သမၞိၚ်ဂကူပိုဲဟေၚ် ဗၜိုဟ်ကဵုဂၠမ်စိုတ်ပိုဲမာန်

ကောန်စဴထဝ် (ဝါဒကောန်ဂကူ)

ဂိတုဂျောန် ၆၊ ၂၀၂၃

သအာၚ်နူဝါဒမဒုၚ်သဇိုၚ်ကဵုကောန်ဂကူတုဲ ဝါဒတၞဟ်လဵုမွဲဟွံမိက်သ္ပအဓိက၊ ပရေံသာ်ဂှ်ဟွံသေၚ် ဂုန်ဖဵုဟွံဇၞော် မိက်ဂွံသဂး။ ဂကူမန်ပိုဲဂှ် ဒှ်ဂကူမကြပ်ညောန်ကဵုဂွံကၠေံကၠက်မွဲဂှ်တုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံကၠေံကၠက်ဂှ်ရ ပိုဲဒးသ္ပလွဳပရာ၊ အကာဲအရာပိုဲဂှ် ဒှ်မံၚ်အ ဆံၚ်မဒးထိၚ်ဒက်စဵုဒၞာ ညံၚ်ဂကူဟွံဂွံကၠေံကၠက်အာ နူဂၠးတိဂှ်တုဲ ဂွံကၟေန်တိုန်စိုပ် နူဂၠးဂတာဏံဂှ် ဖန်ဝါတ်ဒၟံၚ်တၟာဂလိုၚ်။ သေံၚိတ်၊ ဗၟာၚိတ်တုဲ ကၠေံကၠက်လၟိဟ်အောန်စှေ်အာဒၟံၚ်အရိုဟ်ဟ်တ္ၚဲ၊ ဒၟာနူပေဲါဗတိုက်ဟွံသေၚ်။ နပွမဒးဒုၚ်ၚိတ်တုဲကၠက်ဂှ် ဒှ် အန္တရာဲမုက်ဂၞန်မွဲ ပိုဲမဒးဆဵုဂဗဒၟံၚ်တ္ၚဲဏံရ။ သေံဂစိုတ်ကဵုလွဟ်၊ ဗၟာဂစိုတ်ကဵုသေနာတ်ဗမ်ဂျိတုဲ ကၠက်ဟွံသေၚ်ရ။ က ရေၚ်ကၠတ်ပန်ဂစိုတ်တုဲလေဝ်ကၠက်ဟွံသေၚ်။ ကၠမွဲဂကူဓဝ် ဂစိုတ်ကလက်မံၚ်ကၠိက်ဂြိုပ်ဟွံသေၚ်၊ ကၠဵုကၠိၚ်တအ် ဗက်က လက်မံၚ်ကီုဂှ်တုဲ အန္တရာဲဂှ် ကၠုၚ်နူပန်ဒိုအ်ဒစာံကၠၚ်ရ။

ပ္ဍဲအရာဒးဒုၚ်ၚိတ်တုဲကၠက်ဂှ် ၚိတ်နနဲသာ်လဵုရောဂှ် ပိုဲတအ်ဟွံကၠးကေတ်၊ ဆဂး စကာနဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်မၞိဟ်၊ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်၊ ဖဍိုန်စိုတ်ဓါတ်ဆာန်ဂကူ၊ ဖအောန်ဖျဝ်သိက္ခာဂကူ၊ ဖျဝ်ဖျေံဘဝဂကူ၊ ယေန်သၞာၚ်ဂကူ မပ္တံသာ်ဝွံတုဲ ၚိတ်ရ။ “အဲဂကူမန်မွဲရ” သာ်ဝွံ ဒဵုကဵုဟွံဂံၚ်ဟီုလဒေါဝ်ဝိုၚ် ပ္ဍဲစိုတ်တေံဂွတိုန်တုဲ ကဟဳမံၚ် ဟွံတုပ်ကဵုဂကူကြုက် မပ္တံပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲ၊ ဍုၚ်သေံ။ “ကျိုၚ်ကယိုၚ်မန်မဂး ဂွကဵုညးတၞဟ်” ပ္ဍဲစိုတ်တေံ ကယိုၚ်ဏံ အဆံၚ်သဝ် လုပ်အကြာဝိုၚ်ဂၠးတိဟွံဂွံ၊ ဟွံတုပ်ကဵုစိုတ်ဓါတ်ဂ လာအိန္ဒိယ၊ ဂလာအာရာပ်တအ် မကျိုၚ်ကယိုၚ်ဗုဗုဂၠိၚ်ၚ်ညးတအ်။ “လေပ်လိက်မန်မဂး ဂုန်ဖဵုဟွံမွဲ ဒၞာဲစကာဟွံမွဲ” ပတှေ်ဒုၚ် ဂိုၚ်ကေတ်သာ်ဝွံတုဲ ဟွံမၚ်မွဲလိက်ပတ်မန် ဖျဝ်ဖျေံအဆံၚ်လိက်ပတ်မန်၊ ဟွံဗတောန်လိက်မန်၊ ဟွံကဵုဇြဟတ်ကဵုလိက် ပတ်မန်တုဲ ဒ္ဂေတ်ဗက်ဝါဒ “မိက်ဂွံဂစိုတ်တၞံဆုမဂး” ညံၚ်ရဴကဵုတၞံဆုကှ်တုဲချိုတ် နပွမဟွံစုတ်ကဵုဍာ်ဝါဲရ။

