တဵုပလုံ ထိၚ်ဒဝ်အာ “တၞံဆုဒေသတမ်မူလ” အိုတ်ညိ

Mon Land Institute

ကာလဥတုကသီုဏအ် ဗြဲတအ်လေဝ်စှေ်မံၚ်ပြဳပြဳ ၜတ်ကၞက်ကဵု ဂိတု စဴ၊ ပသာ်၊ ဇ်ှေ လောန်ကၠုၚ်တေံမ္ဂး ဂိတုဒ္ဂိုန်ဝွံ ဟိုတ်နူဒှ်တဴ ဂိတုဗြဲစှေ် အခိၚ်ဥတုကသီုတုဲ ဓါတ်ဂတဴအောန်စှေ်ကၠုၚ် ဂွံတိုန်သၟူဗြဲ ဓါတ်ဍာ်ဂၠိုၚ်တိုန်တုဲ တိက်ခိုဟ်၊ မံၚ်ခိုဟ်တိုန် ဟီုစမာန်ရ။

နူလောန်ကၠုၚ် အကြာ ၁၀ -၁၅ သၞာံ တေံမ္ဂး ဘယ်ဒဏ် ဥတုရာသဳဂတဴဂတာန် ဗီုရာကာလသၞာံအခါ ကာလလၟုဟ်ဏအ် ဟွံဒးဒုၚ်ဘဲဏီရောၚ်။ ကာလ ပိုယ်ဍောတ်တ်တေံ စိုပ်အခိၚ်ရာသဳ ဥတုဂံက်မ္ဂး တ္ၚဲတၟး က္တဵူဟအၚ်ပၟတ်၊ ဒးလတက်လဝ် ပဠောံတဲဇမၠိၚ်လၟိုန်တုဲ ကာလစှေ်မံၚ် ပ္ဍဲကၠအ်ဝါမ္ဂး နကဵုရှ်သာ ရာသဳဥတုၜိုဟ်ဂံက်ဂှ် သီုကဵုပိုက်ပတိတ်ဒၟံၚ် တၞံမၜဲတိ မိပ်မိပ်ဇြိပ်ဇြိပ်ဖိုဟ်ရ။

စိုပ်ကၠုၚ်အခိၚ် ကညၚ်ပၠန်မ္ဂး ဗီုကဵုသၞာံဏံ ဂတဴပြာန်ကာတ်၊ ဍာ်ၜဳ၊ ဍာ်ကၟာ၊ ဍာ်ပလိုၚ်ဇတ်၊ တိကရောန်ရ။ မံၚ်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲသၞိၚ်၊ မံၚ်ပ္ဍဲတာဲကၠအ် ကျာလပိုက်မံၚ်လေဝ် ကတူဟွံပြေ ပၠက်ကၞေၚ်ဓဇူမံၚ်ဖောၚ်ဖောၚ်ဂှ် ဂွံကေၚ်ဆဵုဂဗကၠုၚ်ရ။

ကတဴလ္တူ ကတဴဂှ် သွက်သ္ဂောံ ပံက်စစက်ပၞိက်ကျာ (Fan) ညိညဂှ် ပၟတ်လလဳလေဝ်ဟွံကၠုၚ်တုဲ ဒးဒှ်ဒဒိုက်စိုတ်ရ။ ပရူဒဒှ်တအ်ဏံဂှ် ဇၟာပ်ညးအဲ တန်တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်ပိုယ်ဂှ် ဒးဆဵုဂဗ၊ ဒးဇီုကပိုက်၊ ဒးဒုၚ်စသိုၚ်မံၚ်အိုတ်တုဲ ဗီုညးကုညး ကရောတ်ကသဝ်ဒၟံၚ်အိုတ်ရ။

လတူတၚ်ဒးဒုၚ်ဇီုကပိုက် ဥတုရာသဳ ပြံၚ်လှာဲဏံ နကဵုပိုယ်ဗီုလဵုဂွံပါလုပ်တုဲ ယှအ်ဖျေံ တၚ်ကော်ဆဴဏံဂှ် နကဵုလိက်ဗတိုက်ဖအောဝ်ဏအ် မိက်ဂွံပါ်ပရအ်လညာတ် ညိညရ။

