နိဂီု
ပ္ဍဲကဵု လအိတ်သမ္ၚေဝ်ဝတ္ထုဂှ် ဒှ်အရာဇကု မဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် လတူဝတ္ထုဂှ်ရ။ လတူဝတ္ထု/ဇာတ်ဂှ် နကဵုလညာတ်ဇကု ညာတ်ကေတ်သာ်လဵု၊ မုဟိုတ် မဂွံညာတ်ကေတ် သာ်ဂှ်။ ဝတ္ထုဂှ် ပကဵုဇကု မဂွံဒးချပ် ဗီုလဵု။ လညာတ်အစာဝတ္ထု မိက်ဂွံကဵုဂှ် မံက်ကၠးဒၟံင်ရဟာ။
တုဲမ္ဂး ၜတ်ကၞာတ် ကုဝတ္ထုတၞဟ် ပရူတၞဟ် ဇကုမကေင်ဗှ်လဝ်မ္ဂး ဝတ္ထုဏအ် နွံဗီုလဵု၊ ဒၞာဲတုပ် ဒၞာဲတၞဟ်ခြာ ရေင်သကအ်တအ် ၜတ်ကၞာတ်တုဲမ္ဂး သမ္ၚေဝ်ဝတ္ထုဇကု အာစိုပ်ဒတုဲရ။
ဝတ္ထုဂမၠိုင်
သကိုပ်ဇာတ်
သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဇာတ်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ် ညးဂှ်မွဲ မဒှ်သကိုပ်ဇာတ်ရော၊ တၟေင်ဝိသေသ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် နွံဗီုလဵုရော၊ တုဲပၠန် သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် မုဒးရေင်တၠုင် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ် ဗီုလဵု၊ တိုင်ပကဴ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် မုရော။ အရာတအ်ဏအ်ဂှ် ပိုယ်ဒးဂၠာဲသ္ၚေဝ်ရ။
တၞဟ်နမဂွံတီကၠိုဟ် သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် မၞိဟ်ဗီုလဵု၊ တၟေင်ဝိသေသ သကိုပ်ဇာတ်ဗီုလဵုတုဲ ပိုယ်ဒးဂၠာဲ စရိုတ်ပူဂိုလ်သကိုပ်ဇာတ်ဂှ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုမွဲ မၞိဟ်မနွံ ဗွဲမဂၠိုင် ဒှ်မာန်ရ။ ဝတ္ထုဇမၠေအ်မ္ဂး ဗွဲမဂၠိုင် သကိုပ်ဇာတ် နွံမွဲတၠဂၠိုင်ရ။ မၞိဟ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ပိုယ်ဂွံလ္ၚတ် စရိုတ်ပူဂိုလ် ဟွံလောဲသွာတုဲ သကိုပ်ဇာတ် ကဵု မၞိဟ်အဓိက ပ္ဍဲဇာတ်တအ်ဂှ် ပိုယ်ရုဲစှ် တုဲ လ္ၚတ်ရံင် စရိုတ်ပူဂိုလ်ညးတအ်မာန်ရ။ မၞိဟ်အဓိက ပ္ဍဲကဵုဇာတ် ဗွဲမဂၠိုင်မ္ဂး မၞိဟ်မဆက်စပ် ကုသကိုပ်ဇာတ်၊ ဗီုကဵု သကအ်ရဲ သကိုပ်ဇာတ်၊ မိမ၊ ကဝေင်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး သၞသကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်အဓိက ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်ရ။