ဂကူကြုက်ဂလာပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲတအ် ညးတအ်ဂံၚ်ဟီုပစူတဲ ဒဒှ်ရညးတအ်ဂကူကြုက်၊ ဂကူဂလာ မကၠုၚ်နူဗဳဇဍုၚ်ကြုက်၊ ဍုၚ်ဂလာ။ ဂကူကြုက်ဂလာတအ်ဂှ်လေဝ် ညးတအ်ဟွံကၠဟ်ဂကူညးတအ်တုဲ ဗွိုၚ်မၞိဟ်ဂကူညးတအ်ကဵုညးတအ်၊ ဂကောံပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် ဂကူညးတအ်ကဵုညးတအ်၊ ဂကောံသာသာနာညးတအ်ကဵုညးတအ် ဒက်ပတန်တၞဟ်ခြာတုဲတန်တဴအိုတ်ရ။ အလဵုအသဳဗၟာ အဆက်ဆက်တအ် ၜိုန်ရကဵုကၠုၚ်အန္တရာဲ ညံၚ်ရဴထ္ဍေၚ်ဖျဴကၠေံဂကူကြုက်ဂလာတအ်ဂှ် နွံကီုလေဝ် အဆက်အဆေန်မသၟေဟ် တအ်ဂှ် ညးတအ်ကလေၚ်စန်ဒက်ပကောံဇြဟတ်တုဲ သှေ်သၟေဟ်ဒၟံၚ် နကဵုဇြဟတ်ခိုၚ်ၚ်၊ လၟုဟ်ပိုဲဂွံဆဵုမံၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်မန်ပိုဲ ပြာပြာ ကတ်တ်ဖိုဟ်ရ။ အန္တရာဲဂကူညးတအ် ဟွံဍောတ်နူကဵုဂကူပိုဲရောၚ် ဒးဟီုပတောအ်ရ။ ဆဂး ပ္ၚံက်လဵုစိုပ်ပ် ဂကူညးတအ် ညးတအ်ဟွံကၠဟ်။ ဂကူမန်ပိုဲ ပ္ဍဲဍုၚ်သေံ ကၠက်ပြဟ်ဂှ် ဟိုတ်နူသာသ္ပဂၠိုၚ်ဒးဟီုရ။ ပိုဲဒးဒုၚ်ၚိတ်တုဲ လၟိဟ်အောန်စှေ်မံၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲဂှ်လေဝ် ဒၟာနူပိုဲသာသ္ပအ်ဂၠိုၚ်ရ။ ယဝ်ရဒးနိဿဲကေတ်အရေဝ်ပါဠိညိညတုဲ စကာမဂး “အပ္ပမာဒေါ အမတံ ပဒံ၊ ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒံ- ဟွံဝိဝိုၚ်ဝိုတ်တၠိၚ်၊ ဟွံသာသ္ပအ်မဂး နိဗ္ဗာန်၊ ဝိဝိုၚ်ဝိုတ်တၠိၚ်သာသ္ပအ်မဂး ဒှ်ဟိုတ်ဂွံချိုတ်၊ တုပ်သာ်ဂှ်ကီု ဟွံသာသ္ပအ်မဂး ဟွံဝိဝိၚ်ဂကူမဂး ဒှ်ဟိုတ်ဂကူဂွံဂဵုလဟဵု ဗဂဵုမုက်မတ်ပ္ဍဲဂၠးတိ၊ သာသ္ပံဝိဝိုၚ်ဝိုတ်တၠိၚ်မံၚ်မဂး ဒှ်ဟိုတ်ဂ ကူဂွံချိုတ်အာပ္ဍဲဂၠးတိ ဟွံကၠက်အာပ္ဍဲဂၠးတိကီုရ။” သၚ်တၠပညာမလေပ်ပိဋကတ် ကလိဂွံတဆိပ်ပိဋကတ်ပိတအ်လ္ၚဵု သာ်လဵု မဟီုရောမဂး၊ ဒးကၠုၚ်ကဵုဂကူဘာသာသာသနာညးတအ်မဂး ညးတအ် စိုတ်ရပ်လွဟ်တဝ်စၞေဟ်ဒှ်ကၠုၚ်ရ။ မိက်ဂွံဒက်ပ တန်ဂကောံရပ်လွဟ် ဂွံစဵုဒၞာဍုၚ်ကွာန် ဒှ်ကၠုၚ်ရ။

ဂွံတာဒၞာအန္တရာဲဂကူ မဇၞော်မံၚ်တၟာဒဵု ပ္ဍဲခေတ်ပစ္စုပ္ပန်ဝွံမာန်ဂှ် ဗော်ရပ်လွဟ်မန် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ၊ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန် ဗော် ညဳသၟဟ်ဂကူမန်၊ ဂကောံသၚ်မန် ဂကောံသၚ်ရာမညနိကာယ ပိဏံ ဒးဒှ်မံၚ်မွဲပလောပ်လၟိုန်န်ရ။ ကာလဒးဒဵုဒၞာ နကဵုလွဟ် မဂး၊ ကာလဒးစဵုဒၞာနကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မဂး၊ ကာလဒးစဵုဒၞာနကဵုသာသနာမဂး ပိုဲဒးဗှ်ဗၞုဟ်ညးတအ်ဟေၚ်ရ။ ညးတအ်ဟေၚ် ဒတဴလိုၚ်အာ ဗွဲဂတ ခိုၚ်ၚ်ဗိုန်န်တုဲ ဒးမၚ်မွဲအာဂကူပိုဲတအ်ရ။ ကောန် သဂံၚ်ပိုဲတအ်ဂှ် ကၠုၚ်နူညးတအ်ရ၊ သၟာပရေၚ်ဍုၚ် ကွာန်ပိုဲဂှ် ကၠုၚ်နူညးတအ်ရ၊ သာသနာပိုဲ သၚ်ပိုဲဂှ် ကၠုၚ်နူညးတအ်ရ။ သၟဝ်အာက္ဍိုပ်ညးတအ်ဟေၚ် ပိုဲဒးဇက်ဂၠောဲအာရ။ ဇြဟတ်ညးတအ်ဟေၚ် ဒှ်ဇြဟတ်ဇုတ်ဓရံၚ်ကောန်ဂကူပိုဲ။ ညးတအ်ဟေၚ် သ္ပစၞးဂကူပိုဲဇေတ်တ် ဍာံဍာံ။