ဒဒိုက်ဘယ် ပရေၚ်ဂတဴကတာန် ဂွံအောန်စှေ်အာ ဒးတဵုတၞံဆု ညးညးအဲအဲရောၚ် ပိုယ်မၞိဟ်တအ် ဂၠာဲဆဵုကၠုၚ်သွဟ်ရ။

ပ္ဍဲအရာတဵုလွဳတၞံဆု မပ္တံ တၞံဆုဒှ်လောဲ၊ ဒှ်ဖိုလ်ကဵုပွဳပွူသဘာဝ ဂွံဍိုပ်ဍဴ၊ ဒှ်အထံက်အရီုကဵု သၞောတ်ဂေဟ တိရစ္ဆာန် ကေုာံ တၞံဆု (Ecosystem)၊ တၞံဆုထိၚ်ဒဝ်ကဵုသၞောတ်ထိၚ်ဒဝ် တမ်ရိုဟ်ဍာ်၊ တၞံဆုအိုတ်ၚုဟ်မးသာတအ်ဂှ် သ္ဒးဂၠိုက်ဂၠာဲမ္ဂး ပွမတဵုလွဳတဴ တၞံဆုဒေသတမ်မူလ (Native Plants) ဂှ် ဒှ်သွဟ်ခိုဟ်မွဲရောၚ် ညာတ်ရ။

တၞံဆုဒေသတမ်မူလ (Native Plants) မ္ဂးဂှ် နကဵုဘာသာဗမာ ကော်ဂးလဝ် “ဒေသမျိုးရၚ်း” မဒှ်တုဲ တၞံဆုဂကူတအ်ဂှ်ဝွံ ဗွဲမကိတ်ညဳကဵု ဥတုရာသဳ တိဍာ်ဒေသဂှ် မကလုတ်ဂျိုၚ်တဴမံၚ်တုဲ သတ်ပၟဝ်ဇဝ်ပ္ကဴတအ်ဂှ် ရဲဒေသတအ် သုၚ်စောဲစသုၚ် ၜှ်ပလှ်မံၚ် အတိုၚ်ပကတိရုပ် နူဝါဒိကိုပ်ကၠာ စဵုကဵု စိုပ်အခိၚ်လၟုဟ် မဒှ်ရ။

အခိၚ်လၟုဟ်မ္ဂး ပ္ဍဲဒေသမန်ပိုယ်ဂှ် တၞံဆုဒေသတမ်မူလ မပ္တံ တၞံပၞဟ်မန်၊ တၞံကြုက်ယ၊ ကြုက်ဍာ်သာဲ၊ ကြုက်ၝောံတဲ၊ တၞံဆုသတ်ပကံက်၊ တၞံလံၚ်ကာဗစး၊ တၞံမၚ်ဂၠန်၊ တၞံမြာၚ်၊ တၞံတာ၊ တၞံကနိ မပ္တံတအ် မအောန်စှေ်ကၠုၚ်မံၚ်တုဲ မဇတၞံဂမၠိုၚ် ကြပ်ကၠက်မံၚ်အိုတ်ရဂှ် ဂွံသ္ၚဳဆဵုကေတ်မာန်ရ။ ပိုယ်မန်တအ် တဵုလွဳစကၠုၚ်တၞံထၜိုတ်ရာပ်ပါ၊ တၞံဆုဆက်မတ်၊ တၞံဆုဆက်ကၞာၚ်နာနာတအ် ဂၠိုၚ်တိုန်ရ။

တၞံဆုဒေသတမ်မူလဂှ် မဒှ်တၞံဆုကေတ်လောဲ မဒှ်တၞံဆု မကိတ်ညဳကဵု ဥတုရာသဳ တိဍာ်ဒေသ မဒှ်တၞံဆု ရိုဟ်တိတ်လောဲ တဵုလောဲ၊ ဒှ်လောဲတုဲ သီုထိၚ်ဒဝ်ကဵု ဓါတ်တိသဘာဝပိုယ် ညံၚ်ဟွံဂွံလီုလာ်ရ။ တိဍာ်မန်ပိုယ်ဝွံ ဒှ်တိဍာ် ဒၞာဲဝဲါခိုဟ်တုဲ တဵုပလုံတဴ တၞံဆုဒေသတမ်မူလတအ် ဗွဲမလောဲသွာမာန်ရ။