စရိုတ်ဗွဲမ္ၚး ကဵု စရိုတ်ဗွဲအပ္ဍဲ
စရိုတ်ပူဂိုလ်ဂှ် ညးပါ်လဝ် စရိုတ်ဗွဲမ္ၚး အရာမဆဵုကေတ် နကဵုမတ်မာန် ဗီုကဵု ယၟု၊ အာယုက်၊ လိင်၊ ရုပ်သာ်၊ ဒြဟတ်/ထတ်ယုက်၊ ဒၞာဲပ္ဍဲ သ္ၚိကၟိန် ဗီုကဵု ကောန်၊ အပါ၊ မိ၊ ကော၊ ၝောအ်၊ ဒေအ် ကေုာံ ကဆံင်အလံင် ပ္ဍဲကဵု ဂကောံမၞိဟ်ဂှ်။
စရိုတ်ဗွဲအပ္ဍဲဂှ် အရာမဆဵုကေတ် နကဵုမတ်ဟွံမာန် ဗီုကဵု ပရူဝင်အတိက်ပူဂိုလ် ဗီုကဵု မုစိုတ်ထတ်၊ စိုတ်လုပ်စ ကေုာံ တင်ရန်တၟအ်။ ဒြဟတ်ဗွဲအပ္ဍဲ ဗီုကဵု ဂံင်သကာ ဟွံသေင်မ္ဂး ဖေက်။ ပရေင်ဒုင်စသိုင် မပ္တံကဵု လ္ၚု၊ ဆာန်၊ ပဋိပက္ခဗွဲအပ္ဍဲဂမၠိုင်။ ပရေင်ဒုင်ကေတ် ဗီုကဵု ဓရ်ပတှ်ေ ပ္ဍဲဘာသာ၊ ဓရ်ပတှ်ေ မဆေင်ကဵု ဘဝ၊ တင်မဒုင်ကေတ် ဂၠံင်တရဴ ပရေင်ဍုင်ကွာန်တအ် ဒှ်တမ်ရ။
စရိုတ်တပ်တပ် ကဵု ခရိတ်သ္ပဝ် –
တင်ဂၞင်ပူဂိုလ်ဂှ် ပိုယ်ကလိဂွံ တပ်တပ်လေဝ်နွံ ဗွဲခရိတ်သ္ပဝ် မရံင်ကဵု ဟိုတ် ကေုာံ အကာဲအရာမွဲမွဲတုဲ ပိုယ်ဂွံတီကေတ် စရိုတ်ပူဂိုလ်ဂှ်လေဝ် နွံကီုရ။
စရိုတ်တပ်တပ်ဂှ်မ္ဂး ပိုယ်ကလိဂွံ နူကဵု ညးလလဴ အခိင်ပိုယ်မဗှ် မဗဵုဒၟံင်ဇာတ်ဂှ်။ တင်ဂၞင်ဗီုဏအ် ဂွံတီကေတ် ဗွဲမလောဲသွာတုဲ ကၠးဖ္ဍးရ။
စရိုင်ခရိတ်သ္ပဝ်ဂှ်မ္ဂး ပိုယ်ရံင်ကဵု ဟိုတ်တေအ် ဟိုတ်ဏအ် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ်တုဲ ပိုယ်ဆိင်ကေတ်ရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် တင်ဂၞင် မကလိဂွံ နူကဵု ညးလလဴ ဟွံသေင် သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒှ်စရိုတ်ခရိတ်သ္ပဝ် ဖအိုတ်ရ။ ဟိုတ်နူ တင်ဂၞင်ဏအ် ကလိဂွံနင် တပ်တပ် နူကဵု ညးလလဴ ဟွံသေင်ဂှ်ရ မုဟိုတ် ပိုယ်ဂွံညာတ်ဗီုဂှ် ဂွံထေင်ဗီုဂှ် ပိုယ်ဒးထ္ၜး ဟိုတ်မာန်ရောင်။