အဲဂွံတီကေတ်မွဲသာ်ဂှ်တုန်၊ ဂကူအာရာပ်မူသလေမ် မကူသာန်ဗၞိက်(၁၄)တၠ စိုပ်အာမလေရှာတုဲ ပတန်သာသနာညးတအ်ဂှ် တ္ၚဲဏံ ဍုၚ်ဂှ် ဒှ်အာဍုၚ်မရှေ်သှေ်သာသနာမူသလေမ်ရ။ တုပ်သာ်ဂှ်ကီု တိဍာ်မန်ပိုဲလေဝ် ဂွံကလေၚ်ဒှ်သာသနာရာမညပိုဲပၠန်ဂှ် သၚ်မန်တအ် ဒးစွံစိုတ်ဇြိုဟ်နက်တုဲ ကလေၚ်ပတန်ရ။ လညာတ်သဘဴဓဝ်ပရေၚ်သာသနာမဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ်ဂှ် စဵုဒၞာဂကူပိုဲ သာသနာပိုဲ စဵုကဝ်တူမာန်ကီုရောၚ်ဂှ် က္ဍိုပ်သကိုပ်ပၠန်ဂတးမန်ပိုဲ ပမာညံၚ်ရဴအစာဟံၚ်သာတအ် ညာတ်ကေတ်ဟွံကၠးဏီဂှ်တုဲ ပၠန်ဂတးမန်ကဵုသာသနာမန်ဂှ် ဂွံဗဂပ်ညးသကအ်ပေၚ်ၚ်ဂှ် ဒှ်ဟွံမာန်ဏီ ဟီုမာန်ရ။ ကေၚ်ကာဝွံ ရံၚ်အာကဵုလညာတ် ဗွဲဓ မ္မတာမဂး ၜိုန်ရအန္တရာဲဟွံဇၞော်ကီုလေဝ် ဆဂး ကာလလ္ၚတ်ရံၚ်စေအ်အ်မဂး ဂွံပ္ၚောံအာတရဴဂှ် ဝါတ်ခဲါအာကွေံကွေံရ။ ပၠန်ဂတး မန်ဂှ် ပၟိက်ဇၞော်နူကဵုသာသနာမန်ဏီ သာ်ဝွံ ဟွံမိက်ကဵုၜတ်ကၞာတ်ရ။ ဂုန်ဖဵုဂကူဇၞော်မံၚ်တုပ်ပ်ဂှ်ဟေၚ် မိက်ဂွံညာတ်ကေတ်ရ။ ဂွံညာတ်ကေတ်သာ်ဝွံဂှ်လေဝ် တၠပညာမန်တအ် ဒးဂၠိုက်ဂၠာဲပတိုန်ထ္ၜးကၠးကၠးမးမးကီုရ။ မိဂှ် ပၟိက်ဇၞော်နူအပါဏီ၊ အပါဂှ် ပၟိက် ဇၞော်နူမိဏီ သာ်ဝွံ ဟွံမိက်ကဵုၜတ်ကၞာတ်ဒုၚ်စသိုၚ်ရ။ အရာလဵုမွဲဟွံဟီု ဓါတ်ပန်ဟွံသၟဟ်တးတုဲ စိုပ်အာတၞုၚ်တၞးလောန်မဂး ဂုန်ဖဵုအောန်လောန်ရ။ ကညၚ်ကါတ်လောန်လေဝ် ဂုန်ဖဵုအောန်၊ ကသီုဗြဲဂၠိုၚ်လောန် ဒတုဲဖဵုအောန် ပမာသာ်ဂှ်ကီု ဂကူပိုဲ ဘာသာပိုဲ သာသနာပိုဲပိဏံ ဒးသ္ပညံၚ်ရဴက္ဍိုပ်ဖဴရ။ အဓိကရန်တၟံဂှ် ပိုဲကေတ်ဍာ်ရမဂး ကၟာဂှ် ကာလဍာ်ဓလာဲ တိတ်မံၚ် ပေၚ်ၚ်ရမဂး ဟွံဒးခဲါဂယိုဟ်ဖျေံရ။ ယဝ်ရဍာ်ဟွံခိုဟ်မဂး ဒးဆက်ခဲါဖျေံရ။