နကဵုလိက်ဗတိုက်ဖအောဝ်ဏအ်ဝွံ ပ္ဍဲသ္ၚိဇကု တၞံဆုမွဲမွဲတၞံ အောန်အိုတ်ညံၚ်သ္ဂောံတဵုလွဳမာန်ဂှ် ထပ်တုဲ မိက်ဂွံဗတိုက်ဖအောဝ်ရ။ မွဲသၞာံမွဲအလန် နကဵုသ္ၚိကၟိန်ဇကု တဵုလွဳတဴ တၞံဆုဒေသတမ်မူလ ပ္ဍဲဗွိုၚ်သ္ၚိ၊ ဗွိုၚ်ကၠအ်ဇကုညိ။

မွဲသၞာံမွဲအလန် ပကောံမၞိဟ်တုဲ ဘိုၚ်ကောံ တဵုတၞံဆုဒေသတမ်မူလ ပ္ဍဲကွာန်ဇိုၚ်ကွာန် ဇကုဇကုအိုတ်ညိ။ ပ္ဍဲကၠအ်ဝါဇကု တဵုလွဳတဴ တၞံဆုဒေသတမ်မူလတုဲ ထိၚ်ဒဝ်အာ မဇတၞံဆုဒေသတမ်မူလ အိုတ်ညိ။ ထိၚ်ဒဝ် မဇတၞံဆုဒေသတမ်မူလဂှ်ဝွံ တုပ်ညံၚ်ထိၚ်ဒဝ်တဴ လက်သန်တိဍာ် ဂကူမန်တအ် မဖျေံဒၞာဲဝဲါ မံၚ်စံၚ်မွဲကီုရ။

သ္ၚိလ္ၚဵု၊ ကွာန်လ္ၚဵု ဟိုတ်နူထုဲကဵုတိုၚ်ပၟတ်၊ ဟိုတ်နူထုဲကဵု တိုၚ်ဝိုၚ်ဖိုၚ်အေန်တာနိတ်တုဲ ကုတ်ဗဒေါမ်ထောံ တၞံဆုနွံဗဒဲါဂၠံၚ် လောဲလောဲရ။ ဒဒှ်တၞံဆုဏံဂှ် ထိၚ်ဒဝ်မံၚ်ကဵု သၞောတ်ဂေဟ ဂစေံတအ်ဂွံလုပ်ဍုန်၊ ထိၚ်ဒဝ်မံၚ်ကဵု ဥတုရာသဳ ဂွံဓရ်ယာ၊ သွက်သ္ဂောံဂွံသၞိၚ်ဂှ် ဝိုတ်ထောံတုဲ ဟွံဂၠာဲနဲတၞဟ် ဗွဲလောဲသွာဲ ကုတ်ဓဗိုၚ်ဒၟံၚ်ဂှ် ဗွဲမအောန်စိုတ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်ရ။

ၜိုန်ဂှ်လေဝ် သ္ဒးမိပ်စိုတ်မွဲဂှ် ဂၠံၚ်လပါ်အာ ဍုၚ်ကျာ်မြဟ်၊ ကွာန်အကြာၜဳၜါ (ချောၚ်းနှစ်ခွ) တအ်မ္ဂး ညးတအ်ဟွံကုတ်ဓဗိုၚ် တၞံတာမွဲသာ် ကလေၚ်ကၠောန်လဝ်ဂၠံၚ်အကြာ တၞံတာရေၚ်ဂှ် ဗွဲမမိပ်စိုတ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ရံၚ်ကေတ်ကဵုမတ် ညးကၠုၚ်ဝေၚ်ဒေသဂှ်မ္ဂး သာယာပ္ဍဲစိုတ်တုဲ ဒှ်တၞံတာနွံကဵုၚုဟ်မး သွက်ဒေသတအ်ဂှ်ရ။ ရံၚ်ကေတ်ကဵု နဲထိၚ်ဒဝ်ပွဳပွူသဘာဝမ္ဂး ညးတအ်ထိၚ်ဒဝ်လဝ် တၞံတာ သွက်သ္ဂောံထိၚ်ဒဝ်ကဵု ဇုတ်ဓရံၚ်ဍာ်ဓလာဲ၊ ဍာ်ဇွောဝ်စှေ်အာ ပ္ဍဲၜဳတအ်ရ။

