အကြာရမျှာၚ်လွဟ် (သ္ကုတ် ၉)

ဗတာၚ် (တိထဝ်ရာ)

သ္ၚဳဂၠိပ်ရံၚ် ဂကောံပၠန်ဂတး သ္ကုတ်ဗၟံက်သၠုၚ်ကျာကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲမ္ဂး သ္ဂောံဆဵုကေတ် ဂကောံပၠန်ဂတး ကရေၚ်ဍာဲ၊ က ရေၚ်၊ မန် ကေုာံ ဂကောံဒပ်ပၞာန်ဗိက်ဓဝါဲတံ နွံတဴဂၠိုၚ်ကဵု ဂကောံရ။ ဂကောံတံဏံဝွံ မံက်တိုန်ကၠုၚ် ဗီုပြၚ်ညးကဵု ညးကီုဂှ် ဟိုတ်နူ ဒုၚ်ပရေၚ်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက် အလဵုအသဳဟွံမာန်ကီု၊ တၞဟ်နပတန်အဝဵု ဂကူဇကု၊ ဒေသဇကုတုဲ ကတဵုဒှ် ကၠုၚ်အိုတ်ရောၚ်။

ဍာ်ဆၚ် ထဳဇြိုၚ်ခါ

တွဵုရးကရေၚ်ဍာဲ ကဵု ဗော်တောတက်ဂကူကရေၚ်ဍာဲ KNPP

အကြာတွဵုရးကရေၚ်ကဵု တွဵုရးသေံ (ထာဲယာဲ) ဂှ် ဍုၚ်ကရေၚ်ဍာဲ နွံဒၟံၚ်ရ။ ဍုၚ်ကရေၚ်ဍာဲဝွံ တန်တဴကၠုၚ် နဍုၚ်ဗၠး ၜး တၞဟ်ခြာမွဲတုဲ အခိၚ်ကဝ်လဝ်နဳတေံဂှ် သၟိၚ်အၚ်္ဂလိက်တံ ဟွံလုပ်သီ၊ သ္ပသမ္တီနဍုၚ်အကြာမွဲရ။ အခိၚ်ချုက် လိက်ပေန်လုၚ်ဂှ် ပါလုပ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံရ။ တွဵုရးကရေၚ်ဍာဲဝွံ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ဒှ် ဧရိယာသမၠဲ ဍောတ်အိုတ်တုဲ သတီုမၞိဟ်လေဝ် နွံဆ ဗၞတ်ၜါကိုတ်ဒစါံလက်တြဴလ္ၚီ (၂၈၆,၀၀၀) ပြၚ်ဓဝ်ရ။

ညးဆာန်ဂကူကရေၚ်ဍာဲတံ ဒက်ပ္တန် ဗော်တောတက်ကောန်ဂကူကရေၚ်ဍာဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၅၇ တေံရ။ ဂကောံဝွံ ဌာန်ဂအုပ်နွံဒၟံၚ် ပ္ဍဲညာမူ၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်ယှာတဝ်၊ တွဵုရးကရေၚ်ဍာဲရ။ ဥက္ကဌ အေဗေလ်တွိဒ် ကဵု ခူဥုရေဝ်တံ အာ က္ဍိုပ်တုဲ ချဳဒရာၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဒေသပွိုၚ်ဍုၚ်မဝ်ချဳ၊ ဖါသၚ်၊ လယ်ကဝ်၊ ယှာတဝ်၊ ဒဳမဝ်သဝ်၊ ဖရူသဝ်တံရ။ ဇြဟတ်နွံဒၟံၚ် ဗၞတ် ၆၀၀-၁၀၀၀ ကီုလေဝ် အခိၚ်ပၞာန်သီအဝဵုတုဲကၠုၚ်ဂှ် ဂကောံစဵုဒၞာကရေၚ်ဍာဲတံ လုပ်ကၠုၚ်တုဲ ဇြဟတ်ပဵု တို်န်ရ။ ဗော်တောတက်ကရေၚ်ဍာဲဝွံ ဟွံပါလုပ် ပ္ဍဲဂကောံဒေါအ်ပန်ပှောအ်အလုံဍုၚ်မွဲရ။

