အကြာရမျှာၚ်လွဟ် (သ္ကုတ် ရ)

ဗတာၚ် (တိထဝ်ရာ)

ဍုၚ်ကချေၚ်

ကၞောတ်သၟဝ်ကျာကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံပိုဲဂှ် တွဵုရးဍုၚ်ကချေၚ်တန်တဴဒၟံၚ် နသဘာဝ သီုဒဵုသီုဍာ် ပေၚ်သဴဒၟံၚ်ကဵု ဂြိုပ်ဆု၊ ဖလာတ်၊ ကုန်ဝါ၊ စောဝ်လဂေါဝ်ကြုၚ်တုဲ ပိုၚ်ပြီလဝ် ပွဳပွိုၚ်ဂေဟပေၚ်ဇဳ နွံသီု ကၞောတ်ၜဳ (ဧရာဝတဳ)၊ သီု ဒဵုလတာပ်၊ ကၟာလှာနာနာသာ်ရ။ ဇၞော်သမၠဲတိဍာ်ကချေၚ် ဧရိယာနွံဒၟံၚ် ပိဠက်ပန်လ္ၚီမိုၚ်ပြၚ်၊ ဒှ်ဒေသ ဇၞော်အိုတ် လုပ်လၟိဟ်တတိယ အကြာရးဒေသ ကဵုတွဵုရး ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာရ။ ဍာ်လတာပ်၊ ဍာ်စောဝ်၊ ဍာ်ကြုၚ် ဂၠိုၚ်ကဵုတၞုၚ် ဇွောဝ်ဇက်စှေ်ကၠုၚ် နူဇိုၚ်ဒဵု ဂြိုပ်ဇၞော်ဟေမဝန်၊ ကုန်တိဗိတ်တေံဂှ် လိုန်တိကချေၚ်တုဲမှ စှ်ေကၠောံ ဒေသတၞဟ်၊ ဟဳလုပ်စိုပ်မှာသၟိတ် သ္ကုတ်သၠုၚ်ကျာ ဍုၚ်ပိုဲရောၚ်။

ဍုၚ်ကချေၚ်ဝွံ လပါ်ဗၟံက်ကဵုသၟဝ်ကျာတံဂှ် ဒှ်ဇိုၚ်ဝုတ်ဒိုဟ်ကု ဍုၚ်ကြုက် (ဍုၚ်တိဗိတ်ကဵု တွဵုရးယူနာန်) ကဵု လပါ် ဒိုဟ်ပလိုတ်ဂှ် ဍုၚ်အိန္ဒိယျနွံတဴရ။ လ္ပါ်သၠုၚ်ကျာဂှ် ရးသကိုၚ်ကဵု တွဵုရးသေံတံ နွံတဴရ။ ဒဵုဍုၚ်ပိုဲ သၠုၚ်အိုတ် မနွံယၟု ခါဂါဗဝ်ရာဇြဳ သမၠုၚ်ဗ္ဒါဲၜါဠက်ပေ (၁၉၃၂၁) ကဵု လှာဇၞော် “အေန်ဒဝ်ဂျဳ” တံ ပြာကတ် ပ္ဍဲပထဝဳရ။ ဒှ်ဒေသတၟေၚ်၊ တိဍာ်ပၟိက်ဇၞော်မွဲတုဲ ဒြပ်ရတ်သဘာဝသယံဇာတ မပတံ ထဝ်၊ မတ်သာ်တ္ၚေက်၊ တၟအ်မၞိက်၊ ဂြိုပ်ဆု သဘာဝတံ ပေၚ်သဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲတိကချေၚ်ရောၚ်။