မွဲသာ်ပၠန်တုန် – စိုပ်အခိၚ်ကသီု ဍာ်ဇၞော်ဒဵုလာ် အာကၠုၚ်ဝါတ်ဂါတ် လမျီုလေဝ်ဒးအိုတ်အာ ဂၠိုၚ်ဂၠေၚ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ သ္ပဟိုတ်နူတဵုလွဳလဝ်တၞံဆု ဇိုၚ်ဒဵု၊ ဇိုၚ်သ္ၚိဌာန်တအ် ကုတ်ထပိုတ်ထောံ အိုတ်အးတုဲ သီုကဵုမၜံက်ခဲါထောံတိဒဵု သဘာဝတအ်ဂှ်ရ ဘယ်ဒဏ်သဘာဝသာ်ဏအ် ကတဵုဒှ်ကၠုၚ်ရ။

ပ္ဍဲဂိတု သြဂုတ် ၉၊ ၂၀၁၉ ဂှ် ပ္ဍဲကွာန် “သဲဖြူကုန်း” ၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်ပံၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူဒဵုလာ် ဘယ်ဒဏ်သဘာဝတုဲ မၞိဟ် ၆၉ တၠ မဒးစုတိချိုတ်အာဂှ်ကီု၊ သ္ၚိဌာန် ၂၇ မ မဒးလီုလာ်ထရိုဟ်ဗက်အာဂှ်ကီု၊ ကွဳစက်ကာ ဗဒေါအ်လဝ် လတူဂၠံၚ်အာ မတ်မလီု – လဂုၚ် ၁၀ မပြၚ် ဒးဆောံလေၚ်ဂှ်ကီု နူကဵုပရိုၚ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်နမတ် ဖတ်တ်လတ်တ်ရ။

ပ္ဍဲကွာန်ခဍာ၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်တကအ်ခၟိုၚ်ဂှ် ပ္ဍဲဂိတု သြဂုတ် ၁၇၊ ၂၀၂၂ ဂှ် ဟိုတ်နူဍာ်ဒဵုထပက် ဒဵုလာ်တုဲ သ္ၚိဌာန် နွံကရပ်ဒဵုတအ် သရိုဟ်လီုအာနွံတုဲ မၞိဟ်ချိုတ်အာဟွံမွဲဂှ်လေဝ် ဂွံဆဵုလဝ် နမတ်ပိုယ်တအ်ရ။

သာဓကတအ်ဏံဝွံ ဟိုတ်နူဥတုဖံက်ပၠန်၊ ပိုယ်ဟွံသ္ပဂရုကဵု ဒဒှ်ဒးမၚ်မွဲထိၚ်ဒဝ် ပွဳပွူသဘာဝတုဲ ဗွဲမတိုက်ရိုက် ပိုယ်ဒးဒုၚ်ဘဲဒဏ်ရ။ ပရေၚ်အန္တရာယ်တအ်ဏံ ဂွံအောန်စှေ်မာန်ဂှ် ပိုယ်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဒးပါလုပ်ချဳဒရာၚ်ပၠန်ရ။ ပ္ဍဲအရာပိုယ်ပါလုပ်ချဳဒရာၚ်ဝွံ နဲကဲပိုယ်ကၠောန်မာန်၊ ကၠောန်လောဲ ဒှ်လောဲဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာဆဵုညာတ်ဒးအာ ပွမတဵုလွဳတၞံဆုတအ်ရ။ ရိုဟ်တၞံဆုတအ်ဝွံ ကၠေၚ်ဂြဲလဝ်တိတအ်ဂှ်တုဲ တဝ်ကဵုသရိုဟ်ဂှ် တိဒဵုတအ်ဟွံသရိုဟ်စှေ်ရ။ သွက်ဂွံထိၚ်ဒဝ်တိဒဵု ညံၚ်ဟွံဂွံသရိုဟ်စှေ်အာဂှ် တဵုလွဳတဴ တၞံချောဲဗွေက်တဳဗာ (Vetiver Grass) မတုပ်ကဵု တၞံချောဲဗိုၚ်ဂှ်လေဝ် သ္ပဂွံမာန်ရ။