အခိၚ်ဒပ်ပၞာန်သီ အဝဵုအလန်ဏံဂှ် ဂကောံဒစဵုဒစးဗၟာ မနွံဒၟံၚ် ပ္ဍဲဒေသကရေၚ်ဍာဲ (ကယာ) တံ ပါလုပ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ ပံက်ပ္တိုန်ဒပ်စဵုဒၞာ ညးဍုၚ်ကွာန်ဒေသညးကဵုညးအိုတ်ရ။ ရဲယိုက်ဂၠေၚ်ကၠုၚ်လဝ် ဒပ်ဂီုကၠီုဗၟာ (ဗၠာဲသၟိၚ်) တံ ဗွဲမဂၠိုၚ် တိတ်ကၠုၚ် ပၠန်ဂတးတုဲ သီုပံက်လဝ် ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ညးဍုၚ်ကွာန်၊ ဂီုကၠီုညးဍုၚ်ကွာန် ဂၠိုၚ်ကဵုဒၞာဲရ။ အတိုၚ်ဒပ် စဵုဒၞာကယာ ဒုၚ်စဳရေၚ်လဝ်မ္ဂး ဒြဟတ်ဒပ်ပၠန်ဂတးကယာ ဒှ် ဂွံ ဗၞတ် ၈,၀၀၀ သ္ဂးတုဲ ချဳဒရာၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဒဳမဝ်သဝ်၊ ဖရူသဝ်၊ လယ်ကဝ်၊ ဗဝ်လခေဝ် ကဵု ဖေဝ်ခုၚ် (တွဵုရးသေံ) တံရ။ ပံၚ်တောဲ ချဳဒရာၚ်ဒၟံၚ် ကဵု ဂကောံပၠန်ဂတး ပ္ဍဲဒေသကရေၚ်ဍာဲရ။ အဆက်ဂှ် အလဵုအသဳပၞာန်တံ ဝေၚ်ပၞာန်ဒေသကယာ ဗွဲမသ္ကာတ်မြဟ်တုဲ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဂိချိုတ်အာ လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ နူပေါဲဗ္တိုက်ကတဵုဒှ်တုဲဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန်ကရေၚ်ဍာဲ (၁၇၀,၀၀၀) တံ သ္ဒးဒဴတိတ် နူဌာန် ညးတံရောၚ်ဂှ် ဂကောံ UNHCR ဒုၚ်စဳရေၚ်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၂၂၊ ဂိတုဂျာန်နဝါရဳရ။

သဘၚ်လှ်ေဒုၚ်ဂကူကရေၚ်

ကောန်ဂကူကရေၚ်

ဂကူကရေၚ်ဝွံ ဒှ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်မူလ မတန်တဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲ ဗွဲမလအ်လတုဲ လၟိဟ်ဂကူကရေၚ် နွံဒၟံၚ် ဗဒါဲမ သုန်ပြကောတိကိုတ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာကဵု ဍုၚ်သေံ (ထာဲ) သ္ဂးရ။ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ဂကူကရေၚ်တံ ပြးဇးဒၟံၚ် စနူ ရးဧရာဝတဳ၊ ရးဗဂေါ၊ တွဵုရးဍုၚ်မန်၊ တွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ်ကဵု ရးတနၚ်္သဳရ။ ဂကူကရေၚ်တံ ရှေ်သှေ်ကလေါ်လေဝ်နွံ၊ ဗုဒ္ဓဘာသာလေဝ်နွံရ။ အခိၚ်အၚ်္ဂလိက်တံ အုပ်ဓုပ်ကၠုၚ်လဝ်ဂှ် ကရေၚ်တံ လုပ်အာ ဘာသာခရေတ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။

ဂကူကရေၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် လုပ်ကေတ်တာလျိုၚ်ပ္ဍဲသၟိၚ်အၚ်္ဂလိက်တံ လုပ်ပ္ဍဲဒပ်ပၞာန်အၚ်္ဂလိက်တုဲ ဒပ်ပၞာန်ကရေၚ် (Karen Rifle) ဝွံ ပံက်စွံလဝ် နတံဒပ် သီုလွဟ် ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ။ အခိၚ်တဝ်စၞေဟ်ကု ဖိတ်သိတ်ဂျပါန်တံဂှ် ဗ္တိုက်ကရောံမဟာမိတ်တံ ဗွဲမဂံၚ်သ္ကာရ။ ဍုၚ်ဗၟာ ဂွံသၠးၜးတုဲဂှ် ကရေၚ်တံ ဂွံလဝ်တာလျိုၚ်အဆံၚ်လ္တူ ပ္ဍဲဒပ်ပၞာန် ဗၟာ လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။

အကြာပၠန်ဂတးဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂကောံကရေၚ်ဝွံ ဒှ်ပၠန်ဂတး အယုက်လအ်၊ ဝှ်ကြံၚ်အိုတ်ရ။ စပတန်ကၠုၚ်လဝ် နယၟု ဗော်ကောန်ဂကူကရေၚ် (Karen National Union) ပ္ဍဲ သၞာံ ၁၉၄၇ ကၠာကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ ဟွံဂွံပရေၚ်သၠးၜးရ။ အ ခိၚ်ဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကရေၚ်တံ အာတ်မိက်ကၠုၚ် သွက်အခေါၚ်ကောန်ဂကူ ကေုာံပ္တန်ဍုၚ်ကရေၚ် နနဲပရေၚ်ဍုၚ် ကွာန်ရ။ မွဲလ္ပါ်ဂှ် ညးတံ ပံက်တိုန် ဒပ်စဵုဒၞာကောန်ဂကူကရေၚ်ရ။ ဆ္ဂး အလဵုအသဳတံ ဟွံကဵုအခေါၚ်လ္တူညးတံ အာတ်မိက်ကၠုၚ်တုဲ ကရေၚ်တံ စပၠန်ဂတးကၠုၚ်ကု အလဵုအသဳ နူ ၁၉၄၈ တေံရ။ ညးတံ ဒက်မိတ်ကဵု ကောန်ဂကူမန်တံတုဲ ချဳဒရာၚ်ကၠုၚ် မွဲစွံကီုရ။ အခိၚ်ဒပ်ပၞာန်ကရေၚ်တံ ပုန်ကု အလဵုအသဳဗၟာကၠာတဲဂှ် ဆဵုဂ္ဗ လေဝ် ကြံၚ်၊ ဒြဟတ်လေဝ် ဂၠိုၚ်တုဲ ကရေၚ်တံ သီဂွံ သဓီု၊ မတ်မၠီု၊ ဍုၚ်အၚ်စိၚ်မာန်ရ။ အလဵုအသဳဗၟာဝွံ သှေ်ဆ ယၟု “အလဵုအသဳလ္ဂုၚ်” ရ။

ဆ္ဂးက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကရေၚ် “စောဘဦးကြီး” သ္ဒးဒုၚ်ပန်အာ ပ္ဍဲမုက်ပၞာန်တုဲ ကရေၚ်တံ ဇြဟတ်ယအ်စှေ် သိုက်က်ရ။ ၁၉၅၈ အခိၚ်ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်ဖျေံထောံလွဟ်ဂှ် ဗော်ကရေၚ်တံ သှေ်တဴဒၟံၚ် မွဲဒမြိပ်ပယျဵု အကြာပယျဵုသေံကဵု ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ သ္ကုတ်သၠုၚ်ကျာ ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ပ္ဍဲရးဧရာဝတဳဂှ်လေဝ် ကရေၚ်တံ ချဳဒရာၚ်ဒၟံၚ်ကီုတုဲ ၁၉၆၃ တေံဂှ် ဇြ ဟတ်နွံဒၟံၚ် ဗၞတ် ၁၀,၀၀၀ ရ။ ဆ္ဂး လညာတ်ပါ်ထကးအာ အကြာဝါဒပါဲပုၚ်တုဲ ဇြဟတ် ယအ်စှေ်ပၠန်ရ။