ဝၚ်ပၠန်ဂတးဂကူကချေၚ်

ကောန်ဍုၚ်အရၚ်မူလတံ ဒုၚ်သ္ဇိုၚ် လ္တူဃံၚ်ကွာန်ဂြဝ်ကတာကောဒေံတုဲ အုပ်ဓုပ်ပိုၚ်ပြဳကၠုၚ် ဍုၚ်ကချေၚ် န ဂကောံဂကူညးကဵုညး ခေတ်အဆက်က်ရ။ အခိၚ်အၚ်္ဂလိက်တံ သ္ပလဝ်ဍိက် အလုံဍုၚ်ပိုဲဂှ် သၟိၚ်အၚ်္ဂလိက်တံ အုပ်ဓုပ်ကၠုၚ်လဝ် ဍုၚ်ကချေၚ် တၞဟ်ခြာတုဲ အခိၚ်ရုန်ဂစာန် သ္ဂောံသၠးၜးနူကဝ်လဝ်နဳ အၚ်္ဂလိက်တံဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် ဒူဝါတံ တုပ်စိုတ်ကဵု ဗိုလ်အံၚ်ဆာန် နလိက်ကသုက်ပေန်လုၚ် ကရောံကောန်ဂကူသေံ၊ ချေၚ်၊ ကရေၚ်ဍာဲတံ ပ္ဍဲ ၁၉၄၇ တုဲ ဂွံကၠုၚ် ပရေၚ်သၠးၜးမွဲစွံ ပါလုပ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံ ၁၉၄၈ ရ။ ခေတ်အၚ်္ဂလိက်တံဂှ် ဂကူ ကချေၚ် လုပ်ယိုက်ဂၠေၚ် ပ္ဍဲဒပ်ပၞာန်အၚ်္ဂလိက် ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ဗီုဂကူကရေၚ်၊ ချေၚ်ကီု “တံဒပ်ကချေၚ်” (Kachin Rifle) တၞဟ်ခြာ နွံဒၟံၚ် ပ္ဍဲဒပ်အၚ်္ဂလိက်တံ ဗွဲမပြာကတ်ရ။

ဍုၚ်ပိုဲ သၠးၜးတုဲ အခိၚ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် မန်ကဵုကရေၚ်တံ စတဝ်စၞေဟ်ကၠုၚ်ကု အလဵုအသဳဗၟာကၠာတဲဂှ် ဒပ် ကချေၚ်တံ နွံဒၟံၚ် သၟဝ်အလဵုအသဳရ။ ရန်တၟအ်ကဵု အခေါၚ်ကောန်ဂကူတုဲ ပိုဲ ပံက်ဒပ်စဵုဒၞာကောန်ဂကူမန် (MNDO)၊ ကောန်ဂကူကရေၚ် (KNDO) လုပ်ဒၟံၚ်ပေါဲဗ္တိုက်ကု အလဵုအသဳဂှ် ဒပ်ကချေၚ်တံ ပါကၠုၚ်အရာ ဗ္တိုက် ကၠေံ ရဲဒစဵုဒစးအလဵုအသဳရ။ ဆ္ဂး သၟိၚ်ဂွံလဝ်အဝဵုတံ အုပ်ဓုပ်ကၠုၚ်ဍုၚ် နဝါဒမဟာဂကူတုဲ ဟွံမၚ်မွဲ အတိုၚ်လိက် ကသုက်ပေန်လုၚ်ဂှ်ရ ဂကူကချေၚ်တံ သ္ဒးဒုၚ်စသိုၚ် ပရေၚ်ဒးဒုၚ်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်၊ ပ္တန်ကၠုၚ် ဒပ်ပၞာန်ကချေၚ်ရ။

ဟိုတ်တုန် အလဵုအသဳဖဆပလ သၟဝ်သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်ဥုနု ပညပ်ကၠုၚ်သၞောဝ် (ထ္ၜုတ်သၞောဝ်) “ဘာသာကၟိန်ဍုၚ် သ္ဒးဒှ်ဗုဒ္ဓဘာသာ” ဂှ် ဂကူကချေၚ်တံ ဒုၚ်တဲလ္တူကိစ္စဏံ ဟွံမာန်တုဲ စတိတ်ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ် ပ္တန်ကၠုၚ် “ဒပ်ပၞာန် သၠးၜးကချေၚ်” သၟဝ်ပၠတရဴ “ဗော်သၠးၜးကချေၚ်” ပ္ဍဲ သၞာံ ၁၉၆၁၊ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၅ ရ။