ရိုက်ကၞက် တၞံချောဲဗွေက်တဳဗာဝွံ ထိၚ်ဒဝ်ကဵုတိဒဵုတအ် ဂွံခိုၚ်ဗိုန်ကီု သီုဗဒှ်ကဵု တမ်ရိုဟ်ဇြဟတ်ဝဲါတိ ဂွံခိုဟ် တိုန်ရောၚ်ဂှ်လေဝ် တၠပညာတဵုလွဳတအ် ဟီုဂးလဝ်နွံရ။ ပ္ဍဲဍုၚ်သေံလေဝ် တၞဟ်နသ္ဂောံ ထိၚ်ဒဝ် ဇြဟတ်ဝဲါတိသဘာဝတုဲ မတဵုလဝ်တၞံချောဲဗီုပြၚ်တုပ်သၟဟ်သာ်ဂှ် နွံရ။ တဵုလဝ် ပွိုၚ် ၅ – ၆ သၞာံတုဲ မကုတ်ထပိုတ်တဴ စံၚ်သ္ပဆောံတုဲ ကလေၚ်ဗဒှ်ကဵု ဇြဟတ်ဝဲါတိ ဂွံခိုဟ်တိုန်ရ။

မွဲအဆက်ပၠန်ဂှ် ရိုဟ်တၞံဆုတအ်ဝွံ ကာလဍာ်ဒဵု မကၟိုဟ်စှေ်ကၠုၚ်မ္ဂး ၜိုတ်အစောန်တၞံဆုနွံ ဘိုၚ်ထိၚ်ဇြောတ်လဝ်တုဲ သီုဗလးပတိတ်ကဵု အံက်ဇြဳယျေန် (Oxygen) သွက်ပိုယ်မၞိဟ်တအ် ဂွံယွီုဂျိုၚ်တန်တဴရ။

တၞံဆုမာန်ဂျာန်ယျှာ (Acacia mangium)၊ နာဍူမလေဝ်ယှာ မကော်ဂး တၞံဆုအဝ်ရေယှာ (Acacia Auriculiformis) တအ်ဂှ် ဒှ်တၞံဆုဒေသတမ်မူလ ပ္ဍဲတိဍာ်ဂကူမန် ဟွံသေၚ်ရ။

တၞံဆုတအ်ဏအ်ဝွံ ဖိုလ်ခိုဟ်ဖိုလ်ပရေံ ကၠးကၠးမးမး ပါ်ဓါတ်စမ်ၜတ်လဝ်၊ သ္ပလဝ်သုတေသန ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ်ဟွံမွဲဏီကီုလေဝ် ညးဒေသမန်ပိုယ်တအ် တဵုကၠုၚ်တၞံဆုတအ်ဏအ် ဂၠိုၚ်တိုန်မံင် ဇၟာပ်သၞာံဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်တုဲ၊ တၞံဆုဒေသတမ်မူလတအ်ဂှ် ပိုယ်ဂကူမန်တအ် ဟွံတဵုကၠုၚ်ရဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။

တၞံရာပ်ပါ (ကြက်ပေါၚ်စေးပၚ်/ ရာဘာပၚ်) ယၟုသိပ္ပံ (Hevea brasiliensis) ဂှ် ဒှ်တၞံဆုဒေသတမ်မူလ တိဍာ်မန်ဟွံသေၚ်ရ။ တၞံဆုဝွံ ပြးဇးကၠုၚ် နူကဵု သွာၚ်ၜဳအမေသုန် (တိုက်အာဖရိက) မဒှ်ရ။ သ္ပဟိုတ်နူ တဵုလောဲဒှ်လောဲ၊ ပတိတ်ဍာ်ထၜိုတ်တုဲ သွံရာန်စ ဒှ်ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်လောဲတုဲ ညးဒေမန်ပိုယ်တအ် တဵုလွဳကၠုၚ် စနူသၞာံ ၁၉၉၀ တေံရဂှ် ညးဇၞော်တအ် ဟီုထ္ၜးလဝ်နွံရ။