ဗော်ကောန်ဂကူကရေၚ် ကေအေန်ယူ KNU

ဗဵုပၞာန်ကရေၚ်ဂကူ“သကဝ်” မနွံယၟု “ဗဵုမြ” တိုန်ကၠုၚ် နပေါဲသီအဝဵု အကြာဒပ်ကရေၚ် ပ္ဍဲ ၁၉၆၆ တေံတုဲ ဇြဟတ် ဗော်ကောန်ဂကူကရေၚ် ကလေၚ်ၚြိၚ်ကၠုၚ်ရ။ ဟိုတ်နူပရေၚ်သွံရာန်ဗၞိက်ပယျဵုတောတက်တိုန်၊ အခေါန်အ ကံက်ဂြိုပ်ဆု၊ သယံဇာတတုဲ ဇြဟတ် ဇၞော်မောဝ်တိုန်ပၠန်ရ။ ပ္ဍဲ ၁၉၇၁ ဂှ် ပါလုပ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲဒပ်ပံၚ်ကောံ “တညလ” တုဲ ဂွံကၠုၚ်ယၟု အကြာဂကောံမဟာမိတ်ကဵု ဂကောံဍုၚ်နာနာရ။ ဒပ်ပံၚ်ကောံတညလ လီုအာတုဲ ဗော်ကရေၚ် အာက္ဍိုပ် ထပ်ပံက်ကၠုၚ် ဒပ်ပံၚ်ကောံ“မဒတ” (အမျိုးသားဒီမိုကရေစီတပ်ပေါၚ်းစု) သၞာံ ဗွဲမလအ်လရ။ ဗော် ကောန်ဂကူကရေၚ်ဝွံ ဒုၚ်ကၠုၚ်သ္ဇိုၚ်ရီုဗၚ်ကၠုၚ်ကု ဂကောံဒဳမဝ်ကရေဇြဳ၊ ဒပ်ပၞာန်ကွးဘာဗၟာတံ ဂၠိုၚ်ကဵုသၞာံတုဲ ဌာန်ဂအုပ် မာနေဝ်ပလဝ် (မာနယ်ပလော) ဝွံ ယၟုဒယှ် ဗွဲမလောန်ရ။

တိဍာ်ဗော်ကရေၚ်ဂှ် ပါ်လဝ်နခရိုၚ်ကဵု မှောံဒပ်ဂမၠိုၚ် စနူ ခရိုၚ်ဗိက်၊ ဓဝါဲ၊ ဗက်တိုန် မွဲဒမြိပ် ခရိုၚ်ဒူပလာယာ၊ ဖါအၚ်၊ သထုံ၊ တံၚ်ဥူ၊ ညံၚ်လေပေန်တံရ။ သၟဝ်ဗော်ကရေၚ်ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကောန်ဂကူ ကရေၚ် (KNLA)၊ ဒပ်စဵု ဒၞာ ကောန်ဂကူကရေၚ် (KNDO)၊ ဌာနနာနာ မပတံ ဌာနအုပ်ဓုပ်၊ ဌာနဂြိုပ်ဆု၊ ဌာနသယံဇာတ၊ ဌာနပညာ၊ ဌာနပရေၚ်ထတ်ယုက်တံ နွံတဴရ။

ပ္ဍဲဗော်ကောန်ဂကူကရေၚ် (KNU) ဂှ် ဥက္ကဌမူတူဆေဖဝ်၊ ဒု-ဥက္ကဌဖဒဝ်ဂွာထူဝေန် အာက္ဍိုပ်တုဲ ပ္တန်စွံလဝ် ဌာန်ဂ အုပ် ပ္ဍဲလေဝါ၊ လဝ်ခဳလာ ပယျဵုသေံရ။ ဒပ်ဗ္တိုက် ဇြဟတ်နွံဒၟံၚ် အကြာ ၅,၀၀၀ (၂၀၀၉) သ္ဂးရ။