သၚ်မန် မလေပ်မံၚ်လိက်မန်အဆံၚ်သၠုၚ်ၚ်တ္ၚဲဏံဂှ် ဒၟာနူသၞောတ်ပညာကၟိန်ဍုၚ် မကလိဂွံလဝ်အခေါၚ်သှ်လိက်ဘာသာ မန်ရောၚ်။ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ အာတ်မိက်သွက်သ္ဂောံကလိဂွံအခေါၚ်သှ် လိက်ဗတ်မန် သွက်သၚ်မန်ဂှ် ဒှ်အဝယ်လစှေ်မဍောတ် သွတ်မွဲဟေၚ်ရ။ ဆဂး က္ဍိုပ်သကိုပ်ပၠန်ဂတးမန် အစာယှိုဲဂျေန် မက္ဍိုက်ပ်အခိၚ်ဂှ်တအ် ညာတ်သ္ၚောဲတုဲ သ္ပအဓိက တၚ်အာတ်မိက်မွဲသာ်တုဲ အာတ်ကၠုၚ်သွက်သၚ်မန်တအ်တုဲ သတ်ပၟဝ်ဇဝ်ပကဴဂှ် ဂကူပိုဲသီုဖအိုတ်ဂွံဒုၚ်စသိုၚ်ရ။ စၞးဒးအာတ် အခေါၚ်သွက်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိညးဂှ် ညးအာတ်အခေါၚ်သွက်သၚ်မန်ညးဂှ် ရန်တၟံညးဂှ် သွက်ပရေၚ်ဂကူဂှ် ဒှ်အဓိကရောၚ်။ လညာတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်က္ဍိုပ်သကိုပ်ဗော်တအ်ဂှ် ဒှ်လညာတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကောန်ဂကူရောၚ်ဂှ် ညာတ်ကေတ်မာန်ရ။ လောန်ကၠုၚ်မွဲၜါသၞာံတေံဂှ်လေဝ် ဂကူမန်ပိုဲ မတၞီလုပ်သီုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ အာတ်မိက်ကံၚ်သဳပၞာန်ဗၟာတအ် စပ်ကဵုကံကုသဵုဂ ကောံဂိုန်မန်ပိုဲကီုရဟွံသေၚ်ဟာ။ ပရေၚ်ဇိၚ်တပ်ညးတအ် နွံကၠုၚ်အဆက်ဆက်ဂှ်တုဲ တန်တဴကဵုအကာဲအရာဗြဲကျာတုဲ ညး တအ်ချဳဒရာၚ်ကၠောန်ၜိုတ်ဥပကာအာဂှ် ဒှ်လက်သန်ခိုဟ်ကွေံကွေံရ။ ဒၞာဲဏံ သြန်တာန်မွဲကၠံမွဲတၞး ယဝ်ရဒးကရေက်ကၠေံလ ဒေါဝ်တုဲ ပါ်ပရအ်မဂး ညးဂွံ ၅၀ဒကေဝ် အဲဂွံ၅၀ဒကေဝ် ဟွံသေၚ်ရောၚ်ဂှ်တုဲ ယဝ်ရညးရပ်တၞုၚ်တေံ အဲရပ်တၞုၚ်ဏံတုဲ အာရာန်စမဂး ညးဖဲအဲဖဲရောၚ်။ “လ္ပကဵုဒါန်ဘာလကျာ်ရ၊ ထံက်ပၚ်ပၠန်ဂတးညိ၊ ဘာလကျာ်ဂှ် ရုမ်ဂပ်မံၚ်ရ” လညာတ် ကေုာံ ဂလာန်လဟီုမပတံသာ်ဝွံတအ်ဂှ် ဒှ်အရာပါ်ဒကးကၠေံ အကြာဂကူဘာသာသာသနာပိုဲတအ်ရောၚ်။ ခေတ်ဏံ မၞိဟ်တှေ်တုဲ ဂွံလဝ်အကံၚ် သဵုရှေဝ်မဳဒိယှာမွဲတုဲ ဟီုပါ်ပဲါမံၚ်ရောဟ်ရ။ လကြဴညးတအ်လေဝ် မၞိဟ်ဗက်နွံပၠန်ရ။ ကာလလဆောဝ် လ ညာတ်မွဲမွဲ ၜိုန်ရဍာံကီုလေဝ် ဗၟံက်ရုပ်ရဴဟွံဂွံ နွံမံၚ်ဗဝ်သအဝ်ရ။ ဒးရံၚ်ကဵုကဝ်တုဲ တုၚ်ကွာၚ်လေဝ်နွံရ။ ဥပမာမွဲဂှ် ကံၚ်သဳပၞာန်ဗၟာဂှ် ပရေံလောန်ရ၊ ပိုဲဒးဗတိုက်သအးကၠေံရောၚ်၊ ဂလာန်ဝွံ လညာတ်ဝွံ ဗၠေတ်ဟာ၊ ဟွံဗၠေတ်၊ ဆဂး ဗၟံက်ရုပ်ရဴဂွံဟာ၊ ဟွံဂွံဏီ။