လက္ကရဴဏအ်မ္ဂး ဟိုတ်နူတၞံရာပ်ပါဂၠိုၚ်တုဲ ဒေသဂတဴဂတာန် သၟုဟ်ကျာကာတ်တိုန်ကီု၊ ဗဒှ်ကဵုအန္တရာယ် ဇြဟတ်ဝဲါတိ ဂွံလီုလာ်ကီု၊ သ္ပဟိုတ်နူ ဒှ်တၞံပတိတ်ထၜိုတ်တုဲ ဒးဇြောတ်တမ်ရိုဟ်ဍာ် နူရိုဟ်ဍေံဂၠိုၚ်တုဲ တမ်ရိုဟ်ဍာ် ပ္ဍဲဒေသ မအောန်ကၠုၚ်ကီုတုဲ ညးဒေသတအ် ဟီုဂးသဳကၠဳတိုန် ပရူပရာဖိုဟ်ပရေံ နွံကၠုၚ်ရ။

စနူသၞာံ ၁၉၉၀ တုဲ ညးဒေသမန်တအ် တဵုကၠုၚ်တၞံရာပ်ပါ ဂၠိုၚ်တိုန်ဇၟာပ်သၞာံတုဲ ဟွံမိက်သ္ပပဓါန်ကဵု တၞံဆုဒေသတမ်မူလအိုတ်ရ။ ကုတ်ဓဗိုၚ်ထောံ တၞံဆုဒေသတမ်မူလတုဲ ထပက်အဇာတဵုကၠုၚ် တၞံဆုရာပ်ပါ အိုတ်တုဲ တၞံဆုဒေသတမ်မူလ မအောန်စှေ်ကၠုၚ် ကြပ်ကၠက်ရဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်မံၚ်ရ။

တၚ်စၟတ်။ ။ ဒၞာဲဏအ်ဝွံ မိက်ဂွံဟီု တၞံဆုမာန်ဂျာန်ယျှာ၊ တၞံဆုရာပ်ပါ မၞုံဖိုလ်ပရေံဟွံသေၚ်တုဲ မိက်ဂွံစၞောန်ဟီု ဒဒှ်ရ ပိုယ်ညးဒေသမန်တအ် ကုတ်ထပိုတ်တၞံဆုဒေသတမ်မူလအိုတ်တုဲ တဵုလဝ် တၞံဆုမာန်ဂျာန်ယျှာ၊ တၞံရာပ်ပါ ဂၠိုၚ်တိုန်ဂှ်ဟေၚ်ရ။

လိက်ဏအ်ဝွံ သၟိက်မိက်ဂွံဗတိုက်ဖအောဝ် မိမညးဍုၚ်ကွာန်မန်ပိုယ်ဝွံ သွက်သ္ဂောံတဵုလွဳ တၞံဆုဒေသတမ်မူလ ပလုံလောဲ၊ တဵုလောဲ၊ ကၠုတ်တိုန်လောဲ ပ္ဍဲပွဳပွူသ္ၚိဌာန်ဇကု ပ္ဍဲကၠအ်ဇကု အတိုၚ်မသ္ဂးလဝ်လတူတေံ တၞံကြုက်၊ တၞံပၞဟ်၊ တၞံကှေ်၊ တၞံမြာၚ်၊ တၞံတဵု၊ တၞံဂနဳ၊ တၞံပြာန်၊ တၞံဆုကၠ မပ္တံ တၞံဆုဒေသတမ်မူလ နာနာတအ်ရ။

တၞံဆုဒေသတမ်မူလတအ်ဝွံ တိဍာ်မွဲကဵုမွဲ ဟွံတုပ်တုဲ တၞံမကိတ်ညဳဥတုရာသဳ ကုဒေသပိုယ်ဂှ် တဵုလွဳအိုတ်ညိဂှ် မိက်ဂွံဗတိုက်ဖအောဝ်ရ။ မုဟိုတ်ဒးဗတိုက်ဖအောဝ် မိက်သ္ဂောံကဵုတဵုတၞံဆုမ္ဂး ဖဵုတဵုလွဳ တၞံဆုဒေသတမ်မူလ (Native Plants) တအ်ဂှ် နူညးလ္ၚတ်ဂၠိုက်ဂၠာဲတအ် ထမံက်ထ္ၜးလဝ် နွံဂၠိုၚ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် အတိုၚ်ဗွဲသၟဝ်ဏံရ။