ကံၚ်ဇြီဓဝ်ၜိုဟ်လလံကရေၚ် KNU/KNLA-PC

ကံၚ်ဇြီဓဝ်ၜိုဟ်လလံကရေၚ် (KNU/KNLA-PC) ဝွံဒုၚ်သ္ဇိုၚ်နူ မှောံဒပ်လၟိဟ် (၇) မတန်တဴဒၟံၚ် သ္ကုတ်ထဝ်ကအ် ကဝ်ရ။ သ္ကိုပ်ဗဵုပၞာန်ဗဵုထိၚ်မိုၚ် ပါ်တိတ်နူ ဗော်ကောန်ဂကူကရေၚ် ပ္ဍဲ ၂၀၀၇ တေံတုဲ ပ္တန်လဝ် ယၟုနဂကောံ ၜိုဟ်လလံရ။ ဒြဟတ်နွံဗၞတ် ၃၀၀-၅၀၀ တုဲ ပါလုပ်ဒေါအ်ပန်ပှောအ်အလုံဍုၚ်မွဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၅ ရ။ ဖျေံလဝ် ဗ္ဒိုပ် သ္ကုတ်ထဝ်ကအ်ကဝ် ဇရေၚ်ပယျဵုဍုၚ်သေံကဵုဗၟာရ။

ဒပ်ပၞာန်ညးဗြဴကရေၚ်

ဒပ်ပၞာန် ဗုဒ္ဓဘာသာဂကူကရေၚ် DKBA

ထ္ၜးဟိုတ်လ္တူက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကရေၚ်တံ ပါ်အဆံၚ်အကြာ ဗုဒ္ဓဘာသာကဵု ခရေတ်ယာန်တုဲ ပ္ဍဲ ၁၉၉၄ ဂှ် ကောန်ဂကူ ကရေၚ်ဗုဒ္ဓဘာသာတံ ပါ်တိတ် နူဒပ်ပၞာန်ကရေၚ်ရ။ အသိၚ်ဂှ် ဒပ်ဏံ ပံၚ်တောဲကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတုဲ ကလေၚ်ဗ္တိုက် ကရေၚ် စဵုကဵု ဌာန်ဂအုပ်မာနေဝ်ပလဵု စိုပ်အာသၟဝ်တဲ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာရ။ ဂကောံဏံဝွံ ပါ်တိတ်နူဒပ်ပၞာန်ကရေၚ်တုဲ ကေတ်ဇြဟတ်အကြာလကျာ်ကရေၚ်၊ ပံက်ပ္တိုန် “ဒပ်ပၞာန်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဗုဒ္ဓဘာသာဂကူကရေၚ်” ကော်ဂး DKBA ရ။ ဂကောံဝွံ ပံၚ်တောဲကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတုဲ ကၠောန်အာ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်နွံ ဗက်အကံက်အခေါၚ်၊ ဂၠာဲသြန် သွက်ဂကောံဇကု ဂၠိုၚ်ရ။ ဇြဟတ်နွံဒၟံၚ် ဗၞတ် ၆၀,၀၀ ရောၚ် ဂွံတီကေတ်ရ။