ပ္ဍဲဗော်သၠးၜးကချေၚ်ဂှ် ညးလေပ်ပညာကီု၊ ရဲကေၚ်ယိုက်ဂၠေၚ်လဝ် ပ္ဍဲအလဵုအသဳတံကီု လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ပါကၠုၚ်တုဲ ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ဝါဒကောန်ဂကူ တၞဟ်နအုပ်ဓုပ်ဂကူဇကု နအခေါၚ်အရာဖန်ဖက်ဘဝဇကု ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ။ တိဍာ် ကချေၚ်ဝွံ မတ်မၞိက်မနွံကဵုၚုဟ်မး မပ္တံ မတ်သာ်တ္ၚေက်၊ ထဝ်၊ မၞိက်ရတ်နာနာတံတိတ်ဂၠိုၚ်တုဲ အခေါန်အကံက် နူ ဂြိုပ်ဆု၊ ကတိုၚ်မတ်၊ ကူသာန်သွံရာန်တံ ဂၠိုၚ်သန်ကွေံရ။ ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်၊ ရုၚ်ဗ္စာ၊ ဒပ်ဗၠာဲသၟိၚ်ကဵု ဌာနအုပ်ဓုပ်၊ ဌာနပညာဂကူကချေၚ်တံ နွံတဴ ဗွဲမခိုၚ်ကၠိုက်တုဲ ပ္တန်လဝ်ဍုၚ်ညးတံ ဗီုပြၚ်အလဵုအသဳကောန်ဂကူမွဲရ။

အခိၚ်ဂကောံတဲပါဲ (ဝါဒကောံမျူဏေတ်) တံ အသိၚ်ခိုဟ်၊ ဇြဟတ်ဇၞော်ဒၟံၚ်ဂှ် ဗော်ကချေၚ်လေဝ် ဒက်မိတ်ပါ လုပ် န “မဟာမိတ်ပၞာန်” ကဵု ဗော်ကောံမျူဏေတ်ဍုၚ်ဗၟာတုဲ လွဳပ္တိုန်ဇြဟတ်ဇကုကီုရ။ ဗွဲကြဴဏံ ဗော်ကောံ မျူနေတ် လီုအာတုဲ ဗော်ကချေၚ် လုပ်ပ္ဍဲဒပ်ပံၚ်ကောံ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်၊ ဒပ်ပံၚ်ကောံဒဳမဝ်ကရေဇြဳ (NDF, DAB, UNFC) တံ အဆက်က်ရ။ ဟိုတ်မိတ်သဟာဲသၠဲလးဂှ်ရ ဂကောံပၠန်ဂတးကချေၚ် KIO ဝွံ (တၟေၚ်ခြာကဵု ဒပ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်သ္ကုတ်သၟဝ်ကျာ) သြဇာ၊ ဂုဏ်သိက္ခာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် သၠုၚ်တဴရောၚ်။

ၜိုန်ဂှ် ပ္ဍဲ ၁၉၉၄ ဂှ် ဒေါအ်အာပန်ပှောအ်ကဵု အလဵုအသဳပၞာန်တုဲ ခြာတိတ်အာ နူဂကောံမဟာမိတ်ကောန်ဍုၚ်အ ရၚ်တံရ။ ဗော်ကချေၚ် တိုန်စိုပ် သ္ဘၚ်သဳကၠဳကောန်ဂကူ (အမျိုးသားညီလာခံ) ဗွဲမကတိုၚ်ကၟဟ် ပ္ဍဲဓဇက်သၞောဝ် ၂၀၀၈ ကီုရ။ ဆ္ဂး ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၁ ဂိတုဂျောန် ၉ ဂှ် ဟိုတ်နူ အလဵုအသဳဗၟာတံ ကဵုဒြဟတ်ဓရိုဟ် သ္ဂောံလုပ် ဒပ် မၚ်ပယျဵုတုဲ ဒေါံပန်ပှောအ်လီု၊ ကလေၚ်ပန်ပှောအ်ညးသ္ကအ်ပၠန်ရ။ အဆက်ပေါဲပၞာန်ဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန်ကချေၚ် သ္ဒးဂြိပ်ဒဴဘဲပၞာန် စိုပ်အာပယျဵုကြုက်လေဝ်နွံ၊ တန်တဴဒၟံၚ်အကြာဂြိုပ်လေဝ် ဂၠိုၚ်ကဵုလ္ၚီရ။