ဇမၞော်မၟောဝ်ပူဂိုလ် –
ပ္ဍဲကဵု မွဲဒမြိပ်ဇာတ်ဂှ် ပူဂိုလ်မပါလုပ် ပ္ဍဲဇာတ် ဗွဲတၟေင် သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် ဗီုလဵု ဇၞော်မောဝ်တိုန်အာ၊ ကဆံင်ဗီုလဵု ပြံင်လှာဲတိုန်အာ ဥပမာ နူကဵု မဖေက်ဂှ် ဂံင်တိုန်၊ လညာတ်ပြံင်လှာဲအာတအ် ဒှ်တမ်ရ။
ယၟု နဒဒှ်သင်္ကေတ –
လဆောဝ်မ္ဂး ယၟုပူဂိုလ် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ် နွံကဵုသင်္ကေတမွဲမွဲတုဲ မနွံကဵု အဓိပ္ပါယ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုပရူအပ္ဍဲဇာတ်ဂှ်ရ။
၄၊ ပွဳပွူ ကဵု အခိင်
ပိုယ်သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ဇာတ်မွဲမ္ဂး ပွဳပွူ ကေုာံ အခိင်ဇာတ် မကတဵုဒှ်ဂှ် ဒှ်အရာကိစ္စဇၞော် ဗွဲမလောန်ရ။ မုဟိုတ်ရောမ္ဂး အရာတအ်ဏအ်ဂှ် လဴထ္ၜးကဵု ဟိုတ် ကေုာံ ပရူပရာဇာတ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင်တုဲ ပိုယ်ဂွံကၠိုဟ်ကေတ် ဇာတ်ဂှ်မာန်ရ။
ကာလပိုယ် သ္ဒးဗၟံက်ထ္ၜး ပွဳပွူ ပ္ဍဲကဵုဇာတ်မွဲမ္ဂး ပိုယ်ဒးရံင် ပိဒၞာဲ
ပွဳပွူဒြပ်ဝတ္ထု –
ပွဳပွူဒြပ်ဝတ္ထုဂှ် ပွဳပွူမညာတ်ကေတ် နကဵုမတ် မရပ်ထၟောတ်ဒွအ်ဂွံ ဗီုကဵု ဒၞာဲဒတန် ပ္ဍဲကဵု ဍုင်မွဲမွဲ ဥပမာ ပ္ဍဲမတ်မလီု၊ ဍုင်လ္ဂုင်၊ ကၟာဝက်၊ ပ္ဍဲကၠအ်၊ ပ္ဍဲသၞေဟ်ၜဳ၊ ပ္ဍဲသ္ၚိ။
သၟူအမြာဲ၊ မောဝ်၊ ပသ၊ လျး၊ ဂၠု၊ အသာ်၊ ၜိုဟ်၊ ကမ္တဴ၊ ရာသဳဥတု၊ အခိင်၊ သၞာံအခါ။
တုဲပၠန် မဆေင်ကဵု ဂကောံမၞိဟ် မပ္တံကဵု သၟိင်တၠ၊ သေဋ္ဌဳ၊ သမ္ၚေဟ်၊ တၠဒဒိုက်၊ သၟာကမၠောန်။ အဆက်အစပ် သကအ်ရဲ၊ ဂကောံသ္ၚိကၟိန်၊ သမ္ဘာတၠသ္ၚိ၊ ရဲကမၠောန်။
ပွဳပွူစိတ္တဇ –
ရမ္သာင်ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် ဗီုလဵုရော၊ သကာတ်မြဟ်ဒၟံင်ဟာ၊ ၜိုဟ်သြိုဟ်ဒၟံင်ဟာ။ ဗီုလဵု ပူဂိုလ်ဂှ် ဆက်စပ် ခ္ဍဳလျတ် ပွဳပွူဂှ်။ ဗီုလဵု ပူဂိုလ်ဂှ် ဆက်ဆောံ၊ ခ္ဍဳလျတ် ကုပူဂိုလ်တၞဟ်။ ပိုယ်ဂွံတီကေတ် ပွဳပွူစိတ္တဇမာန်ဂှ် ပ္ဍဲကဵု လိက်ဂှ် ပိုယ်ဒးဂၠာဲ မအရေဝ်ဝိသေသန