တၞံဆုဒေသတမ်မူလ ဒှ်ကြက်လမျီုကောန်တၟံ သွက်သၞောတ်ဂေဟ အကြာတိစ္ဆာန်ကဵု တၞံဆုတအ် ဂွံဖောအ်ဗြေဝ်တန်တဴ ဍာ်ဇမၠိၚ်ရ။ တံၚ်ဂြဲမၚ်မွဲလဝ် လမျီုသတ်ဂြိုပ် (တိရစ္ဆာန်) ဒေသတုဲ ဖန်ဗဒှ်ကဵုစၞစ၊ ဒၞာဲမံၚ် သွက်သတ်တိရစ္ဆာန်ဗ္ဒဗ္ဒဲါဒၟံၚ် ညးတအ်ရ။ သၠုၚ်ပတိုန်ကဵုအသိၚ် သတ်မၞုံကဵုလမျီုဂကူစုၚ်လေၚ် (Biodiversity) မပ္တံကဵု စၟသာဲ၊ စၟဠော်ဠေဝ်၊ ဂစေံကၞိန် ကေုာံ သတ်တိရစ္ဆာန်နာနာရ။ သတ်တရိစ္ဆာန် ဗီုရဴ စၟသာဲတအ်နွံမှ တၞံဆုတအ် မွဲတၞံ ကုမွဲတၞံ ဆက်စၠောံမဇညးကအ်တုဲ ရာၚ်ကဴသတ်ကၠုၚ်ရ။ ပိုယ်မၞိဟ်တအ်ဂှ် ၜှ်ပလှ်စ ပ္ကဴသဴ၊ သတ်ဆုတအ်အိုတ်ရ။

တၞံဆုဒေသတမ်မူလဂှ် အာတ်မိက် သ္ဒးသုၚ်စောဲ ဍာ်အောန်၊ ဓါတ်ဝဲါတိအောန်တုဲ ကိတ်ညဳကဵု တိဍာ်ပ္ဍဲဒေသပိုယ်ရ။ တၟော်ကဵု တၞံဆုတၞဟ်ဟ်နူသၟာၚ်တအ်ဂှ်မ္ဂး ဒှ်လောဲချိုတ်အောန်ရ။ အိုတ်သြန်လေဝ် အောန် နူမတၞံဆုမကေတ်နၚ် နူဒေသတၞဟ်တၞဟ်တအ်ရ။

ဖအောန်ဖျေံကဵု ကျာဟွံအးဇ္ၚးတအ် မတိတ်နူပွဳပွူဒေသဂှ်တုဲ သအးဇ္ၚးကဵု ဍာ်ဇၟောဝ်ဂွံဇွောဝ် စှေ်အာ ပ္ဍဲၜဳ၊ ကြုၚ်၊ မှာသၟိတ် ဗွဲမသအးဇ္ၚး မာန်ရ။ ဟိုတ်နူ ဒှ်တၞံဆုဒေသတုဲ သွက်ဒေသ ဗလးမတ်ပိုယ်မ္ဂး ရံၚ်စသာ ယျာလုပ်မတ်၊ ညးကၠုၚ်ဝေၚ်စိုပ် ဒေသပိုယ်လေဝ် ဂွံလ္ၚတ်ပရူတၞံဆု ပ္ဍဲတိဍာ်ပိုယ်မာန်ရ။

တဵုတၞံဆုမ္ဂး သွက်သ္ၚိကၟိန်ပိုယ်၊ သွက်ပွဳဗွိုၚ်ပိုယ်၊ သွက်ဒေသတိဍာ်ပိုယ်၊ သွက်အၚ်္ဂလက်သန် ဂကူပိုယ် ဒှ်ဖိုလ်ရောၚ်ဂှ် မိက်ဂွံကဵု ကၠးလဝ်ပ္ဍဲစိုတ်ရ။ တၞံဆုဒေသတမ်မူလဟွံမွဲမ္ဂး လက်သန် တိဍာ်ဒေသပိုယ်လဝ် ကၠေံကၠက်အာမာန်ရောၚ်။