နူကဵုဒေါံပန်ပှောအ်လီုအာတုဲ ဂကောံကချေၚ် ကလေၚ်ဆက်ဆောံကၠုၚ်ကဵု မဟာမိတ်၊ ပါလုပ်ပ္ဍဲ UNFC ပၠန်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် သီုဗိုၚ်လွဳကဵုဇြဟတ်ကဵု ဒပ်ပၞာန်တအၚ်၊ ဒပ်ရခေၚ်တံ အရာဗ္တောန်ကွတ်ပၞာန်ကီု၊ ထံၚ်ပၚ်ဗပေၚ်ဇြဟတ်ကီုရ။ တုဲပၠန် ပါလုပ်ပ္ဍဲ “ကမ္မတဳချပ်ဂၞန်ပညဳပညပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဖိတ်ဒရေဝ် (FPNCC) ကီု၊ ဂကောံမဟာမိတ်သၟဝ်ကျာကီုရ။ ပ္ဍဲ FPNCC ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဝ၊ ဗော်ကချေၚ်၊ ဒပ်ပၞာန်တ အာၚ်၊ ဒပ်ကိုဝ်ကာတ်၊ ဒပ်ရခေၚ်၊ ဒပ်သေံသၟဝ်ကျာ၊ ဒပ်မိုၚ်လာတံ ပါလုပ်ရ။

ဒပ်ပၞာန်ကချေၚ် ဇြဟတ်နွံဒၟံၚ် ဗၞတ်ၜါဠက်ရောၚ် (ဒပ်လၟိန်၊ ဒပ်အရန်) သ္ဂးရ။ ဥက္ကဌ သ္ကိုပ်ပၞာန်အေန်ဗာန်လ၊ ဒုသ္ကိုပ်ပၞာန်ဂါမ်ယှံၚ် အာက္ဍိုပ်တုဲ သ္ပလဝ်ဌာန်ဂအုပ် ပ္ဍဲပယျဵုဍုၚ်ကြုက် ဍုၚ်လိုၚ်ဇြာရ။

ပရေၚ်ကော်အဆော ကောန်ဂကူနာနာ ပ္ဍဲဍုၚ်ကချေၚ်

ပ္ဍဲဍုၚ်ကချေၚ်ဂှ် ဂကူဂျေန်ဖဝ်၊ ရဝၚ်၊ လဳသူ၊ လဝ်ဝဝ်၊ လချုက်၊ ဇြိုက်ဝါ၊ သေံဇၞော်တံ မနွံတုဲ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဆုဲ လုပ်ကၠုၚ် ဂကူဗၟာ၊ ကြုက်၊ ဂလာ (ဂဝ်ရခါ) ကဵု ဂကူတၞဟ်ဟ်တံ နွံဒၟံၚ်ဇဳညဳရ။ အတိုၚ်စရၚ်သ္ၚိကၟိန် (census) ပ္ဍဲ ၂၀၁၄ မ္ဂး ဂကူကချေၚ် ၃၈.၁ % ၊ ဗၟာ ၂၉.၃ % ၊ သေံဇၞော် ၂၄.၂ % တန်တဴဒၟံၚ်ရ။ မွဲအဆက်ပၠန် ပ္ဍဲဂ လာန်သ္ကိုပ်ပၞာန်မေန်အံၚ်လှာၚ် သၞာံ ၂၀၁၆ ဂှ် ညး ပ္တိန်ထ္ၜးလဝ် ဂကူဗၟာ နွံဒၟံၚ် ၂၉.၂ % ၊ ဂကူသေံ ၂၃.၆ % ၊ ဂျေန်ဖဝ် ၁၈.၉၇ % ၊ လဳသူ ရ % ၊ ရဝၚ် ၅ % ၊ လဝ်ဝဝ် ၃.၃၃ % လာချုက် ၂.၈၉ % ၊ ဇြိုက်ဝါ ၂.၈၉ % ကေုာံ ဂကူတၞဟ်ဟ်တံ တန်တဴဒၟံၚ် ၈ % ရ။