- ဒြဟတ်လပါ်ခိုဟ် – မပ္တံကဵု ဂီုကၠီု၊ ၜိုဟ်သြိုဟ်၊ မိပ်၊ ခိုဟ်၊ ဆာန်၊ ကျေဝ်။
- ဒြဟတ်လပါ်ပရေအ် – မပ္တံကဵု အန္တရာယ်၊ ဟွံၜိုဟ်သြိုဟ်၊ ဖေက်၊ ဂွိင်။
- ဒြဟတ်လဒေါဝ် – ဓမ္မတာ၊ တန်ကြန်၊
ပွဳပွူဂှ် ကိစ္စဇၞော် ပ္ဍဲဇာတ် –
ပွဳပွူဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုဇာတ်ဂှ်ဟာ။ ဥပမာ ဇာတ်ဂှ် ချူလဝ် ပရူဂကောံမၞိဟ်တၠဒဒိုက်။
ဗီုလဵု ပွဳပွူဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးဒၟံင် ပ္ဍဲကဵု ပူဂိုလ်တအ်ဂှ်။ ဥပမာ မံင်ဒၟံင် ပ္ဍဲဝါ ညးမွဲဓဝ်တုဲ လ္ၚုဒၟံင်။
ဒတန်ဒၞာဲဂှ် နဒဒှ်သင်္ကေတဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုဇာတ်ဂှ်ဟာ။ တုဲပၠန် ရာသဳဥတု ကေုာံ သဘာဝမကတဵုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲကဵုဇာတ်ဂှ် နဒဒှ်သင်္ကေတဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုဇာတ်ဂှ်ဟာ။ ဥပမာ ဗြဲဇၞော်ဂူ၊ ကျာထတ်၊ ဗတံဒမၠု။
အခိင်
ဝတ္ထုဂှ် ကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲအခိင်လဵုရော။ ၜိုန်ရ အစာဝတ္ထုဂှ် ချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၂၂ ကီုလေဝ် ပရူပရာဂှ် ကတဵုဒှ်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံမတုဲကၠုင် ဗွဲမလအ်လေဝ် ဒှ်မာန်၊ အခိင် အနာဂတ်ဂတတေအ်လေဝ် ဒှ်မာန်ကီုရ။
လဆောဝ်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵုလိက်ဂှ် ချူဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် အခိင်သက္ကရာဇ်တပ်ပ် နွံမာန်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ဒးဂၠာဲ ရံင်ကဵု ဟိုတ်ပရူပရာ ပ္ဍဲကဵုဇာတ် မပ္တံကဵု ပွဳပွူ၊ ဗွိုက်လတက်၊ လဟီုတအ်တုဲ ဒးဆိင်ကေတ် အခိင်ကာလဝတ္ထုဂှ်ရ။
၅၊ ဒတုဲကမၠောန်
ဗီုပြင်အရေဝ် –