ဝၚ်ပရောပရာ သၟိၚ်ကၠံက္ဍိုၚ်ဗတာၚ် ဒးဒုၚ်ဒက်ကွၚ်စွံလဝ်သၟဝ်တၞံဇြဲကဵု အလံၚ်အၚ်္ဂုလိမာလ မတၞီလုပ်သီုဗောဓိသတ်သုတိ သောမဂှ် ပိုဲကလေၚ်လ္ၚတ်ရံၚ်ညိ။ ပညာဗောဓိသတ် ဍေံမဟွံသေၚ်ကဵုဇြဟတ်ပၞာန်ဂှ် ပြာ်ဏာလဝ်လမျီုသၟိၚ်တအ်ဂှ်၊ ဘဝ ဒှ်ကျာ်ဏံဂှ်လေဝ် ပြာ်လမျီု နတဲမၞိဟ်ပရမ်အၚ်္ဂုလိမာလ်မာန်ရ။ ဝိဋဒူဘ ဂွံဒှ်ဨကရာဇ်ဂှ်လေဝ် ဒၟာနူဟွံဒက်ဝဲ ဟွံဂစိုတ် သၟိၚ်ဨကရာဇ် မစိုန်ဒှ်တဴ ပူဂဵုမပြိုက်ဂစိုတ်လဝ်မိမညးတေံကီုရ။ ပ္ဍဲအရာမကေတ်ပေဲါအံၚ်ဇၞးမွဲမွဲဂှ် ကေတ်ပေဲါအံၚ်ဇၞးန ကဵုဇြ ဟတ်ပၞာန်ဂှ် တၠပညာကြုက် ဇြောန်ဇြု စွံလဝ်အဆံၚ်ဟွံသၠုၚ်ရ။ နဲကဲကေတ်ပေဲါအံၚ်ဇၞး နကဵုဗီုပြၚ်တၞဟ်ဟ်တအ်ဂှ် ဒှ်အဓိ ကဂၠိုၚ်ကီုရ။ ဂကူကြုက်ဂလာ ပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲတအ် ဇြဟတ်ပၞာန်ဟွံမွဲ၊ ဆဂး အလဵုအသဳဗၟာတအ် ဖေက်ညးတအ်လောန်ရ။ မူဟိုတ်ရော၊ တၚ်အဓိကဍေံဇေတ်တ်ဂှ် မူရော။ ဂကူညးတအ် ဒှ်ဂကူဇၞော်ဂှ်တုဲ လညာတ်ပရေၚ်ဂကူညးတအ်၊ ပရေၚ်ဍုၚ် ကွာန်ညးတအ်၊ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ညးတအ်၊ ပရေၚ်ပညာညးတအ် သၠုၚ်ဂှ်တုဲ စပ်ကဵုဒးအထေၚ်ဇၞော်ကဵုဂကူဗၟာဟွံမွဲရောၚ်ဂှ် ညး တအ်တီလဝ်ကၠးကၠးရ။ စပ်ကဵုပရေၚ်သာသနာမဂး ပိုဲတအ် ဟွံဒးထေၚ်ဇၞော်ဂကူဗၟာတအ်ရ၊ ပိုဲဂွံလဝ်သာသၞာကၠာ၊ ပရေၚ် ကေၚ်ကာဝွံဂှ်လေဝ် ပိုဲတအ်တီကၠိုဟ်ကေတ်လဝ်ကၠးကၠးကီုရ။ ဆဂး သွာၚ်တၞဟ်ဟ် ကဏ္ဍတၞဟ်ဟ်တအ်ဂှ် ပိုဲပြိုၚ်ကဵုညး တအ်ဟွံမာန်ရ။  တၚ်ဍိုန်လျပ္ဍဲပိုဲဂှ် ဂၠိုၚ်လောန်ဂှ်တုဲ ဂွံပြိုၚ်ပကာန်ကဵုညးတအ်ဂှ် ဒှ်ဟွံမာန်၊ ဇြဟတ်ပိုဲလေဝ်ဟွံမွဲရ။

ယဝ်ရမၞးစိုပ်အာဗွိုၚ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိမဂး “အဂုန်” ယၟုသာ်ဝွံ ညးတအ်ကော်မံၚ်အိုတ်ရ။ ကောန်သဂံၚ်ညးတအ်ဂှ် ဒဒှ်ရရာံတိတ် ကၠုၚ်နူသၚ်မန်ဂၠိုၚ်လောန်ဂှ် ခါတ်ကေတ်အကာဲမာန်ရ။ ယဝ်ရဒးထ္ၜးဥပမာအခိၚ်တ္ၚဲ ပြာကတ်အိုတ်မဂး “အဂုန်အေမန်” မဒှ်ကေၚ်ကာဗဟဵုမွဲတၠဂှ်ရ။ ညးမလုက်စုက်ကြပ်ညောန်ကဵုညးဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် ဟွံကော်ယၟု “နာဲအေမန်” တုဲ ကော်မံၚ် “အဂုန်” သၟးရ။ ယဝ်ရကော်ယၟု “အဂုန်” မဂး ကောန်ဗော်ဍုၚ်တၟိတအ် ကလုက်တိုန်ပေၚ်ထာတ်ရ။ အခိၚ်ကာလသၚ်မန်တအ် ဒးဆောံလေၚ်အခေါၚ်အရာဂွံသှ်လိက်ဗတ်မန်ဂှ် ညးတအ်တဝ်စၞေဟ်ကေတ်ကဵုလွဟ်မှ စိုပ်တရဴဂၠိုၚ်ရောၚ်ဂးတုဲ ရာံတုဲ ရပ်ကၠုၚ်လွဟ်အိုတ်ရ။ ဂတဏံ ယဝ်ရစက်ယာန်ပရေၚ်သာသနာမန် ခက်ခုဲကၠုၚ်မဂး ညးတအ် ဒးကလေၚ်ကွာ်ဍာန်ဏံပၠန် ရောၚ်ဂှ် ဂံၚ်ပရဟ်ဟီုရ။ ပၠန်ဂတးသၚ်မန် သွက်လိက်ပတ်မန်ဂှ် ဒးဆောံလေၚ်အာသၚ်သၟတ်မလေပ်ပညာတအ် ဂၠိုၚ်ဂၠၚ်ဂှ်တုဲ၊ ဂကူပိုဲ ဒးဂိလေၚ်ကၠုၚ် သာသနာမန်ပိုဲ ဒးတဟၚ်ကၠုၚ်သၚ်မန်မလေပ်လိက် မအာက္ဍိုပ်ဍုၚ်ကွာန်မန်တအ် ဂၠိုၚ်ကဵုသၞာံရ။