အကြာကောန်ဂကူကရေၚ်ဂှ် ဂကောံရပ်လွဟ်လ္ၚဵုတံ ပါ်တိတ်ကၠုၚ်တုဲ တန်တဴအာ နယၟု ဂကောံၜိုဟ်လလံ မ ပတံ (ဟောၚ်သရော) လေဝ်နွံ၊ လုပ်အာ ပ္ဍဲဒပ်မၚ်ပယျဵု သၟဝ်တဲ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာလေဝ် (BGF) နွံဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ဒပ်မၚ်ပ ယျဵု ဒေသကရေၚ်ဝွံ တံဒပ် နွံဒၟံၚ် (၁၃) တံဒပ်တုဲ ဇြဟတ်နွံဒၟံၚ် ဗၞတ် ၃,၀၀၀၊ အရန် ၅,၀၀၀ ရောၚ် သ္ဂးရ။ သ္ကိုပ်ဗဵုကရေၚ် ဗဵုချေတ်တူ အာက္ဍိုပ်ဖျေံလဝ် ဌာန်ဂအုပ် ပ္ဍဲယှိုဲကုက်ကဝ် ဇိုၚ်ဍုၚ်မြဝတဳ၊ ဇရေၚ်ပ ယျဵုသေံ-ဗၟာရ။ ဒပ် မၚ်ပယျဵုဝွံ ကၠောန်ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် ဇၞော်ကဵုဇြဟတ် ပါလုပ်ပ္ဍဲကမၠောန်သိုၚ်ခၞံနာနာ၊ ကမၠောန်ဝေၚ်ဇျှၚ်လံၚ် သြန်၊ ပရေၚ်သွံရာန်ဗၞိက်ပယျဵုကီု၊ ဂဥုဲၜူမာဲကီု ဂွံပရိုၚ်ရ။

ပရေၚ်ကော်အဆော

ဂကူကရေၚ်တံဂှ် ဂကောံဂကူဂၠိုၚ်၊ ဘာသာရှေ်သှေ်လေဝ် ပါ်ခြာဒၟံၚ်တုဲ လညာတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်လေဝ် ထ္ကးဒၟံၚ် ကီုရ။ ဂွံဆဵုကၠုၚ် တိဍာ်ပၠန်ဂတး ဆောံဗြီု၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် “ဖဒိုဝ်မာန်ယှာ” လေဝ် သ္ဒးဒုၚ်အိုတ်အာ လမျီုဍာ်ဍာဍာ ပ္ဍဲ ပဍိပက္ခကရေၚ်ရ။

က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဒပ်မၚ်ပယျဵုကဵု ဝန်ဇၞော်အလဵုအသဳတွဵုရးကရေၚ်

ဗော်ကေအေန်ယူ ပါလုပ် ပ္ဍဲဂကောံဒေါအ်ပန်ပှောအ်အလုံဍုၚ်မွဲ နူသၞာံ ၂၀၁၅ ကီုရ။ အခိၚ်ပၞာန်သီအဝဵု အ လန်ဏံဂှ် ဂကောံဒစဵုဒစးတံ ဒဴစိုပ်ကၠုၚ် ဒေသပၠန်ဂတး လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်ကရေၚ် ဒုၚ်တၠုၚ်ဖျေံဒၞာဲ၊ ကဵု ကၠုၚ်ကွတ်ပၞာန်ကု ဂကောံတံဏံ နွံရ။

ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ သီအဝဵုတုဲ ဟွံလအ် ပ္ဍဲဂိတုအေပရေလ်ဂှ် ဒပ်ကရေၚ်တံ ကလေၚ်သီ ဗ္ဒိုပ်တဝ်လေဝ်ထ ဇိုၚ်ၜဳ သၚ်လောန်မွဲဒၞာဲရ။ နအသိၚ်ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ စကာက္ၜၚ်ကျာတုဲ ဝေၚ်ပၞာန်ဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန် ဂၠိုၚ်ကဵု လ္ၚီတံ သ္ဒး ဂြိပ်ဒဴ ဘဲပၞာန်ရ။ ၜိုန်ရ ဟွံလလောၚ်ကလေၚ်ပန်ပှောအ်ကု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာကီုဂှ် ဒၞာဲဒေသလ္ၚဵုဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာကဵု ကရေၚ်တံ ကလေၚ်ပန်ပှောအ်ဒၟံၚ်ပၠန်ရ။ အလဵုအသဳဗၟာတံဂှ် ထ္ၜးဟိုတ် ဒပ်ကရေၚ်တံ ဒုၚ်လဝ်တဲလ္တူ ဒပ်စဵုဒၞာ ညးဍုၚ်ကွာန် (ပဳဒဳအေဖ်) တုဲ လုပ်ကၠုၚ် တိဍာ်ကရေၚ် နွံရ။ ဒပ်ကရေၚ်ကဵု ပဳဒဳအေဖ် ပံၚ်တောဲ လုပ်သီ ဗ္ဒိုပ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ပ္ဍဲတိဍာ်ပၠန်ဂတးကရေၚ်လေဝ်နွံရ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ စကာက္ၜၚ်ကျာတုဲ ကလေၚ်ပန်၊ သီုစံၚ်ထောံ ကွာန်လေဝ်နွံ။ ပေါဲဗ္တိုက်ကတဵုဒှ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲတွဵုရးကရေၚ် ဟွံသ္ကုတ်တုဲ ချိုတ်ဂျိုၚ်ဂိဝပ် နွံဒၟံၚ် သီုၜါလ္ပါ်ရ။

ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၂၂ ဏံ ဒပ်ကရေၚ်တံ လုပ်ပန် ဗ္ဒိုပ်မဝ်ခဳ ခရိုၚ်ဒူပလာယာကီု၊ လုပ်သီ ဗ္ဒိုပ်ကံကြိက်၊ ဥထရေတ်၊ ဗ္ဒိုပ် သၜေဝ်ဗဝ်တံကီု နွံရ။ မွဲအဆက်ဂှ် ပေါဲဗ္တိုက်ကလေၚ်ဒှ်ကၠုၚ်တုဲ ညးဍုၚ်ကွာန်ကရေၚ်တံ သ္ဒးဂြိပ်ဒဴစိုပ်အာ ပယျဵု၊ လုပ်စိုပ်အာဍုၚ်သေံလေဝ် ဂၠိုၚ်ကဵု လက်ရ။ ဟိုတ်နူဒဒိုက်တံဏံတုဲ ရဲစှေ်စိုတ် ဓဝ်ၜိုဟ်လလံတံ ဟွံမွဲပၟိက်ကု ဒပ်ပဳဒဳအေဖ်တံ ဖျေံသ္ဇိုၚ်ဒၞာဲ ဍေံတံရ။ မွဲလပါ်ပၠန်ဂှ် ရံၚ်စၟဳကေတ် လုပ်အာပေါဲဗ္တိုက် ကရောံ ဂကောံဒဳမဝ်ကရေ ဇြဳတုဲ လွဳပ္တိုန်ဇြဟတ်ဇကုထေက်ရောၚ်ညာတ်ဒၟံၚ်ရ။ ကိစ္စဓဝ်ၜိုဟ်လလံကဵု ပရေၚ်ဆက်ဆောံကု ဒပ်ကောန်ဂ ကူဗၟာတံဂှ်တုဲ လညာတ်ပါ်ထ္ကးဒၟံၚ် အကြာက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကရေၚ်တံဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်ဗွဲမကၠးမးရ။

ဗတာၚ် (တိထဝ်ရာ)
ယၟုဂကောံ၊ ဝေါဟာဂမၠိုၚ်
Border Guard Force (BGF) – ဒပ်မၚ်ပယျဵု
Democratic Karen Buddhist Army (DKBA) – ဒပ်ပၞာန်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ဗုဒ္ဓဘာသာဂကူကရေၚ်
Karen National Defence Organization (KNDO) – ဒပ်စဵုဒၞာကောန်ဂကူကရေၚ်
Karennni National Progressive Party (KNPP) – ဗော်တောတက်ကောန်ဂကူကရေၚ်ဍာဲ
Karen National Union (KNU) – ဗော်ကောန်ဂကူကရေၚ်

တၚ်နၚ် ကံက်နုက်ဂမၠိုၚ်

ပရိုၚ်ကေအိုၚ်စဳကရေၚ် KIC news
Deciphering Myanmar’s Peace Process: A Reference Guide (2014), BNI
ဝိကိပဳဒဳယာ (Wikipedia)