ပ္ဍဲဍုၚ်သေံဇၞော် (ထာဲယာဲ) တေံဂှ် ကောန်ဂကူကချေၚ်တံ နွံဒၟံၚ်ကီုတုဲ ဒပ်ပၞာန်ကချေၚ် (KIO) လေဝ် ဖျေံလဝ်ဇိုၚ် ပ္ဍဲ သ္ကုတ်သၟဝ်ကျာဍုၚ်သေံ အဆက်တွဵုရးကချေၚ်၊ ပယျဵဍုၚ်ကြုက်တံကီုရ။ ဗီုဂှ်ကီု ပ္ဍဲဍုၚ်ကချေၚ်ဂှ် တၞောဝ် ဂကူသေံဇၞော် ကော်ဂး သေံဗ္ကေတ် (ရှမ်းနီ) တံ တန်တဴဒၟံၚ် လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ ဂကူသေံဗ္ကေတ်တံဂှ်လေဝ် ရုန်ဂ စာန်ဒၟံၚ် သွက်အခေါၚ်အရာ ကောန်ဂကူညးကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ဂကောံဂကူလ္ၚဵုတံ ချဳဒရာၚ်တန်တဴဒၟံၚ် သၟဝ် ဒပ်ညးဍုၚ်ကွာန် (ပြည်သူ့စစ်) တံ နွံတဴရ။ ဂကောံရပ်လွဟ်တံဏံဝွံ ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်သွက်စဵုဒၞာဒေသဇကုတုဲ သွက်ဂုဏ်ဖဵုဇကု၊ ဇြဟတ်ဇကုဂှ် ပံၚ်တောဲကဵုအလဵုအသဳကီု၊ ဂကောံတၞဟ်ကီုတုဲ ချဳဒရာၚ်ဒၟံၚ်အိုတ်ရ။

မွဲသာ်ပၠန်ဂှ် နူစဍုၚ်ဗၟာဂွံ သၠးၜး ၁၉၄၈ တုဲ ဂကူဗၟာတံ ပြံၚ်လုပ်ကၠုၚ်ဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်သဳသဳဂှ်ရ ဂကူကချေၚ်တံ ဒှ်တိုန်ဓဝိၚ် ညးတၞဟ် လုပ်ကၠုၚ်ဒေသဇကုအိုတ်ရ။ ဟိုတ်နူကတိုၚ်မတ် သယံဇာတဂၠိုၚ်သန် ကမၠောန်ပိုန်ဒြပ် ၜံက်ခါဲ သွံ ရာန်မတ် ဇၞော်မောဝ်တဴတက်တိုန် ဗွဲမြက်စာရ။ ပ္ဍဲဍုၚ်ဖါကါတ်မွဲဓဝ်ဂှ် ကောန်ဂကူ နူဌာန်နာနာကဵု ရခေၚ်တံ ဆုဲပြံၚ်ကၠုၚ်လုပ်လၟိဟ်ကိုဍ်တုဲ ညးတံ ဂွိၚ်တဴပြဿနာသၟာကမၠောန် ဆုဲပြံၚ်ကဵု သဘာဝပွဳပွိုၚ်သၞောတ်ဂေဟ အိုတ်ရ။ ရံၚ်ပရူဒဒှ်ဗီုဏံမ္ဂး အလဵုအသဳတံ မိက်ဂွံပါ်ပရး ကောန်ဂကူနာနာတံတုဲ ပ္တန်အုပ်ဓုပ်ညးတံရ။ ရံၚ်လၟိဟ် ဗီုဏံမ္ဂး ပ္ဍဲဍုၚ်ကချေၚ်ဂှ် ဂကူကချေၚ် ဒှ်ကၠုၚ် ဂကူဂအုံဍောတ် (Minority) မွဲရ။