ပ္ဍဲဍုၚ်မွဲမွဲ ဇြဟတ်သြန်အရန် (Reserve money) ညံၚ်ဂွံဂၠိုၚ်ဂှ် ညံၚ်ရဴပၟိက်ဇၞော်ဂှ်ကီု သၚ်မန်တအ် လေပ်လဝ်ပညာဂၠိုၚ်ၚ် သၠုၚ်ၚ်ဟေၚ် ဂကူပိုဲ ယီုဖဲ ဂွံဖျေံစိုတ်ရ။ တိုက်လိက်မန် ဂၠိုၚ်ခ္ဍၚ် ဂကူပိုဲ လိက်ပတ်ပိုဲ သာသနာပိုဲ ဂွံဖျေံစိုတ်ခ္ဍၚ်ရ။ တုပ်သာ်ဂှ်ကီု ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ပိုဲ ဇြဟတ်ဇၞော်ခ္ဍၚ် ဂွံဖျေံစိုတ်ခ္ဍၚ်ရ။ ပၠန်ဂတးပိုဲ ဇြဟတ်ဂၠိုၚ်ခ္ဍၚ် ဂကူပိုဲ အန္တရာဲလာဲလေၚ်ခ္ဍၚ်ရ။ ဂကူမန်ပိုဲ နွံကဵုကြက်ဒြပ်၊ ဒှ်တၠဓနခ္ဍၚ် ဍိုက်ပေၚ်ကဵုသိက္ခာခ္ဍၚ်ရ။ ဂကောံတေအ်ဗဝ်ဇြဟတ်ဇၞော် ကေတ်ကဵုပေဲါအံၚ်ဇၞး ညံၚ်ရဴအာဂျေန်တဳ ဏာတအ်ရဂှ်လေဝ် ပျးကဵုမုက်မတ်ဍုၚ်ဂကူ ပ္ဍဲဂၠးတိမာန်မံၚ်ဟွံအောန်ရ။ ဂကူဗၟာတအ် ဂွံကလေၚ်ကေတ်ဗၠးၜးနူတဲအေၚ် ဂလိက်မာန်ဂှ် ဂကောံဝါၚ်အာမ်ဗဳအေဂှ် ဒှ်အဓိကမွဲကီုရောၚ်ဂှ် က္ဍိုပ်သကိုပ်ဂကူပိုဲတအ် ဝိုတ်ကၠေံဟွံဂွံရ။ “လ္ပကဵုမံၚ်ဒါန်ဘာလ ကျာ်သၟး၊ ထံက်ပၚ်ပၠန်ဂတးကီု” သာ်ဝွံ စပ်ကဵုဝၚ်ပရေၚ်ချဳဒရာၚ်ဂကောံဗုဒ္ဓဘာသာဗၟာဂှ် ဟွံကေၚ်ဗှ်လ္ၚတ်ရ။ သွက်ဘာ သာလေဝ် ဂုန်ဖဵုဇၞော်၊ သွက်ပၠန်ဂတးလေဝ်ဂုန်ဖဵုဇၞော်ဂှ်တုဲ ဒးထံက်ပၚ် ဇၞော်လဟဵုပတိုန်သွာၚ်ဇဳဒိုဟ်ရ။ လညာတ်ဂကူညးတအ် မလျောဝ်ဗက်လပါ်ကိုဝ်လိုဝ်နဳအေန်ဂလိက်တအ်ဂှ် ညးတအ် ဒးဒစဵုဒစးကၠုၚ်၊ ပိုဲတအ်လေဝ် ဒးကဝ်ပဳကေတ်လညာတ်ဒတဴ လိုၚ်ညးတအ်ကီုရ။

ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်အမေရိကာန်ဏံ ဂကူဂလာအိန္ဒိယတအ် ပိုၚ်ပြဳလဝ် တိုက်စုတ်ကၠေၚ်ကာ( gas station)ကီု၊ ကောန်ဂကူညးတအ် ဒှ်ဒံက်တာအစာဂဥုဲဂၠိုၚ်ဂှ်တုဲ ပတန်ကၠုၚ်သိက္ခာကောန်ဂကူညးတအ် ပ္ဍဲစၚ်ဂၠးတိရ။ တၠပညာညးတအ် ကေုာံ တၠပိုန်ဒြပ် ညးတအ် ဂၠိုၚ်မဂး ဒှ်ဂကူညးတအ်ဂှ် ညးတအ်ကေတ်ဂုန်စရာဲအိုတ်ရ။ လၟုဟ်မဂး ကောန်ဂကူဂလာအိန္ဒိယမွဲ လုပ်ပြိုၚ်ဂွံဒှ် သမ္မတ ပ္ဍဲလပါ်ဗော်ရဳပါဗ္ဗလိကေန်ကီုရ။ ဇြဟတ်ပညာ ကေုာံ ပိုန်ဒြပ်တအ်ဂှ် ဍေံဒှ်အဓိက သွက်ဂွံကဵုသဂုတ်သွာတ်ကံကုသဵုဂ ကူမွဲမွဲရဟွံသေၚ်ဟာ။ ကောန်ဂကူပိုဲတအ် ဂြိပ်ဒဴစိုပ်ဍုၚ်သေံတုဲ ကၠက်အာ ဒးဒုၚ်ၚိတ်အာဂှ် ဍေံဒှ်လက်သန်ပရေံပရေံမွဲရ။ ပိုဲဒးပတန်ဍုၚ်မန် ပ္ဍဲဗွိုၚ်တိဍာ်ဍုၚ်သေံ ဟီုမံၚ်သာ်ဂှ်ဟွံသေၚ်ရ။ ညံၚ်ဟွံဂွံကၠေံကၠက်တုဲ ညံၚ်ဂွံဒှ်ဂုန်ဖဵုတိဍာ်ဍုၚ်မန်ရောၚ်မဟီုရ။ ဂကူမန်ဟွံကေတ်ဂုန်စရာဲနဒဒှ်ဂကူမန်မွဲဂှ် ဍေံဒှ်ဟိုတ်ဂကူမန် ဂွံအာစိုပ်လေၚ်ဒိုက်ဇၞော်အိုတ်ရ။ ဂကူမန်ဍာံ ဒးကေတ်ဂုန်စရာဲ နဒဒှ်ဂကူမန်မွဲဂှ်တုဲ ဇၟာပ်ကောန်ဂကူမန် ညံၚ်ဂွံကေတ်ဂုန်စရာဲကဵုဒဒှ်ဂကူမန်မာန်ဂှ် ပိုဲတအ်သီုညးဖအိုတ် ဒးပတိတ်ဇြဟတ်ရ။ သာ်လဵုပတုဲ ဂကူမန်ဍာံ ဂွံကေတ်ဂုန်စရာဲကဵုဒဒှ်ဂကူမန်ရောဂှ် ပိုဲတအ် ဒးဂၠာဲနဲကဲရ။