အဃောကာလ ညးအလုံလိုက်တအ် မဒးဒုၚ်ဇီုကပိုက်မံၚ်ကဵု ဘယ်အန္တရာယ် ကတဴကတာန်၊ ဍာ်ဇတ်၊ ဥတုရာသဳဟွံဓဝ်ယာ မကတဵုဒှ်ဒၟံၚ်ဂှ် ပိုယ်ပါလုပ်ကီုမှ ပရေၚ်အန္တရာယ်တအ်ဏအ် အောန်စ်ှေအာမာန်တုဲ မိမညးဍုၚ်ကွာန်ပိုယ်၊ သၟတ်မန်ပိုယ်၊ ညးက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်ပိုယ်၊ ဂကောံသၚ် စံင်အာစာပိုယ် နကဵုစိုတ် ကတိုၚ်ကၟိုဟ် ဘိုၚ်ပါလုပ် တဵုတၞံဆုဒေသတမ်မူလ ပ္ဍဲဘုတ်ဘာ၊ သကဲဂၠံၚ်၊ ပ္ဍဲသ္ၚိဌာန်၊ ပွဳဗွိုၚ်ကွာန်၊ ပ္ဍဲကၠအ်ဝါ တိဍာ်ပိုယ်မန်အိုတ်ညိဂှ် ဗတိုက်ဖအောဝ်ဏာရ။

အခိၚ်ဥတုရာသဳကသီု ကာလဗြဴဂူတိဍာ် ဍုက်ဍေက်မံၚ်ဏအ် ဒှ်အခိၚ်ခိုဟ် အခါခိုဟ် သွက်ဂွံတဵုပလုံ တၞံဆုဒေသတမ်မူလ ရ။ ဒးတဵုတၞံဆုတုပ်ပ်ရမ္ဂး ရုဲစှ်တဵုလွဳတဴ တၞံဆုဒေသတမ်မူလ အိုတ်ညိ။

ဂလာန်ဖတိုက်ဖအောဝ်

– ပကောံမၞိဟ်တုဲ သဳကၠဳပရူပရာ ပရေၚ်ထိၚ်ဒဝ် တၞံဆုဒေသတမ်မူလ အိုတ်ညိ။

– ပကောံမၞိဟ် ကွးဘာ၊ ညးသၟတ်၊ ညးဇၞော်အိုတ်တုဲ ကပှ်ပကောံမဆု၊ တၞံဆုဒေသတမ်မူလ မကလုတ်မံၚ် ပ္ဍဲဒေသပိုယ်တအ်ညိ။

– ပကောံမၞိဟ်တုဲ ပလုံဗဒှ် ကလုတ်ဗဒှ်တဴ တၞံဆုဒေသ တမ်မူလ အိုတ်ညိ။

– ပကောံမၞိဟ်တုဲ ကၠောန်ဗဒှ်သဘၚ်ကၞာ တဵုလွဳတၞံဆုဒေသတမ်မူလ အိုတ်ညိ။

– ဍောတ်ဇၞော်ဟွံရုဲ ပါ်ပရအ်ဗဟုသုတ ပရူပရာ တၞံဆုဒေသတမ်မူလ အိုတ်ညိ။

– တၠပညာမန်တအ် ကောံရေၚ်ညးသ္ကအ်တုဲ ကၠောန်သ္ပသုတေသန ပကောံပကေဝ်တၚ်နၚ် တၞံဆုဒေသတမ်မူလ ဒေသမန်ပိုယ်တအ်အိုတ်ညိ။

ပိုယ်မန်တအ် တဵုပလုံ ထိၚ်ဒဝ်အာ “တၞံဆုဒေသတမ်မူလ” ဂှ် မိက်ဂွံ ပတိုက်ဖအောဝ်ဏာရအဴ။

ဖတိုက်ဖအောဝ်နူကဵု –

ပြဝါတိဍာ်မန် (Mon Land Institu)

#MonLandInstitute

#MLI