ဒပ်ပၞာန်ကောန်ဂကူသေံဗ္ကေတ်

ဒပ်ပၞာန်ကောန်ဂကူသေံဗ္ကေတ်ဝွံ ပံက်ပ္တန်လဝ် နဂကူသေံ ကောန်ပၞာန်တိတ်နူ ဒပ်ကချေၚ် ပ္ဍဲ ၂၀၁၆ တေံရ။ တန်တဴ ချဳဒရာၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲရးဒေသသကိုၚ်၊ တွဵုရးကချေၚ်။ ဇြဟတ်တိုန်ဒှ် မွဲလ္ၚီပြၚ်ရ။ ဟိုတ်နူတၚ်ဒုၚ်စသိုၚ် သ္ဒးဒုၚ်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ဒၟံၚ်ကု ဂကူကချေၚ်တံတုဲ ကေတ်ပရေၚ်ထံက်ဂလာန်ဂကူသေံမတန်တဴဍုၚ်ကချေၚ်၊ ဂၠာဲသ္ပ မဟာမိတ်ကု ဗော်ဂကူသေံဇၞော်ရ။ ပ္ဍဲပ္ၚံက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဏံဂှ် ဟိုတ်နူဟွံပံၚ်တောဲကဵု ကချေၚ်တံတုဲ သ္ဒး ဒုၚ်အထေၚ်ဗၠေတ်ဒၟံၚ်ကဵု ဗော်ကချေၚ်၊ ဒပ်ပဳဒဳအေဖ်ဗၟာ သီုဒှ်ဒၟံၚ်ပေါဲဗ္တိုက် ညိညကီုရ။

ဒပ်သေံဗ္ကေတ်ဝွံ ၜိုန်ရဇြဟတ်လၟိဟ်အောန် ပ္တန်လဝ်တၟိကီုဂှ် ကောန်ဂကူညးဍုၚ်ကွာန်သေံတံ ပူဗိုၚ်လဝ် ဗၞတ် ထေက်ကြိုက်ရ။ ပ္ဍဲတွဵုရးကချေၚ်ဂှ် လၟိဟ်သေံဇၞော် နွံဒၟံၚ် ၂၄.၂ % တုဲ ဂကူကချေၚ် (ဂျေန်ဖဝ်) နွံဒၟံၚ် ၁၈.၉၇ % ရ။ (အလဵုအသဳတံ ပါ်လဝ်စရၚ် ကောန်ဂကူပ္ဍဲကချေၚ်ဂှ် အစဳအဇန် ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ဝါဒပါ်ဆီရ။)

ဟိုတ်နူမူဝါဒကချေၚ် ပကောံဇြဟတ်ပၞာန်အကြာကောန်ဂကူတၞဟ်ကီု၊ ဖျေံပရေၚ်အုပ်ဓုပ် ဗက်အခေါန်ကီုတုဲ ဂကူလဳသူ၊ ရဝၚ်တံဂှ် ဟွံစှေ်စိုတ် လ္တုဂျေန်ဖဝ် နွံ။ အလဵုအသဳဗၟာတံ စန်ဒက်တုဲ ပါလုပ်ပ္ဍဲဒပ် ညးဍုၚ်ကွာန်ဗၟာ (ပြည်သူ႕စစ်) တံလေဝ် နွံဂၠိုၚ်ဂၠေၚ်ရ။