ယဝ်ရဒးၜတ်ကၞာတ်ကဵုမၞိဟ်မွဲမွဲ အတိုၚ်လောကနဳတိ လညာတ်တမၠာမဟီုသၟိတ်ဂှ်မဂး “ပညာ၊ ပိုန်ဒြပ်၊ အဝဵု” ပိဏံ မွဲမွဲ ဟွံဍိုက်ပေၚ်မဂး မၞိဟ်ဂှ်ဍိုန်လျရ၊ တုပ်သာ်ဂှ်ကီု ဍုၚ်မွဲမွဲဂကူမွဲမွဲလေဝ် ပိသာ်ဏံ ဒးဍိုက်ပေၚ်။ ယဝ်ရပိုဲရံၚ်အာကဵု ဍုၚ်အမေရိ ကာန်ကဵု ကြုက် မဒှ်ဍုၚ်ဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲဂၠးတိတ္ၚဲဏံမဂးလေဝ် တၠုၚ်လအာဍေံတုပ်မံၚ်သာ်ဂှ်ရ။ ပညာသိပ္ပံ ဍုၚ်ကြုက် ယဝ်ရ လဇုဲမံၚ်ကဵုအမေရိကာန်မဂး၊ ပိုန်ဒြပ်ကၟိန်ဍုၚ်ကြုက် သဝ်နူအမေရိကာန်မဂး၊ ဇြဟတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်ပၞာန်၊ ကလုတ် တအ် သဝ်နူအမေရိကာန်မဂး ယြဴကာလလဵုမွဲ ကြုက် ပြိုၚ်ကဵုအမေရိကာန်ဟွံမာန်ရ။ မွဲသာ်ပၠန်ဂှ် ပညာအုပ်ဓုပ်ဍုၚ် ဒဒက်တဴကဵုဍုၚ်ကြုက်ဂှ်လေဝ် ဟွံတုပ်ကဵုအမေရိကာန်ရ၊ ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဟွံသေၚ်ရ၊ တၠအဝဵုဟာသၟာန်မဂး တၠအဝဵုလေဝ် ဟွံသေၚ်ရ။ ဒုၚ်လဝ်သဇိုၚ်ကဵုဗီုပြၚ်ဇုဇဗဴလညးတအ် မကေၚ်အုပ်ဓုပ်ကၠုၚ် မလောန်ကၠုၚ်ဒဵုကဵုၜိုတ်မသုန်လ္ၚီသၞာံတေံရောၚ်။ ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဟေၚ် ဒုၚ်လျိုၚ်ကဵုပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဇၞော်မောဝ်- သဘဴဓဝ်ဍုၚ်ပလိုတ်တအ်သာ်ဝွံဂှ် လဇုဲအာမွဲခေတ်ရ။ ပြကာတ် အိုတ်မွဲဂှ် “ဗဂဲဂှ် ဗုမှ၊ ကစံက်မှ” သာ်ဂှ်ဟွံသေၚ်၊ “ရပ်ကၞိဂွံမှ” သာ်ဂှ်မဒှ်ရ။ ဒးဒှ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳမှ၊ ကမ်မျူနေတ်မှ သာ်ဂှ်ဟွံ သေၚ်ရောၚ်ဂှ် က္ဍိုပ်သကိုပ်ကြုက်တအ် ဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ်သာ်ဂှ်တုဲ ပတန်ကၠုၚ်အဝဵုပ္ဍဲဂၠးတိဏံရ။ ကောန်ဂကူပိုဲတအ် လၟုဟ်မဂး “ဒးဗတိုက်သအးကၠေံတၠအဝဵုပၞာန်ဗၟာကၠာဟေၚ်” ဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ်သာ်ဝွံတုဲ လ္ၚဵုတံ ပံက်ပတိုန်ဒပ်ပၞာန်တၟိတုဲ ဒုၚ်ပူဇဴလမျီု ဖဲါကၠေံဍာန်ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိရ။ ကွာ်ဗက်ဍာန်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳညံၚ်ၚ်၊ ဖိဒ္ဒရာညံၚ်ၚ်ရ။ လညာတ်မဒုၚ်သဇိုၚ်ကဵုဂုန် ဖဵုဂကူကၠာဂှ် ဇြဟတ်ဍိုန်လျအာရ။ သၞောတ်ဝါဒဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်အဓိက လုပ်ကေတ်ကၠုၚ်ဒၞာဲရ။ ဗၠးနူယဲဇွဟ်တၟိတၟိမဂး စဂၠိုၚ်အာမဂး ဇွဟ်ကလေၚ်တို်န်ဏီရ။