သ္ၚေဝ်ဂၠေပ်လ္ၚတ် ဗီုပြင်အရေဝ် မချူလဝ် ပ္ဍဲကဵုဝတ္ထုဂှ် ဒဒှ်ရ ချူလဝ် နကဵု
- ပၞုက်ဓလုက်လဝ်ဟာ။ နကဵုအစာဝတ္ထုဂှ် ဒၞာဲမတီဒၟံင်ဂှ် ဟွံချူဗၟံက်ထ္ၜးကဵု ဖအိုတ် ပၞုက်ဓလုက်လဝ် နွံဟာ။ ဗီုလဵု မၞိဟ်ဂှ် မချပ်ဂှ် ဟွံဗၟံက်ထ္ၜး၊ စၞးဂှ် ချူဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဗီုလဵု မၞိဟ်ဂှ် မချဳဓရာင်။ ညးဗွဟ်လိက်တအ် ရံင်ကဵု မၞိဟ်ဂှ် မချဳဓရာင်တုဲ ပ္ဍဲစိုတ်မၞိဟ်ဂှ် ချပ်ဒၟံင် ဗီုလဵုဂှ် ဒးဆိင်ကေတ်တ်။
- ချူဗၟံက်ဖအိုတ်။ အစာချူလဝ်ဂှ် ချူဗၟံက်လဝ်ဖအိုတ်၊ စကာ မအရေဝ် ဝိသေသနဂမၠိုင်တုဲ ချူဗၟံက်လဝ် ပရူမၞိဟ် ပ္ဍဲဇာတ်။
- မနွံကဵု ဥပမာ ဥပမေယျ။
- ဗၟံက်ထ္ၜးချူလဝ် ပရေင်ဒုင်စသိုင်နာနာဟာ။
- ဗီုပြင်သမၠုင် (မချူလဝ်လိက် ဗှ်စဝါတ်၊ ဗက်အလိုက် သၞောတ်သၞောဝ်လိက်)
- ဗီုပြင်သၟဝ် (မချူလဝ် ဗှ်စလောဲလောဲ၊ လိက်ဓမ္မတာ၊ အရေဝ် လၟိဟ်တ္ၚဲ)
- လိက်အခိုက်တြေံ။
ဒတုဲကမၠောန်နကဵုအရေဝ် –
ဒတုဲကမၠောန် နကဵုအရေဝ်ဂှ် ဒှ်အရာအစာဝတ္ထုဂှ် ဗီုလဵုမဝေင်လဝ် မအရေဝ် ပ္ဍဲကဵု လိက်ဝတ္ထုညး၊ ဗီုလဵု ညးပတိုန်စလဝ် ပ္ဍဲကဵု ဝတ္ထုဂှ်ရ။ ဂုဏ် ၁၀ သာ် ကေုာံ အလင်္ကာ (ကယျိုင်ကယျဝ်) (၅) သာ်တအ်ဂှ် ပါလုပ် ပ္ဍဲကဵု ဒၞာဲဏအ်ရ။
ဂုဏ် (၁၀) သာ်
- ပသာဒဂုဏ် – ဒဒှ်မလျိုင်ဇြိုင်သ္ဍိုက်
- သြဇာဂုဏ် – ဒဒှ်မဇြိုဟ်နက်
- မဓုရတာဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵုဂလာန်မဍာတ်ကြောအ်
- သမတာဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵုရမ္သာင်မတုပ်
- သုခုမာလတာဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵုဂလာန်မဍိုန်ဍောတ်
- သိလေသဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵု ဂလာန်မကလိတ်ကလောတ်
- ဥဒါရတာဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵု ဂလာန်မလောန်ကာဲ
- ကန္တိဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵု အရာမသ္ဍိုက်မၠိုက်