နဲဗျူဟာကချေၚ်

ဂကောံကချေၚ်ဝွံ ဆဵုဂ္ဗကြံၚ် ပ္ဍဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်ပၞာန် သီုဆက်ဆောံမဟာမိတ် နနဲကဲဗျူဟာဍိုဟ် ကေက် ဟီုဂွံရ။ ဟိုတ်နူ ပယျဵုကၠောံဒၟံၚ်ကဵု ဍုၚ်ဇၞော် (ကြုက်၊ အိန္ဒိယျ) တုဲ ဆက်ဆောံ ညံၚ်သ္ဂောံ ပြေပြံၚ်သီု ၜါလပါ်ရ။ ကုဂကောံရပ်လွဟ် ဒေသဆက်စပ်ဇကုကဵု လ္တူသၞတံဂှ်လေဝ် ဝေၚ်အာ သီုပရေၚ်ပၞာန်၊ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ၜါလပါ်ရ။ အခိၚ်ဒပ်ပၞာန်သီအဝဵုအလန်ဏံဂှ် ကဵုဇြဟတ်ကု ဂကောံဒစဵုဒစး ပဳဒဳအေဖ်တံ သ္ဂောံ ဗ္တောန်ကွတ်ပၞာန်ကီု၊ သီုဗိုၚ်ဗပေၚ် ကပေါတ်ပၞာန်ကီုရ။ ဆ္ဂးညးတံ ဒုၚ်လဝ်မူ ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ဝါဒကောန်ဂကူ ဇကုတုဲ ဟွံကဵုညးတၞဟ်လုပ်ပထုဲ ပ္ဍဲတိဍာ်ညးတံ ပိုတ်တ်ရ။ ဟိုတ်နူကချေၚ်တံ ကဵုကၠုၚ်အရီုဗၚ်ကု ဂကောံ ဒစဵုဒစးတံတုဲ ဂကောံပၠန်ဂတးဂကူဗၟာတံ ချဳဒရာၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဒေသဗၟာ (သကိုၚ်၊ အၚ်ဝ) တံဂှ်ရ ဒှ်ပေါဲဗ္တိုက်ကု တၠအဝဵုပၞာန်တံ ဂၠိုၚ်တိုန် မ္ၚးဒေသကချေၚ်ရ။ အကြာဗၟာကဵုဗၟာ ယှုက်ထုဲဒၟံၚ်ဂှ် ကချေၚ်တံ မၚ်မွဲသမၠုၚ်ပ္တိုန် အဝဵုပ္ဍဲဒေသဇကု မာန်ဂၠိုၚ်ရ။

ဂကောံကချေၚ်ဝွံ ဟွံပါလုပ် ပ္ဍဲဂကောံတုပ်စိုတ်ဓဝ်ၜိုဟ်လလံအလုံဍုၚ်မွဲဏီရ။ မူဝါဒကချေၚ်တံဂှ်လေဝ် သီုဗ္တိုက်အာပၞာန် သီုတက်အာကျာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ရောၚ် ဂွံဆဵုရ။ ကိစ္စတိဍာ်တုဲ သီုတဝ်စၞေဟ် ပန်ဒၟံၚ်ကဵု အလဵုအသဳဗၟာ ဟွံသ္ကုတ်ကီုဂှ် ညးတံပံက်လဝ်တရၚ် ပရေၚ်တက်ကျာ ပညဳပညပ်ကီုရ။ တိုၚ်ပ္ကဴအန္တိမ ကချေၚ်တံဝွံ တၞဟ်နပတန်အဝဵု ဒက်ပ္တန်တိဍာ်ဇကုတုဲ တရဴညးတံကွာ်ဂှ် ညးတံ မၚ်ရံၚ်အကာဲအရာ မဟာမိတ်ဇရေၚ်ညးတံ၊ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်၊ သီုဍုၚ်ဇိုၚ်ဝုတ်ဒိုတ်၊ သီုဍုၚ်နာနာတုဲ ဂါံတိုန်ဒၟံၚ် ရောၚ်ဂှ် ဒးကတ်လ္ၚတ် နူဂကောံကချေၚ် နွံတဴ ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။

ဗတာၚ် (တိထဝ်ရာ)

ယၟုဂကောံဂမၠိုၚ်

DAB (Democratic Alliance of Burma) ဒပ်ပံၚ်ကောံမဟာမိတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဍုၚ်ဗၟာ

Indawgyi Lake လှာအေန်ဒဝ်ဂျဳ

Jingpho (Kachin) ဂျေန်ဖဝ် (ဂကူကချေၚ်)

Kachin Independence Army ဒပ်ပၞာန်သၠးၜးကချေၚ်

Kachin Independence Organization ဗော်သၠးၜးကချေၚ်

Kachin Rifle တံဒပ်ကချေၚ်

Minority ဂကူဂအုံဍောတ်

Northern Alliance ဂကောံမဟာမိတ်သၟဝ်ကျာ

Shanni Nationalities Army ဒပ်ပၞာန်သေံဗ္ကေတ် (ရှမ်းနီအမျိုးသားတပ်မတော်)

NDF (National Democratic Front) မုက်ဒပ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳကောန်ဂကူ