မွဲၜါတ္ၚဲဏံ သေဌဳဇၞော်အိုတ်ပ္ဍဲအမေရိကာန် သီုဒှ်သေဌဳဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲဂၠးတိ မၞုံယၟု နာဲအဳလန် မာက် အာစိုပ်ဍုၚ်ကြုက်တုဲ ဟီုပတိတ် ဒဒှ်ရပညာသိပ္ပံဍုၚ်ကြုက် သၠုၚ်ဂၠိုၚ် ဍေံမလောန်ၜက်အာနူကဵုၜိုတ်မၞိဟ်ပ္ဍဲဂၠးတိတအ် မထေၚ်စၟတ်ကေတ်လဝ်ဂှ်ရ။ ပညာသိပ္ပံအာၚ်တဳကြုက် ဟိုတ်နူသၠုၚ်ဂှ်တုဲ အထေၚ်သောဲညးတအ်ဟွံဂွံရောၚ်ဂှ် ကလိဂွံအဓိပဲါ သာ်ဂှ်ရ။ ဂွံသ္ပမာန်ကေတ် ဇၞးကုဍုၚ်ကြုက် ပ္ဍဲခေတ်ဏံဂွံဂှ် ပညာသိပ္ပံ ဒဵုကဵုမတိုန်စိုပ်ဂၠးဂိတု ဂြိုဟ်အကာသဂှ် ပ္ဍဲဍုၚ်ကြုက် ဒးသဝ်မံၚ်ရောၚ်။ ပေဲါပၞာန်ယူ ကရိန်ဂှ် သေဌဳဇမၞော်ဂှ် ဗဂပ်ကဵုသတာလေန် (starlink)ဗက်ဂှ် ဍုၚ်ရာတ်သာ ဂွံအာဒဒိုက်တုဲ ဂွံဝေၚ်ပၞာန်ဂှ် ဒှ်အာအခက် အခုဲရ။ ဟိုတ်နူကွတ်သိပ္ပံသေဌဳဇမၞော်ဂှ်တုဲ ပေဲါပၞာန်ဂှ် လပါ်ဍုၚ်ယူကရိန်သာအာဇၞော်ဇၞော်ရ။  ဇြဟတ်ပၞာန်ဍုၚ်ကြုက်လေဝ် အကြာမွဲၜါတ္ၚဲဏံ က္ၜၚ်ပၞာန်ညးတအ် လုပ်စိုပ်ကရပ်က္ၜၚ်ပၞာန်အမေရိကာန်တုဲ ဂံၚ်ကော်ဆဴပြိုၚ်ပကာန်ရ။ ညံၚ်ရဴအမေရိကာန်စ ကာဇြဟတ်သြန် ပ္ဍဲကေၚ်ကာပၞာန်မာန်ဂှ် ညးတအ်လေဝ် စကာဖအိုတ်မာန်ကီုရ။ အာၚ်တဳကြုက်လေဝ် ဂတာပ်မံၚ်ခေတ်ကီုဂှ် တုဲ အမေရိကာန် ဟွံဂံၚ်သ္ပမာန်ရ။ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ညးတအ်ဂှ်လေဝ် ဂတဏံ ၜက်အာနူအမေရိကာန်မာန်၊ ပြဟ်ဟ်ဏံ ညး တအ်မွဲဍုၚ်ဟေၚ် ဗက်မံၚ်ဇိုၚ်အမေရိကာန်ဂှ်တုဲ ညးတအ်ဟေၚ် ဒှ်ဍုၚ်မကော်ဆဴပြိုၚ်ပကာန်ကဵုအမေရိကာန်ရောၚ်။  ဟိုတ်နူ လညာတ်ညးတအ်ဂှ်တုဲ ဂတဏံ သီုကော်ဆဴဗတိုက်ဖျေံထောံ ဂွံစကာသြန်ဒဝ်လာအမေရိကာန်ဏီရ။ မဟာမိတ်အမေရိ ကာန် ပ္ဍဲဂၠးတိဏံ ညံၚ်ရဴဂၠိုၚ်ဂှ်ကီု မဟာမိတ်ကြုက်လေဝ် ဂၠိုၚ်မံၚ်ကီုရ။

ဂကူပိုဲ ညံၚ်ဂွံဒှ်ဂကူမဍိုက်ပေၚ်ကဵု အၚ်္ဂလက်သန်ဂကူဇၞော်မွဲပၠန်ဂှ် ပိုဲတအ် ဒးသ္ပလွဳပရာရ။ ဍုၚ်အမေရိကာန်ဂှ် ၜိုန်ရဒှ်ဍုၚ် ညးတအ်ဟွံသေၚ်ကီုလေဝ် ဂကူဂျူပ္ဍဲအမေရိကာန်တအ်   ညံၚ်သိက္ခာဂကူညးတအ် ပ္ဍဲဂၠးတိဏံ ဂွံဂဵုလဟဵုမံၚ်ဂှ် ဖန်ကဵုမာန်ရ။ ကုဍုၚ်အေဿရေ မဒှ်ဒတန်ကောန်ဂကူညးတအ် တန်တဴလၟိုန် ဂွံခိုၚ်ဗိုန်ဇၟအ်ဂှ်လေဝ် ရီုဗၚ်ကဵုမာန်ကီုရ။ ဂကူကြုက်၊ ဂလာ၊ ဗဳယိတ်နာမ် ပ္ဍဲအမေရိကာန်တအ်ဂှ်လေဝ် ညးတအ်ဂစာန်ဒၟံၚ် သွက်သိက္ခာဂကူညးတအ် ဂွံဇၞော်မောဝ်ပ္ဍဲဂၠးတိမာန်ကီုရ။ တုပ်သာ်ဂှ်ကီု ဂကူပိုဲဂွံဒှ်ဂကူဇမၞော်မာန်ဂှ် ပိုဲဒးသ္ပအဓိကကဵုဂုန်ဖဵုဂကူပိုဲကၠာ ပ္ဍဲဇၟာပ်ပ်ကေၚ်ကာရောၚ်။ တၞံဆုဂကူပိုဲ တၞးဟွံမွဲကီုလေဝ် သၞိၚ်တၞံဆုဂှ် ၜိုဟ်သြိုဟ်အိုတ်ရောၚ် ကျာ်တြဲပိုဲ ဒၠောံဗတောန်လဝ်ပိုဲတုဲတုဲရ။ ပိုဲအာဇူသမၞိၚ်ဂကူညးတၞဟ်တုဲ ဗၜိုဟ်ဂၠမ်စိုတ်မဂး ဗၠေတ်အာနူလညာတ်ကျာ်တြဲပိုဲရ။ ။