- အတ္တဗျတ္ထိဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵု အဓိပ္ပါယ်မမံက်ဂတဝ်။
- သမာဓိဂုဏ် – ဒဒှ်မနွံကဵု အရာမပတိုန်စ။
အလင်္ကာ (၅) သာ်
- ရူပက အလင်္ကာ – တၟေင်ဂုဏ်ၜါဂှ် ပတုပ်တုဲ မချူ။ ဥပမာ ဂိတုသြန်၊ ဗြဲဍာ်ရမတ်
- ဥပမာအလင်္ကာ – ပတောအ်ၜတ်တုဲ မချူ။ သၟဟ်ညံင်ရဴ ကောန်လဴမကၠုင်ပန်စုတ်ကီု၊
- ဝင်္ကဝုတ္တိအလင်္ကာ – ဟွံဟီုတုပ်ပ် ခရိတ်သ္ပဝ်တုဲ မဟီု။ ဥပမာ စၞးမဟီု ကၠောန်လဝ် ဟွံခိုဟ်ဂှ် ဟီု ဒၞာဲမဒးပခိုဟ်။ စၞးမဟီု အဲစောဲဒၟံင်ဗှ်ေဂှ် ဟီု ဟွံဂွံဆဵုဗှ်ေ အဲမံင်ဟွံမာန်။
- အတိသယဝုတ္တိ အလင်္ကာ – မချူဟီု ဗွဲမလောန်ၜက်၊ ဥပမာ ဍာ်ရမတ်ဇွောဝ် ဒှ်ကြုင်။
- အနုကရဏသဒ္ဒါ အလင်္ကာ – မချူဗီုရမ္သာင်မတိတ်၊ ဥပမာ လရိုအ်ဒၟံင် ဟဳဟဳ၊ ဒါတ်သြိုဟ် ဒေင်ဒေင်။
ဒၞာဲသမၠာတ်
အစာဝတ္ထု စွံသၠာတ်လဝ် ပ္ဍဲဝတ္ထုတုဲ နကဵု ညးဗွဟ်တအ် ဒးချပ်ကေတ်တ် မုမဒှ်မာန်၊ ဒးဆိင်ကေတ် အရာမဒှ်မာန်။
သင်္ကေတ/လက္သန်ဂမၠိုင်
သင်္ကေတဂမၠိုင်ဂှ် ဒှ်အရာမဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် အရာမွဲမွဲ မနွံကဵု အဓိပ္ပါယ်မွဲမွဲရ။ ဟီုမွဲသာ်ပၠန် သင်္ကေတဂှ် ဒှ်အရာမပစၞး ကုအဓိပ္ပါယ်မွဲမွဲရ။ သင်္ကေတဂှ် ပကဵု ပုရိသာတ်တအ် ညံင်ဂွံကၠိုဟ်ကေတ် အကာဲအရာမွဲမွဲ သီုကဵု ဟွံဟီုတပ်တပ်ရ။
အရာ မဒှ် နဒဒှ်သင်္ကေတဂမၠိုင်
ထိုင်မွဲမ – မဒှ်သင်္ကေတ တိတ်တရဴ။
ဒ္ၚောဝ်မွဲဂတှ်ေ – မဒှ်သင်္ကေတ သကိုပ်ဇာတ်ဂှ် မချပ်ပရူဇကုဇကု။
ပကဴမွဲထၟာဲ – ပရေင်ဓဝ်ဆာန် မဒေါအ်ကဟောမ်ဒၟံင်။
ဇုက်ဓရေဟ်ကွဳလိုင် မတိတ်ဒၟံင် – သကိုပ်ဇာတ် ထိင်ဇကုဟွံမာန်။
ပကဴနှင်ဆီဗကေတ် – ဓဝ်ဆာန်။
ဒၞာဲ မဒှ် နဒဒှ်သင်္ကေတဂမၠိုင်
ဂၠံင်ကမၠက် – ပူဂိုလ်ဂှ် သွက်ဂွံဆက်အာတရဴဘဝ ဂၠံင်ကၠေအ်ဒၟံင်။
ဂြိုပ် – မဒှ်အရာ မဒးဖေက်၊ အန္တရာယ် မတၠိင်ဂၠံင် ဒှ်မာန်။
ဍုင်ဇၞော် – ထုဲထံင်၊ ကမၠောန်ဂၠိုင်၊ ပၞုက်လဝ်ဇကု။
ကၞာင်ပကဴ – ၜိုဟ်သြိုဟ်၊ မိပ်သၠောင်။
ဗြဲကျာ ကေုာံ ရာသဳဥတု နဒဒှ်သင်္ကေတဂမၠိုင်
ဗြဲဂူ – အပြံင်အလှာဲ၊ မသ္အးဇ္ၚး။
ဗြဲကျာတၟး – မိပ်မြဟ်။
လျးတ္ၚဲထပက် – မဆေင်ကဵု ဣဓိကြဳဇှ်ကျာ်၊ တင်စၟဳ။
ဗြဲဂၠု – အောန်စိုတ်၊ လ္ၚတ်၊ ဒးစၟဳမင်ဒၟံင်။
မဳလံင် – အန္တရာယ်၊ ဒးဂွိင်၊ မုဒှ်ဟွံတီ။
ကသီု – ဟွံၜိုဟ်သိုဟ်၊ လ္ၚုလ္ၚန်၊
တမ်သၞာံ – ဘဝသၟတ်၊ အစတၟိ၊
ကညင် – ကတဴ၊ မိပ်မြဟ်၊
ကၞောတ်သၞာံ – မအိုတ်၊ အောန်စိုတ်၊ ကသ္ၚောမ်။
တင်စၟတ် စပ်ကဵု သင်္ကေတတုဲ ယေန်သၞာင်ဂကောံမၞိဟ်မွဲ ကုမွဲဟွံတုပ် ရေင်သကအ် နွံမာန်ရ။
ဇာတ်ကမြေပ်
ပ္ဍဲကဵုဝတ္ထုဂှ် အစာဝတ္ထု ကရေပ်စုတ်လဝ် ဇာတ်တၞဟ် (ဝါ) ပရူတၞဟ်ဂၠေအ်ဂၠေအ် နွံဒၟံင်ဟာ။ မုဟိုတ် အစာဝတ္ထု ဂွံဆတ်စုတ်လဝ် ဇာတ်ကမြေပ်ဂှ်ရော။ ဇာတ်မြေပ်ဂှ် ရီုဗင်ကဵု ဇာတ်အဓိကဂှ် ဗီုလဵုရော။
ရမ္သာင်
အစာဝတ္ထုဂှ် ရုဲစှ်ရမ္သာင် နကဵုၜိုဟ်ဟ်သြိုဟ်ဟ်ဟာ၊ နကဵု သကာတ်မြဟ်ဟာ။ မုဟိုတ် အစာဝတ္ထုဂှ် ဂွံရုဲစှ်လဝ် ရမ္သာင်သာ်ဂှ်ရော။ အရာလဵုမွဲ မပကဵု ရမ္သာင် ပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် ၜိုဟ်သြိုဟ် ဟွံသေင်မ္ဂး သကာတ်မြဟ်တအ်ဂှ် ဒးသ္ၚေဝ်ဂၠေပ်ရ။
၆၊ အဓိပ္ပါယ်
ပရေင် (theme)
ပရေင်ဂှ် ဒှ်ပရူပရာ လိက်၊ ရုပ်ဒမျိုင်၊ ဗီုရုပ်တအ် မလဴထ္ၜးကဵုဂှ်ရ။ မွဲပရေင်မ္ဂး ဗွဲမဂၠိုင် နကဵုမအရေဝ်မွဲမရ။ ဥပမာ ပရေင်ဆာန်၊ ပရေင်ဂကူ၊ ပရေင်ပၞာန်၊ ပရေင်ဍုင်ကွာန်၊ ပရေင်သကအ်ရဲ၊ ပရေင်ဍဵုဍိုက် မပ္တံ မြဴသာ်ဝွံ နွံဗွဲမဂၠိုင်ရ။
ပ္ဍဲကဵု ပရေင်ဂှ်ပၠန် ပရေင်အဓိက ကဵု ပရေင်လစှ်ေ ပါ်ဂွံကီုရ။ ဥပမာ ပ္ဍဲပရေင်ဍုင်ဂှ် ပရေင်ဆာန် ပါလုပ်ဒၟံင် နဒဒှ်လစှ်ေ။
လညာတ်
လညာတ်ဂှ် ဒှ်ညံင်ရဴ ဂလာန်ဒၠောအ်ဗတောန် (ဝါ) ဂလာန်မကဵုသတိ ကုညးဗွဟ်လိက် တအ် ဂွံတီရ။ အခိင်ကာလမဂွံတီကေတ် ဇာတ်ဂှ်တုဲ ဂွံကသပ်မွဲ ဇာတ်ဏအ် မုမိက် ဂွံဟီုကဵု ပိုယ်တအ်ရ။ ဇာတ်လ္ၚဵုဂှ် လညာတ်ဗွဲမလောဲသွာ က္လိဂွံမာန်ကီုလေဝ်၊ ဇာတ်လ္ၚဵုဂှ်မ္ဂး မုလညာတ် အစာကဝိဂှ် မမိက်ဂွံဟီုဂှ် ချပ်စဝါတ်ဒၟံင်တုဲ နကဵု ပုရိသာတ်တအ်ရ ဒးဂၠာဲကေတ်တ် လေဝ် နွံမာန်ကီုရ။
က္ဍိုပ်လိက်
ဗှ်ဏာ က္ဍိုပ်လိက်ဂှ်ဗက် ညးဗွဟ်လိက်တအ် ဂွံအာ ကသပ်ဗီုလဵုမာန်။ က္ဍိုပ်လိက်ဂှ် မုအဓိပ္ပါယ် နွံမာန်၊ စကာလဝ် နကဵု သင်္ကေတဟာ၊ ဖန်ဇန်လဝ် နကဵု မဟီုဂၠံင်ဂတး ဟာ၊ က္ဍိုပ်လိက် ကဵု ပရူပ္ဍဲဇာတ်ဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင်ရဟာ။
နိဂီု
ဇာတ်ဂှ် ဖျေဟ်ဏာ နိဂီုဗီုလဵုရော။ ဖျေဟ်နိဂီုမကဵုမိပ်မြဟ်ဟာ၊ နကဵုလပါ်ခိုဟ်ဟာ။ ဖျေဟ်ဏာနိဂီု နကဵုလပံက်ဟာ။ နိဂီုလပံက် ဟီုဂှ် ဒှ်နိဂီု မအိုတ်အာ မွဲတဲဓဝ် သီုကဵု ဇာတ်ဟွံတုဲ။ ဇာတ်မအိုတ် ကဵုနိဂီုလပံက်တအ်ဂှ် ပကဵု ညံင်ညးဗွဟ်လိက်တအ် သ္ဂောအ်ဒး ချပ်ဂတဂှ် ဗီုမဒှ်မာန်ရ။
ပုရိသာတ်
ပုရိသာတ်ဂှ် ညးပါ်လဝ် နွံနာနာသာ်ရ။ ပုရိသာတ် မပါ် နကဵု အာယုက်၊ ကဆံင်မၞိဟ်၊ ဂကောံမၞိဟ်။ ဇာတ်ဂှ် ညးရန်တၟအ်လဝ် ပုရိသာတ်လဵုတုဲ မချူလဝ်ရော။
ပိုယ်ဂွံတီကေတ် ဝတ္ထုဂှ် အစာကဝိဂှ် ရန်တၟအ်လဝ် ပုရိသာတ်လဵုမာန်ဂှ် ပိုယ်ဒးရံင် ဝတ္ထုဂှ် ချူလဝ် ပရေင်မုရော၊ ပရေင်ဂှ် ပုရိသာတ်ဂကူလဵု ဒးစိုတ်ဂၠိုင်ရော။
မွဲပၠန်ဂှ် လ္ၚတ်ရံင် အစာဝတ္ထုဂှ် ညးမချူဝတ္ထုဂှ် ညးဂှ်ရော၊ မၞိဟ်ဗီုလဵုရော၊ ညးမိက်ဂွံချူ ကဵုညးဂှ်ရော ဗီုဏအ်လေဝ် ပိုယ်ဂွံတီကေတ် ပွန်ပုရိသာတ် နူကဵု ဝတ္ထုဂှ်မာန်ကီုရ။
၇၊ နိဂီု
ပ္ဍဲကဵု လအိတ်သမ္ၚေဝ်ဝတ္ထုဂှ် ဒှ်အရာဇကု မဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ် လတူဝတ္ထုဂှ်ရ။ လတူဝတ္ထု/ဇာတ်ဂှ် နကဵုလညာတ်ဇကု ညာတ်ကေတ်သာ်လဵု၊ မုဟိုတ် မဂွံညာတ်ကေတ် သာ်ဂှ်။ ဝတ္ထုဂှ် ပကဵုဇကု မဂွံဒးချပ် ဗီုလဵု။ လညာတ်အစာဝတ္ထု မိက်ဂွံကဵုဂှ် မံက်ကၠးဒၟံင်ရဟာ။
တုဲမ္ဂး ၜတ်ကၞာတ် ကုဝတ္ထုတၞဟ် ပရူတၞဟ် ဇကုမကေင်ဗှ်လဝ်မ္ဂး ဝတ္ထုဏအ် နွံဗီုလဵု၊ ဒၞာဲတုပ် ဒၞာဲတၞဟ်ခြာ ရေင်သကအ်တအ် ၜတ်ကၞာတ်တုဲမ္ဂး သမ္ၚေဝ်ဝတ္ထုဇကု အာစိုပ်ဒတုဲရ။
